ضرورت تعریف ماموریت برای توسعه اشتغال دانش‌بنیان
رییس پارک علم و فناوری دانشگاه امیرکبیر گفت: روسای پارک‌ها پارکبان نیستند که فقط بخواهند به وظایف اجرایی خود عمل کنند، اگر ماموریت پارک‌ها را به عنوان بنگاه اقتصادی دانش محور به درستی تعریف کنند، حتما می‌توانند در توسعه اشتغال دانش‌بنیان تاثیرگذار باشند.
به گزارش بازارکار از اداره کل روابط عمومی وزارت علوم به نقل از پارک علم و فناوری دانشگاه امیر کبیر، گسترش مراکز رشد، حمایت از استارتاپ‌ها و تلاش برای تاسیس شرکت‌های دانش بنیان و خارج شدن این شرکت‌ها از دانشگاه‌ها به شکل شرکت‌های زایشی ستون اصلی دانشگاه‌های نسل سوم است که از آموزش محوری و پژوهش محوری دانشگاه‌های نسل اول و دوم عبور کرده و به سرزمین دشوار، اما مطلوب کارآفرینی رسیده‌اند.
دانشگاه‌ها نقش اصلی را در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ایفا می‌کنند که مقام معظم رهبری در سخنرانی نوروزی و نام‌گذاری سال با عنوان تولید؛ دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین بار دیگر بر آن تاکید کردند. برخورداری از دانش آموختگان مطرح و نام آور، حضور در جمع اثرگذارترین و برترین دانشگاه‌های صنعتی داخلی و کسب جایگاه مطرح در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی (رتبه ۵۰۰ تا ۶۰۰ بر اساس نظام رتبه‌بندی تایمز، رتبه ۱۵۰ تا ۲۰۰ در نظام رتبه‌بندی شانگ‌های و در نظام رتبه‌بندی کیو اس رتبه ۴۶۵) انتظارات را از دانشگاه امیرکبیر برای ایفای نقش موثرتر در اشتغال دانش‌بنیان بالا برده است.
دانشگاه صنعتی امیرکبیر که از سال‌ها قبل با تاسیس مرکز رشد و برج‌های فناوری به سوی دانشگاه کارآفرین حرکت کرده بود، سال گذشته موفق به کسب مجوز برای احداث پارک علم و فناوری شد.
علی نیکبخت استادیار پژوهشکده فناوری‌های نوین دانشگاه صنعتی امیرکبیر و رییس پارک علم و فناوری این دانشگاه به سوالات خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک، ماموریت‌های پارک، راه‌های نزدیک کردن صنایع و دانشگاه‌ها و طرح‌های وزارت علوم برای توسعه اشتغال دانش‌بنیان پاسخ داده است.
نیکبخت که از سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ مشاور معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بوده، معتقد است پارک‌های علم و فناوری در واقع بنگاه اقتصادی هستند و می‌توانند در تحقق شعار سال موثر باشند، به شرطی که فقط به اجرای وظایف اجرایی اکتفا نکنند و برای خود ماموریت‌های مشخصی تعریف کنند.
دانشگاه امیرکبیر و ۳ برج فناوری/بیش از ۳۰۰ شرکت دانش‌بنیان
رییس پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی امیرکبیر در مورد وضعیت پارک و برج های فناوری این دانشگاه توضیح داد: دانشگاه از سال ۸۲ به بعد مرکز رشد و کارآفرینی داشته است که بعد از توسعه مرکز رشد در برج ابن سینا مستقر شد و تا سال ۹۵ همه ماژول‌های (زمینه‌های) پژوهش و فناوری و زیرساخت‌های لازم برای تبدیل ایده به محصول یعنی مرکز رشد، آزمایشگاه مرکزی و واحدهای پژوهشی در برج فناوری شماره یک به نام برج ابن‌سینا مستقر شدند. همچنین از آن سال با توجه به توسعه صورت گرفته مرکز رشد دانشگاه به مدیریت توسعه فناوری و نوآوری در دانشگاه تبدیل شد و توسعه ادامه یافت. البته به دلیل محدودیت‌ها مجوز تاسیس پارک به دانشگاه داده نمی‌شد؛ ولی با توجه به رشد خوب در سال ۱۴۰۰ مجوز گرفته شد.
