چه بر سر نظام آموزش عالی می آید؟

طرح تحول آموزش عالی توسط ۱۵۰ نفر از متخصصان و در راستای اسناد و قوانین بالادستی مانند نقشه جامع علمی کشور، گام دوم انقلاب اسلامی، سند دانشگاه اسلامی، سیاست‌های کلی علم و فناوری و اسناد توسعه و آمایش استانی و ملی در ابعاد مختلف تهیه شده و به عنوان بخشی از سند «تحول دولت مردمی» با روی کار آمدن دولت سیزدهم ابلاغ شد و معاونت آموزشی وزارت علوم تحقیقات و فناوری اجرای آن را برعهده گرفت.

این طرح از ده‌ها چالشی که ممکن است در آموزش عالی وجود داشته باشد، برای حل چهار چالش برنامه ریزی شده بود تا در دولت سیزدهم حل شود.

بخشی از آن چالش مربوط به حکمرانی و نحوه مدیریت دانشگاه است، بخشی دیگری از آن چالش ارتباط صنعت و جامعه با دانشگاه است که خروجی‌های دانشگاه می‌توانند برای دانشگاه و صنعت تأثیرگذار باشند.

چالش بعدی مربوط به مسائل فرهنگی و خانواده دانشجویان است موضوعات مربوط به توجه به نخبگان، ایجاد تسهیلات برای آنها و شاگرد پروری در این حوزه قرار می‌گیرد، چالش چهارم نیز دیپلماسی علم و فناوری است.

اجرای این طرح در دانشگاه‌ها نیازمند چندین برنامه عملیاتی است برنامه‌هایی که در درجه اول اهداف و مأموریتهای دانشگاه‌ها را به مسائل و نیازهای جامعه و صنعت پیوند بزند.

آموزش عالی در مسیر تحول با استاد محور دانشجویان دکتری

در همین راستا نیازمحور شدن ۲۰ درصد از پذیرش دانشجو در دوره دکتری در دستور کار قرار گرفته است و امسال برای اولین بار در برخی از رشته‌های دکتری دانشجوی استاد محور پذیرش می‌شود. جزئیات این طرح به این صورت است که بر اساس طرح «نان» که نیازهای جامعه از دستگاه‌های اجرایی و سایر نهادها دریافت و در سامانه‌ای تحت همین عنوان بارگذاری می‌شود، استاد با آن صنعت قرارداد منعقد می‌کند. وقتی قرارداد منعقد شد، عنوان پروژه دوره دکتری از آن استخراج می‌شود و این پروژه در شورای آموزشی دانشگاه مصوب شده و به معاونت آموزشی و سازمان سنجش اعلام می‌شود در نهایت آن رشته به صورت استادمحور در دفترچه کنکور منتشر و براساس آن دانشجوی دکتری پذیرفته می‌شود.

امسال ۲۹ دانشگاه کشور در این طرح مشارکت داشتند و با شروع سال تحصیلی در مهرماه ۱۴۰۳، ۲۰ درصد دانشجویان دکتری با ورود به دوره‌های استاد محور عملاً برای حل بخشی از نیازهای صنعت دست به کار می‌شوند.

همچنین برنامه دیگر طرح تحول آموزش عالی که از سال گذشته کلید خورد، بورسیه دانشجویان از دوره کارشناسی است که به آن «کارشناس حرفه ای» نیز می‌گویند. علاوه بر این سال گذشته سازمان امور دانشجویان بورس‌های ۱۳ گانه‌ای را در حوزه دانشجویی تحت عناوین «فنی مهندسی»، «علوم پایه»، «علوم انسانی»، «سلامت» و «هنر» در حوزه تأمین اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و بورس‌های «دانش»، «مشاغل»، «ابرار»، «وطن»، «بورس کوتاه مدت خارج»، «بورس کوتاه مدت داخل»، «سرآمدان» و «بنگاه‌های اقتصادی» تدوین کرد.

بورس صنعت و مشاغل نیز در تمام رشته‌ها، تمامی مقاطع، در طول تحصیل و یا از بدو ورود دانشجو به دانشگاه قابل اجراست و استخدام دانشجو در واحدهای صنعتی را به شرط پیشرفت و پویایی امکان پذیر می‌کند.

