بحران کمبود هیأت علمی در دانشگاه‌ها

به گزارش بازارکار، دانشگاه به عنوان مرکزی آموزشی، نیاز به نیروهایی متخصص، آموزش دیده و دلسوز دارد تا اهداف دانشگاه را به سرانجام برسانند. اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها به عنوان یکی از اصلی‌ترین اقشار ذینفع در دانشگاه، وظیفه‌ی آموزش دانشجویان را بر عهده دارند و به عبارتی کارایی و اثربخشی دانشگاه تحت تاثیر مستقیم نحوه‌ی فعالیت و کیفیت فعالیت اعضای هیئت علمی آن است و بدون وجود هیئت علمی فعال، پیگیر، آگاه و متخصص رسالت دانشگاه به طور کامل محقق نخواهد شد.

از سوی دیگر با افزایش توجه به پژوهش در کنار آموزش به عنوان اهداف دانشگاه‌ها، نیاز به اساتید علاقمند به پـژوهش و دارای استانداردهای لازم بـرای یک عضو هیئت علمی، بیش از پیش ضروری خواهد بود. اعضای هیئت علمی وظایف و ویژگی هایی دارند که توجه و انجام صحیح آنها رمز موفقیت دانشگاه، دانشجو و خود اساتید است. 

همچنین در راه ایفای وظایف اعضا، مشکلات و موانعی وجود دارد که از میان برداشتن آن‌ها و تسهیل روند فعالیت‌های اعضا، روند رسیدن به اهداف دانشگاه را نیز تسریع می‌بخشد. در این مقاله سعی شده به ویژگی های هیئت علمی، اهمیت و جایگاه آن، موانع و مشکلات و راه‌هایی برای حل این مشکلات پرداخته شود.

تعریف هیئت علمی

در یک تعریف کلی و ساده میتوان هیئت علمی را چنین تعریف کرد : افرادی که در استخدام رسمی دانشگاه با مدارج دانشگاهی استادیار، مربی، دانشیار و استاد فعالیت میکننـد و تـابع مقـررات استخدامی هیئت علمی می‌باشند.

به طور کلی تمامی افرادی که مشغول به آموزش و پژوهش در مراکز آموزش عالی هستند شامل هیئت علمی این مراکز می‌باشند. درک این نکته که وظیفه این افراد تنها آموزش دانشجویان نیسـت بسیار مهم است و باید به این باور رسید که اکنون در کنار آموزش، اساتید و به طور کلی اعضای هیئت علمی وظیفه پژوهش و تولید دانش را نیز دارند که این امر می‌تواند در کنار وظیفه آموزشی یا جدا از آن انجام گیرد.

اهمیت و جایگاه هیئت علمی دانشگاه‌ها در دنیای کنونی تنها وظیفه انتقال دانش به دانشجویان را ندارند، بلکه خود به عنوان بالاترین مرجع علمی در جوامع، موظف به تولید علم هستند. سه کارکرد مجموعه‌های دانشگاهی کـه نیز بر آن تاکید دارد، شامل تولید دانش (پژوهش) انتقال دانش (آموزش) و اشاعه و نشر یونسکو دانش (خدمات) است. سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی وابسته به سازمان ملل متحد هیئت علمی و جایگاه آن در دانشگاه هیئت علمی بخش جدایی ناپذیر یک مرکز آموزش عالی است. 

اعتبار هیئت علمی

دانشگاهی که یک هیئت علمـی ثابت و متخصص با بار علمی بالا دارد، اعتبار و جایگاه بالایی در بـین سـایر مراکـز علمـی خواهـد داشت. دانشجویان نیز معمولا برای انتخاب دانشگاه میزان بار علمی اساتید آن و جایگاه هیئت علمی آن در مقابل سایر دانشگاه‌ها را مورد توجه قرار می‌دهند. 