نیکبخت ادامه داد: دانشگاه صنعتی امیرکبیر در منطقه‌ای از تهران واقع شده که به دلیل کمبود زمین نمی‌تواند به صورت افقی توسعه یابد و باید به صورت عمودی و در قالب برج‌های فناوری و نوآوری گسترش یابد. اکنون دانشگاه سه برج فناوری و نوآوری شامل برج ابن سینا (برج شماره یک) و برج پروفسور حسابی (شماره ۲) و برج شماره ۳ را در اختیار دارد. برج فناوری شماره ۳ با کمک صندوق نوآوری و شکوفایی برای شرکت‌های دانش بنیان در خیابان بزرگمهر خریداری شده و در مالکیت شرکت‌هاست. برج شماره چهار را هم که هنوز کامل نشده و برج نشان بزرگمهر خواهد بود، بخش خصوصی خریداری کرده و قرار است برای تامین فضای کاری به شرکت‌های دانش بنیان فروخته شود. احتمالا قسمتی از این برج برای توسعه فعالیت‌های فناوری و نوآوری دانشگاه استفاده می‌شود. یک مجتمع تولیدی و اداری هم در شهریار به وسعت حدود ۳ هکتار در اختیار دانشگاه است و سه شرکت از شرکت‌های رشد یافته پارک علم و فناوری فرایند تولید خود را آنجا انجام می‌دهند.
استادیار پژوهشکده فناوری‌های نوین دانشگاه صنعتی امیرکبیر در مورد مجموع شرکت‌ها و واحدهای رشد مستقر در پارک‌های علم و فناوری اظهار داشت: شرکت‌ها و هسته‌های خلاق ما بیش از ۳۰۰ شرکت است. اخیرا برای سرریزکردن فرهنگ کارآفرینی و فناوری و نوآوری از برج‌های فناوری به دانشکده‌های دانشگاه، مراکز نوآوری در دانشکده‌ها تاسیس شدند. این شرکت‌ها و هسته‌ها سبب ایجاد اشتغال برای بیش از ۵ هزار دانش‌آموخته دانشگاهی شده است.
افزوده شدن معاونت فناوری و نوآوری؛ اقدام خوب وزارت علوم
وی در مورد اقدامات وزارت علوم برای گسترش کمی و کیفی شرکت‌های دانش بنیان از جمله افزوده شدن معاونت فناوری و نوآوری به ساختار وزارتخانه و طرح‌های دیگر مانند دستیار فناور، سامانه نان، گرنت (پژوهانه) فناوری اظهار داشت: اقدام خوب وزارت علوم تاسیس معاونت فناوری و نوآوری است. اکنون یک ساختار در حد معاون وزیر در اختیار پارک‌هاست که با آن در ارتباط باشند.
طرح‌هایی مانند تاپ (توانمندسازی تولید و توسعه اشتغال پایدار) در وزارت صمت و ستاپ (سازوکار تامین اعتبار پژوهشی) که در دوره قبلی در معاونت پژوهشی وزارت علوم در حال پیگیری بوده اند، طرح‌های خوبی بود. اما شاید بهترین سرانجام را فرصت مطالعاتی اساتید دانشگاه در صنعت داشت که فرصت خوبی برای اعضای هیات علمی به خصوص هیات علمی جوان است.
وی در پاسخ به این سوال که چرا این طرح ها به سرانجام نرسیده یا خیلی موفقیت آمیز نبوده، اظهار داشت: شاید ریل گذاری برای مشارکت اعضای هیات علمی در طرح‌های مرتبط با حوزه فناوری و نوآوری باید تغییر کند. اکنون یک عضو هیات علمی باید کلاس داشته باشد، مقاله منتشر کند و اگر در آیین نامه ارتقای اعضای هیات علمی امتیازاتی برای توسعه فناوری، اشتغال آفرینی، تاسیس شرکت، در نظر گرفته شود، اعضای هیات علمی شرکت می‌کنند و حتی اگر اهمیتی بیشتری داشته باشد بهتر هم هست.