حفظ نخبگان و کاهش انگیزه‌های مهاجرت با تعریف بورس صنعت و مشاغل

بورس صنعت و مشاغل با هدف تأمین امنیت شغلی و ایجاد انگیزه و امید به آینده دانشجویان، تأمین نیروی کار نخبه و توانمند برای صاحبان مشاغل، حفظ نخبگان و کاهش انگیزه‌های مهاجرت، هدایت دانشجویان مستعد به رشته‌های مورد نیاز صاحبان مشاغل و کمک به بومی گزینی و تأمین نیروی کار ماهر برای صاحبان مشاغل در سراسر کشور طراحی شده است.

طرح بورس صنعت و مشاغل به دانشگاه نشان می‌دهد که صنعت به چه نیروی کاری نیاز دارد، در اجرای این طرح ۳۸ واحد دروس اختیاری در مقطع لیسانس، در اختیار صنعت قرار می‌گیرد تا خبرگان صنایع متناسب با نیاز خود دروسی را انتخاب و تدریس کنند.

از آنجا که هر سال تقاضا برای شرکت در کنکور تجربی زیادتر و تقاضا برای شرکت در کنکور ریاضی و فنی که رشته‌های مورد نیاز صنایع را دارا است، کمتر می‌شود سازمان امور دانشجویان امیدوار است با طرح بورس صنعت و مشاغل بتواند توازن بیشتری در این زمینه ایجاد کند.

یکی دیگر از طرح‌های عملیاتی که در مسیر تحول آموزش عالی در دستور کار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفته و از سوی دولت نیز بر آن تاکید شده و در برنامه توسعه هفتم نیز آمده است، طرح «دانشگاه حکمت بنیان» است.

قاسم عموعابدینی، معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان طراح و مجری اجرایی شدن طرح دانشگاه حکمت بنیان معتقد است: تحول آموزش عالی در دانشگاه‌ها، صرفاً با حکمت بنیان شدن آن‌ها صورت خواهد گرفت. این دانشگاه آئین‌نامه پژوهشی، آموزشی، فناوری و حکمرانی خاص خود را داشته و از نظر حکمرانی و مدیریتی مبتنی بر الگوهای تمدن آفرینی بنا خواهند شد و علاوه بر بهره‌گیری از جدیدترین روش‌هایی که در ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا اجرا می‌شود، از الگوهای تمدنی ایرانی-اسلامی همچون استادمحوری، شاگردپروری و اخلاق‌مداری و برنامه محوری بهره گرفته خواهد گرفت.

تبدیل ۳۰ دانشگاه به دانشگاه حکمت بنیان

در راستای اجرای شدن این برنامه، در مرحله اول ۳۰ دانشگاه که جزو دانشگاه‌های برتر کشور هستند، در زمینه مدیریت، آموزش، پژوهش، فناوری، امور دانشجویی، فرهنگی، جذب دانشجو و همه ابعاد دیگر به «دانشگاه حکمت‌بنیان» تبدیل می‌شوند.

آئین‌نامه‌های مرتبط با دانشگاه‌های حکمت‌بنیان سال گذشته تدوین و در نهایت تصویب شد البته بخشی از آئین‌نامه‌ها ابلاغ شده و بخشی دیگر باید تا مهر امسال ۱۴۰۳ آماده و بعد از تصویب ابلاغ شود.

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در راستای طرح تحول آموزش عالی «طرح آمایش آموزش عالی» را نیز که مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است اجرا می‌کند آمایش آموزش عالی مصوبه‌ای است که مقام معظم رهبری نیز بارها بر آن تاکید کرده اند و دارای ۹ ماده است که ۳ ماده اولیه آن مربوط به حکمرانی و نوع تعاملات دانشگاه و زیر نظام‌های آن است.

خاموشی چراغ برخی رشته‌ها

ساماندهی رشته‌های دانشگاهی از موضوعاتی است که توسط معاونت آموزش وزارت علوم در راستای آمایش و متحول شدن آموزش عالی پیگیری می‌شود. به گفته معاون آموزشی وزارت علوم در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۱۰۸ کد رشته محل در دوره کارشناسی ارشد حذف شد و در سال ۱۴۰۲ نیز چراغ ۲۱ هزار کد رشته محل در دوره‌های کاردانی، کارشناسی، ارشد و دکتری خاموش شد.

معاون آموزشی وزیر علوم تاکید کرد: اگر در رشته‌ای مجدد تقاضا از نظر شغلی وجود داشته باشد، دوباره دانشجو در آن رشته جذب خواهد شد.

