دوره‌های «پسادکتری» و تسهیلات اعطایی/ایجاد ظرفیت جدید برای فارغ‌التحصیلان دکتری

بنیاد ملی نخبگان، دانش‌آموختگان برتر دانشگاهی را بر اساس مجموع فعالیت‌های نخبگانی آنان در دوران دانشجویی و دانش‌آموختگی شناسایی می‌کند تا بتوانند از تسهیلات پسادکتری بهره‌مند شوند. در ادامه این مسیر و در راستای سیاست‌های کشور برای ایجاد ظرفیت‌های جدید برای فارغ‌التحصیلان دکتری طی هفته اخیر توافق‌نامه‌ای نیز بین معاونت علمی ریاست‌جمهوری و دبیرخانه شورای عالی «عتف» منعقد شده است که بر اساس آن ضمن تدوین شیوه‌نامه اجرایی آیین‌نامه، وب‌سایتی به منظور شفاف‌سازی فرایند‌های حمایت از طرح‌های پسادکتری راه‌اندازی می‌شود.

به گزارش ایسنا، دوره پسادکتری دوره‌ای موقت با زمان معین برای دانش‌آموختگان دکتری است که به منظور انجام پروژه‌های تحقیقاتی، فناوری، صنعتی، کاربردی و ارتقای مهارت‌های تخصصی بدون صدور مدرک تحصیلی اجرا می‌شود. مدت دوره پسادکتری یک سال است که با تایید کارگروه تا سه‌سال قابل تمدید است. سال گذشته آیین‌نامه جدید پسادکتری ابلاغ شد که بر اساس آن محقق پسادکتری زیر نظر فرد میزبان فعالیت می‌کند، همچنین در دوره پسادکتری، فرد حق اشتغال همزمان ندارد.

بر اساس این آیین‌نامه جدید پسادکتری، چهار نوع پسادکتر در نظر گرفته شده است؛ نوع اول پسادکتری بر اساس تحقیقات بنیادی و نوع دوم پسادکتری براساس تحقیقات کاربردی است که مربوط به افرادی است که در طرح‌های ارتباط با صنعت دانشگاه‌ها فعالیت دارند که در این نوع پسادکتری، ۵۰ درصد حقوق از محل طرح و ۵۰ درصد از سوی شورای عتف تامین می‌شود. نوع سوم پسادکتری، آن‌هایی هستند که دوره خود را در شرکت‌های دانش‌بنیان می‌گذرانند و نوع چهارم نیز مربوط به فعالیت محققان در شرکت‌های صنعتی مثل فولاد و ... است.

دوره پسادکتری در حوزه تحقیقات بنیادی: در این دوره محقق پسادکتری به عنوان همکار یک طرح یا پروژه تحقیقاتی فرد میزبان در مؤسسه در مرتبه استادی یا دانشیاری فعالیت می‌کند. این طرح باید در مرز دانش و در راستای اولویت‌های ابلاغی شورای عالی عتف و مورد تایید مؤسسه باشد. دستاورد‌های این دوره نیز باید شامل انتشار مقاله در نشریات معتبر، تالیف کتاب، ثبت اختراع تاییدشده؛ ارائه نظریه در کرسی‌های نظریه‌پردازی و نقد و مناظره (ویژه علوم انسانی و هنر) و یا اثر بدیع و ارزنده هنری باشد.

دوره پسادکتری در حوزه تحقیقات کاربردی: در این دوره محقق پسا دکتری در یک طرح کاربردی فناورانه، نوآورانه و کارآفرینانه که دارای قرارداد بین مؤسسه با صنعت و جامعه است، فعالیت می‌کند. این دوره زیر نظر فرد میزبان مؤسسه برگزار می‌شود. دستاورد‌های این دوره نیز اساساً شامل محصول مشخص، حل مشکل یا رفع نیاز صنعت و جامعه، ثبت اختراع داخلی و خارجی، ایجاد شرکت زایشی، کمک به نوآوری و توسعه دانایی‌محور در کشور است.

دوره پسادکتری فناوری: در این دوره، محقق پسادکتری در یک طرح کاربردی فناورانه، نوآورانه و کارآفرینانه که در یک شرکت دانش‌بنیان در دست اجرا باشد، فعالیت می‌کند. این دوره زیر نظر فرد میزبان در شرکت دانش‌بنیان برگزار می‌شود. دستاورد‌های این دوره شامل محصول مشخص، حل مشکل شرکت دانش‌بنیان، ثبت اختراع داخلی و خارجی، کمک به نوآوری و توسعه دانایی‌محور در شرکت است.