ضرورت تغییر آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی
رییس پارک علم و فناوری دانشگاه درباره طرح‌های پیشین برای تغییر آیین نامه ارتقای اعضای هیات علمی گفت: وزارت علوم همین حالا هم به فکر تغییر آیین نامه اعضای هیات علمی است، ولی این تغییر باید به نحوی باشد که اعضای هیات علمی ترغیب شده و در این دست طرح ها مشارکت فعال داشته باشند.
وی تاکید کرد: تا وقتی عضو هیات علمی امتیاز ارتقا را با چاپ مقاله به دست می‌آورد؛ چرا باید شرکت تاسیس کند و مسائل شرکت داری از جمله بیمه، مالیات، فروش و توسعه بازار را هم داشته باشد. ریل‌گذاری برای اجرای دقیق این طرح‌ها باید عوض شود.
البته طرح فرصت مطالعاتی طرح خوبی بود ولی طرح‌هایی مثل تاپ و ستاپ در بدنه دولت به سازوکار نیاز دارد. به عنوان مثال اقدام مناسبی که در دولت سیزدهم صورت گرفت، ابلاغ تاسیس صندوق حمایت از پژوهش است که می‌تواند به اجرای این طرح‌ها کمک کند.
استادیار پژوهشکده فناوری‌های نوین دانشگاه صنعتی امیرکبیر در مورد میزان اثرگذاری دستاوردهای پارک‌های علم و فناوری در توسعه اقتصاد دانش بنیان گفت: البته معتقد نیستم اقتصاد دانش بنیان درصد زیادی از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد، ولی اثرگذار است. ضمن اینکه باید به حرکتی فرهنگ ساز در قشر جوان کشور تبدیل شود، در این صورت مطالبه و اثرگذاری خود را خواهد داشت. دانشگاه در ایران مراحل مختلف را پشت سر می گذارد و اکنون در مرحله ای است که واقعا جوانان باید با این حوزه آشنا شوند.
وی گفت: من به عنوان عضو هیات علمی، کارشناس و مسئول اجرایی باید این حرکت را به وجود آورم و به تدریج اثرگذاری آن دیده خواهد شد.
دو ماموریت پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی امیرکبیر
نیک بخت در مورد ماموریت‌های پارک علم و فناوری دانشگاه امیرکبیر توضیح داد: دو ماموریت اساسی برای پارک علم و فناوری تعیین شده است. اول اینکه بین دانشگاه و شرکت‌هایی که فعالیت دانش محور دارند ارتباط برقرار کنیم. بعضی شرکت‌ها دانش بنیان نیستند، مثلا سرمایه گذار هستند ولی علاقه دارند در این حوزه فعالیت کنند. اگر این ارتباط برقرار شوند ماموریت گرایی در دانشگاه شکل می‌گیرد. دوم اینکه با توجه به موقعیت دانشگاه در مرکز شهر، ناحیه نوآوری و فناوری اطراف آن تعریف شده تا روی زندگی روزمره مردم اثر بگذارد. بطور مثال اگر کسی قصد دارد از خیابان رشت و بزرگمهر عبور کند با حفظ مسائل و جایگاه دانشگاه از داخل دانشگاه عبور کند تا اثرگذاری را در جامعه داشته باشیم. اگر همه دانشگاه‌های تهران این کار را انجام دهند، اثرگذاری آنها بسیار بیشتر می‌شود. تاسیس شرکت‌های مختلف حوالی دانشگاه‌ها و باز شدن در آنها شهرهای مختلف به روی مردم هم از این دست اقدامات است.