بررسی‌هایی انجام گرفته که نشان داده است داوطلبین ورود به دانشگاه، به ترتیب امکان ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر، بهره‌گیری از اساتید متخصص و با تجربه، اعتبار دانشگاه از نظر علمی، امکانات دانشگاه و خدمات رفاهی را در اولویت‌های خود برای انتخاب دانشگاه مورد نظرشان گنجانده‌اند که این بینش بهره‌گیری از اساتید متخصص و با تجربه و اعتبار علمی دانشگاه به طور مستقیم به وضعیت هیئت علمی دانشگاه وابسته‌اند که نشان از میزان اهمیت وجود یک هیئت علمی منسجم و مناسب در دانشگاه است. 

با پژوهش محورشدن دانشگاه‌ها و اساتید و ایجاد باور پژوهشی بین آن‌ها، بسیاری از نیازهای بومی جامعه از طریق پروژههای پژوهشی کشف می‌شود. اساتید و هیئت علمی کارآمد و با دانش، دانشجویانی با تفکر و باور پژوهشی تربیت می‌کنند و پتانسیلی از نیروی انسانی مـاهر و متخصص را تحویل جامعه خواهند داد. 

مشکلات جذب هیئت علمی

مشکلات جذب هیئت علمی در دانشگاه‌ها در طرف دیگر مسئله مشکلات اعضای هیئت مدیره، موانع جذب اعضای هیئت علمی از طرف دانشگاه و مشکلاتی که مانع از روی آوردن فارغ‌التحصیلان به هیئت‌های علمی دانشگاه‌ها می‌شود قرار دارد. به طور قطع می‌توان گفت که در دانشگاه‌های ایران کمبود سرانه اعضـای هیئـت علمـی نسبت به تعداد دانشجو وجود دارد. بنا بر گفته‌های عامری سرپرست دفتـر نظارت و ارزیابی سازمان علوم، دانشگاه پیام نور با کمبود 1400 نفـری هیئـت علمـی روبرو است. 

همچنین دانشگاه آزاد اسلامی نیز8600 عضو هیئت علمی کمتر از استاندارد دارد. بنا بر گفته‌های ایشان، در دانشگاه‌های سراسری نیز حدود 17 هزار نفر برای تکمیل و به استاندارد رسیدن سرانه هیئت علمی لازم است.

وی میزان سرانه استاندارد هیئت علمی نسبت به دانشجو را در دانشگاه های دولتی یک به 17 و در دانشگاه آزاد یک به 40 اعلام کرد. این در حالی است که طی سه سال گذشـته هیئت علمی و جایگاه آن در دانشگاه 40  موج یعنی در سال های 1389 تا 1391 ، حدود 18 هزار نفر عضو هیئت علمی به دانشگاه‌ها اضافه شده است. 

موارد و مشکلات بازدارنده‌ای که می‌توانند کاهنده میل فارغ التحصیلان به فعالیت در هیئت علمی دانشگاه‌ها باشند، متعدد و زیاد هستند. از جمله می‌توان بـه موانـع اقتصـادی و رفـاهی و عـدم شناخت از دانشگاه و نوع استخدام و سایر موارد از این نوع اشاره کرد. یکی از دلایلی که واجدان شرایط را نسبت به فعالیت و جذب شدن به هیئت علمی دانشگاه‌ها مردد می‌کند، عدم شناخت کافی از دانشگاه و نظام آموزشی آن اسـت. 

تحقیقات صورت گرفته چه می‌گوید؟

بر اساس پژوهشی کـه در دانشگاه پیام نور انجام گرفته، شناخت متقاضیان ورود به هیئت‌های علمی دانشگاه پیام نور در گرایش آن‌ها به ورود به هیئت علمی تاثیرگذار است و افرادی که آشنایی بیشتری با نظام آموزشی دانشگاه پیام نور دارند، گرایش بیشتری به فعالیت در هیئت علمی دارنـد.