دوره پسادکتری صنعتی: دوره پسادکتری صنعتی، دوره‌ای تقاضامحور است که محقق پسادکتری در یک پروژه برای حل مساله موردنیاز صنعت زیر نظر فرد میزبان در یک واحد صنعتی فعالیت می‌کند. دستاورد‌های این دوره شامل حل مشکل یا رفع نیاز صنعت، بهبود فرایند‌های تولید، افزایش بهره‌وری، تولید محصول جدید، ثبت اختراع تایید شده یا انجام موفقیت‌آمیز طرح‌های تحقیقاتی کاربردی مورد نیاز صنعت مربوطه است.

بر اساس این آیین‌نامه محقق پسادکتری مشمول خدمت وظیفه عمومی در صورت احراز شرایط، از مزایای امریه و یا سربازی نخبگان برخوردار می‌شود.

به گفته پیمان صالحی، دبیرکل شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) حقوق پژوهشگران پسادکتری، ۸۰ درصد حقوق استادیار پایه یک دانشگاه تهران است و با موافقت مقام معظم رهبری سالیانه ۵۰۰ نفر می‌توانند در قالب دوره پسادکتری، سربازی خود را بگذرانند. بعد از مجوز رهبر معظم انقلاب اسلامی، آیین‌نامه اجرایی این طرح نوشته و تدوین شده و در ستاد کل نیرو‌های مسلح در حال بررسی است و بعد از تایید آیین‌نامه، مراحل اجرایی طرح آغاز خواهد شد.

رضا اسدی‌فرد، معاون توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی نیز درباره اجرای طرح امریه شرکت‌های دانش‌بنیان و پروژه جایگزین سربازی از سال ۹۸ اظهار کرده است که افرادی که موعد سربازی‌شان رسیده و نقش کلیدی در شرکت‌های دانش‌بنیان دارند، می‌توانند دوره سربازی خود را در قالب امریه در شرکت‌ها بگذرانند.

معاون توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی ریاست جمهوری با اشاره به این که امریه سربازی متخصصان در شرکت‌های دانش‌بنیان در حال حاضر سالیانه به هزار و ۹۰۰ نفر رسیده است، خاطرنشان می‌کند که در کنار این طرح، طرح پسادکتری ظرفیت جدیدی برای کسانی است که می‌خواهند کار پژوهشی انجام دهند. بر اساس آمارها، در امریه دانش‌بنیان‌ها طی سال‌های ۹۹ تا ۱۴۰۱، ۹۷ درصد افرادی که در شرکت‌های دانش‌بنیان دوره سربازی خود را گذراندند، در کشور ماندگار شدند که ۱۷ درصد آن‌ها شرکت جدیدی راه‌اندازی کرده‌اند.

تسهیلات دوره پسادکتری (طرح شهید دکتر چمران) از سوی بنیاد ملی نخبگان برای حمایت از فعالیت‌های نخبگانی

با هدف ارتقای توانایی‌های پژوهشی، فناورانه و آموزشی، دانش‌آموختگان برتر دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و سایر مراکز آموزش عالی و پژوهشی کشور، بنیاد ملی نخبگان، دانش‌آموختگان برتر دانشگاهی را بر اساس مجموع فعالیت‌های نخبگانی آنان در دوران دانشجویی و دانش‌آموختگی شناسایی می‌کند تا بتوانند از تسهیلات پسادکتری بهره‌مند شوند.

مشمولان این تسهیل، مطابق مقررات بنیاد ملی نخبگان دوره پسادکتری را زیرنظر استاد میزبان در یکی از مؤسسه‌های علمی داخل کشور سپری می‌کنند. پرداخت بخشی از کارمزد، حق بیمه تکمیلی پژوهشگر، اعتبار ارتباطات علمی و تسهیلات فرهنگی ـ رفاهی، از جمله تسهیلات اعطایی به برگزیدگان این طرح از سوی بنیاد ملی نخبگان به شمار می‌رود.

بر اساس اعلام بنیاد ملی نخبگان، گواهی‌نامه فعالیت پژوهشگر، صرفاً پس از پایان دوره پسادکتری، از سوی استاد میزبان به وی اعطا می‌شود. در صورت استعلام دستگاه یا هر مجموعه دیگری در کشور درباره فرد بهره­‌مند، اطلاعات لازم در خصوص سوابق دریافت تسهیلات توسط برگزیده، به اطلاع آن دستگاه یا مجموعه می‌رسد؛ لذا گواهی یا معرفی‌نامه به برگزیدگان اعطا نمی‌گردد و برگزیدگان صرفاً از تسهیلات مربوط به هر شیوه‌نامه بهره­‌مند خواهند شد.