اقدام دیگر اجرای برنامه‌های ترویج علم پیرامون دانشگاه‌هاست که با وجود امکانات سالن‌ها و فضاهای روباز در حوالی دانشگاه ممکن است و جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ضمن اینکه کارهای اقتصادی شرکت‌ها نیز به تدریج اثر می‌گذارد و این اثر را در بدو شیوع کرونا دیدیم. وقتی الکل و ماسک نبود برخی شرکت‌ها که حتی کارشان این نبود شروع به ساخت الکل کردند یا حتی در پارک‌های علم و فناوری ماسک تولید می شد. بنابراین به موقع اثر خود را می‌گذارند.
خلاف جهت رودخانه شنا می‌کنیم
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در مورد نفوذ فناوری شرکت‌های دانش بنیان در ساختارهای صنعتی کشور اظهار داشت: برای همراه شدن صنایع با دانشگاه‌ها خیلی تلاش کردیم، ولی به نظر می‌رسد در خلاف جهت رودخانه شنا می‌کنیم.
اگر قرار باشد صنایع با دانشگاه‌ها همراه شوند، باید فرایندهای آنها دانش محور شود و به بحث‌های علمی، فناوری و نوآوری بپردازند ولی این موضوع در صنایع ما خیلی پررنگ نیست. ضمن اینکه اگر هر روز بخواهیم با آنها ارتباط بگیریم و صحبت کنیم مفید نیست. الزام قانونی همین حالا هم وجود دارد. برای نمونه درصدی از بودجه شرکت‌های دولتی سودده باید برای پژوهش هزینه شود یا مثلا یک شرکت یا صنعتی در ساتع (سامانه عرضه و تقاضا پژوهش و فناوری) نیاز ثبت کرده ولی وقتی ایده‌ای برای آن ثبت می‌شود پاسخگو نیستند. این تغییر عمده با اجبار شکل نمی‌گیرد، بلکه با تغییر تفکر در مدیران به وجود می آید.
وی توضیح داد: رویکرد لازم و ملزوم که در صنعت باید ایجاد شود این است که دیدگاه مدیران در دستگاه‌های دولتی و خصولتی تغییر اساسی کند.
افزایش ۱۳ درصدی تولیدناخالص داخلی با تکیه بر یک محصول دانش‌بنیان
نیکبخت با اشاره به تاکید رهبری در مورد اقتصاد دانش بنیان از سال‌ها قبل گفت: یک کشور با تغییر در فرایندهای تولید می تواند تولید ناخالص داخلی را چند درصد تغییر دهد، برای نمونه ایرلند در سال گذشته میلادی (۲۰۲۱) تولید ناخالص داخلی خود را فقط با اتکا به صادرات دارویی و فناوری اطلاعات ۱۳.۵ درصد افزایش داد.
استادیار پژوهشکده فناوری‌های نوین دانشگاه صنعتی امیرکبیر ادامه داد: یکی از راه‌ها برای دانش محور شدن صنایع بزرگ کشور تغییر نحوه تحلیل عملکرد سازمان‌های دولتی و خصولتی در کشور است و برای تحقق این هدف شاخص‌های ارزیابی باید عوض شود.
وی در پاسخ به این سوال که پارک‌ها چقدر در تحقق شعار سال نقش می توانند داشته باشند، گفت: با توجه به شناخت خود از ساختار پارک‌های کشور و دیدگاه‌ها در بدنه مدیریت کشور، پارک‌ها تاثیر بسیار زیادی دارند. البته خود مدیران پارک‌ها هم باید براساس چند شاخص مختلف از جمله حتی شاخص‌های اقتصادی هدف‌ها و اولویت‌هایی را برای خود تعیین کنند.
نیکبخت تاکید کرد: پارک‌ها بنگاه اقتصادی دانش محور هستند و اگر با این دید به آنها نگاه کنیم اثر بسیار شگرفی خواهند داشت. به شرط اینکه ماموریت درست تعریف کنند. روسای پارک‌ها پارکبان نیستند که فقط بخواهند این پارک را از نظر اجرایی اداره کنند. باید در توسعه کشور اثر بگذارند. اگر ماموریت درستی تعریف کنند، حتما می‌توانند تاثیر درستی داشته باشند.