همچنـین در مـورد دانشـگاه پیـام نـور، مشخص شده است که توافق متقاضیان با نظام آموزشی دانشگاه پیام نور، در گرایش آنهـا نسـبت بـه جذب شدن در هیئتهای علمی تاثیرگذار است. از مهم ترین موانع جذب هیئت علمی در دانشگاه‌ها، نبود امکانات مناسـب و کمبـود ابزارهـای مورد نیاز برای پژوهش است. همچنین در دانشگاه‌های برخی از شـهرهای کوچـک‌تر نیـز خـارج از دانشگاه مشکلاتی برای زندگی اساتید جذب شده وجود دارد که مانع از فعالیـت آنـان می‌شود . 

به خصوص در شهرهای کوچک تر و با شرایط جوی نامناسب و امکانات رفاهی کم، موفقیت در جـذب اساتید با بار علمی بالا بسیار دشوار خواهد بود. در این باره یکی از اعضـای هیئـت علمـی دانشـگاه شهرکرد اظهار داشته است: کمبود امکانات بزرگترین مشکل اعضای هیئت علمی دانشگاههـا بـه خصوص در مناطق محروم است. وی همچنین با توجه به این که نیاز اسـت در برخـی گـروه هـای علمی، اعضای هیئت علمی غیر بومی جذب شود، خاطر نشان ساخت که در توان برخی از دانشگاههـا نیست که بتوانند حداقل امکانات لازم برای اعضای هیئت علمی غیر بومی را فراهم کنند.

مصوبات جدید هیات علمی دانشگاه‌ها

محمد خلج امیرحسینی، رئیس مرکز جذب اعضای هیأت علمی نامه‌ای را درباره مصوبات جدید جذب هیأت علمی به رؤسای هیات‌های اجرایی جذب اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی اعلام کرد:

جزئیات این مصوبات و نامه مربوط به آن به شرح زیر آمده است:

مصوبه جلسه ۸۹۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص اصلاحیه بندهای ۴ و ۵ آئین نامه تشکیل هیأت عالی جذب؛ بر اساس این مصوبه، تبدیل وضعیت اعضا هیأت علمی از پیمانی به رسمی آزمایشی و از رسمی آزمایشی به رسمی قطعی منوط به احراز صلاحیت عمومی و کسب درصد معینی از جداول امتیازات لازم برای ارتقا به مرتبه دانشیاری یا ارتقا از یک مرتبه به مرتبه بالاتر است.

جداول امتیازات کما فی السابق بر اساس مصوبات جلسات ۱۹۶ و۲۶۳ هیأت عالی جذب است. مگر آنکه هیأت امنای هر مؤسسه اقدام به تغییر آنها کند.

مصوبه جلسه ۴۷۶ مورخ ۱۴۰۲.۱۲.۱۶ هیأت مرکزی جذب درخصوص تشکیل شورای تحقیق؛ به منظور تدقیق و تسریع هرچه بیشتر در امر تحقیقات و نیز رفع شائبه‌های محتمل در مورد برخی پرونده‌ها، شورای تحقیق در دانشگاه‌های دارای دفتر تحقیق تشکیل می‌شود.

این شورا شامل پنج نفر متشکل از دو نفر عضو هیأت علمی به نمایندگی از بسیج اساتید دانشگاه، دو نفر عضو هیأت علمی به نمایندگی از دفتر نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه و مسئول دفتر تحقیق بعنوان دبیرشورا است.

جلسات شورا باحداقل چهار نفر رسمیت داشته و مصوبات آن با نظر اکثریت حاضر در جلسه معتبر است. وظایف شورا عبارتند از تصمیم گیری نهایی در مورد پرونده‌هایی که منجر به عدم احرازصلاحیت می‌شود و نیز همفکری و ارائه طریق جهت بهبودهرچه بیشتر روند انجام امر تحقیقات پرونده‌های جذب و تبدیل وضعیت اعضای هیأت علمی.
مصوبه جلسه ۳۳۲ هیأت عالی جذب درخصوص افزایش سن متقاضیان ریاست مؤسسات غیردولتی-غیرانتفاعی. 

گزارش از عرفان عباسی