همکاری معاونت علمی ریاست جمهوری و «عتف» برای حمایت از دوره‌های پسادکتری

به منظور حمایت از طرح‌های پسادکتری فناوری و در راستای اجرای «آیین‌نامه جذب و به‌کارگیری محققان پسادکتری» مصوب «کمیسیون دائمی شورای عالی عتف»، روز دوشنبه، ۱۱ دی ماه ۱۴۰۲ نیز توافق‌نامه‌ای بین «معاونت توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری» و دبیرخانه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) با حضور پیمان صالحی، دبیر کل شورای عالی عتف و رضا اسدی‌فرد، معاون توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی در محل معاونت علمی ریاست‌جمهوری به امضای طرفین رسید که بر اساس آن ضمن تدوین شیوه‌نامه اجرایی آیین‌نامه، وب سایتی به منظور شفاف‌سازی فرایند‌های حمایت از طرح‌های پسادکتری راه‌اندازی می‌شود.

بر اساس این توافق‌نامه که با هدف توسعه دوره‌های پسادکتری و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﻬﺎرتﻫﺎی ﻋﻤﻠﯽ و ارﺗﻘﺎء ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪیﻫﺎی پژوهشی داﻧﺶآﻣﻮﺧﺘﮕﺎن دﮐﺘﺮی ﺗﺨﺼﺼﯽ در ﻣﺤﯿﻂ واﻗﻌﯽ ﮐﺎر و اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻨﺎوری ﺑﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ و ﺟﺎﻣﻌﻪ و در راستای اجرای آیین‌نامه جذب و به‌کارگیری محققان پسادکتری امضا شده است، دبیرخانه شورای عالی عتف متعهد به حمایت مادی و معنوی از متقاضیان پسادکتری مطابق شرایط قید شده در ماده ۴ آیین‌نامه، مشارکت در تصویب دستورالعمل‌های لازم، تعیین و اعلام ظرفیت تخصیص پسادکتری، حمایت جهت انجام تمام فرآیند‌های اجرایی دوره پسادکتری فناوری، پیگیری و اجرای مصوبات و دستورالعمل‌های ابلاغی کمیته مشترک آیین‌نامه و پیگیری صدور گواهی پسادکتری شده است.

تدوین شیوه‌نامه اجرایی بر اساس آیین‌نامه و تصویب در کارگروه پسادکتری، انجام تمام فرآیند‌های اجرایی دوره پسادکتری بر اساس شیوه‌نامه، طراحی بستر مناسب نرم‌افزاری جهت پیاده‌سازی تمام فرایند‌های اجرایی مطابق آیین‌نامه، ایجاد دسترسی مشاهده‌ای در سامانه به نماینده دبیرخانه جهت گزارش‌گیری، پیگیری و اجرای مصوبات و دستورالعمل‌های ابلاغی کمیته مشترک، نظارت بر کمیت و کیفیت اجرای دوره پسادکتری بر اساس ضوابط شیوه‌نامه اجرایی، ارزیابی و داوری پروپوزال‌های پسادکتری در کارگروه‌های تخصصی با رعایت شیوه‌نامه اجرایی نیز از جمله تعهدات معاونت توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی در این توافق‌نامه است.

به گفته دبیرکل شورای عالی عتف، امروز در آمریکا ۲۲۰ هزار دانشجوی دکتری سر کلاس هستند و سالیانه ۶۰ هزار پسادکتری در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و ... جذب می‌شوند. این در حالی است که در ایران بیش از ۱۶۰ هزار دانشجوی دکتری داریم و سالیانه بیش از ۱۵ هزار نفر از آن‌ها دانش‌آموخته می‌شوند، ولی آمار محققان پسادکتری ما مناسب نیست؛ چرا که سیستم حکمرانی چه از نظر تسهیلگری و چه به لحاظ مشوق‌ها، پیگیری‌هایی را که لازم بود، انجام نداده است؛ به همین دلیل کمیسیون دائمی شورای عالی عتف، آیین‌نامه پسادکتری را تدوین کرده که در پایان سال گذشته ابلاغ شده است. با این اوصاف با توجه به تدوین و اجرای آیین‌نامه پسادکتری و همچنین اتفاقات اخیر برای حمایت از دوره‌های پسادکتری انتظار می‌رود که وضعیت آماری محققان پسادکتری در کشور بهبود یابد.

رقیه‌السادات حسینی