بازنگری و تدوین ۹۰۲ برنامه درسی

از موضوعات دیگری که معاونت آموزشی وزارت علوم در راستای آمایش آموزش عالی پیگیری می‌کند، بازنگری محتوای درسی است براساس اعلام وزارت علوم محتوای دروس باید براساس آموزش‌های مهارتی و ایجاد خودباوری در جوان ایرانی تغییر کند، در این راستا بازنگری محتوای ۱۵۰۰ رشته تحصیلی در سال گذشته دستور کار قرار گرفت و ۹۰۲ برنامه درسی تدوین و بازنگری شد. بازنگری تمام رشته‌های دوره کارشناسی نیز در حال انجام است.

آمایش آموزش عالی ماده دیگری تحت عنوان مأموریت گرایی دارد. دراین راستا وزارت علوم دو نوع مأموریت تعریف کرده است که شامل، «مأموریت عام» و «مأموریت خاص» می‌شود. مأموریت عام یعنی یک دانشگاه بتواند نیاز جامعه اش را حل کند. مأموریت خاص نیز یعنی دانشگاه فناوری راهبردی که آینده کشور را می‌سازد، مورد توجه قرار دهد. مأموریت خاص حاکمیتی است، مأموریت عام حاکمیتی نبوده و به دنبال حل نیاز جامعه در محلی است که دانشگاه در آنجا فعالیت می‌کند.

این پروژه شروع شده و نسخه هر دانشگاه در مأموریت گرایی با دانشگاه‌های دیگر جدا است چون ساختار دانشگاه‌ها با یکدیگر متفاوت است. لذا به دانشگاه‌ها اعلام شده است که بر اساس برنامه‌های ارائه شده و نیازهای منطقه برش طرح تحول خود را بنویسند. وزارت علوم نیز بر نحوه عملیاتی شدن مأموریت گرایی در دانشگاه‌ها نظارت خواهد داشت در این راستا برخی دانشگاه‌ها طرح تحول خود را در حوزه‌ای مختلف تدوین کرده و درحال عملیاتی کردن آن هستند.

به عنوان مثال ابراهیم تقی‌زاده رییس دانشگاه پیام نور از تهیه طرح تحول و ساماندهی و آمایش کمی و کیفی دانشگاه خبر داد و خواستار حمایت شورای عالی انقلاب فرهنگی از آن شده است.

همچنین علی حسن بیگی رییس دانشگاه خوارزمی در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به اجرای طرح تحول آموزش عالی در دانشگاه خوارزمی گفت: دانشگاه خوارزمی «طرح تحول علوم انسانی» را در برنامه خود دارد.

وی ادامه داد: کارگروه مختلف علوم انسانی در دانشگاه تشکیل شده و کار می‌کند درب حث «اقتصاد اسلامی» کارگروه ویژه ای با توجه به پتانسیل و ظرفیت‌ها دانشگاه ایجاد شده است.

رییس دانشگاه خوارزمی افزود: در بحث «اقتصاد اسلامی» برنامه خیلی ویژه داریم همچنین «کارگروه تحول در علوم انسانی» در تمام رشته‌ها فعال بوده و برنامه ویژه داشته و بیانات مقام معظم رهبری را پیگیری می‌کنیم.

وی با اشاره به پژوهش و فناوری نیز افزود: در بحث پژوهش، فناوری و نوآوری دانشگاه برنامه‌های مختلف دارد با توجه به پتانسیل خوبی که در بحث رشته‌های فتی و مهندسی و علوم پایه دارد، بحث کوانتوم و تکنولوژی را پیگیر می‌کند و همچنین در حال راه اندازی «دانشکده فناوری‌های نوین» بوده و تا الا ن ۲۶ پله در بحث فناوری صعود کرده ایم.

دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه الزهرا (س) سایر دانشگاه‌هایی هستند که به نظر می‌رسد بر اساس طرح تحول خود حرکت می‌کنند.

کاهش تعداد مراکز دانشگاهی کلید خورد

از سوی دیگر آمایش آموزش عالی ماده‌ای دارد که براساس آن باید برخی مؤسسات آموزش عالی به نوعی ادغام یا تجمیع شوند در این راستا قاسم عمو عابدینی، معاون آموزشی وزارت علوم به تازگی عنوان کرده است: ماموریت‌گرا کردن دانشگاه‌ها، سامان‌دهی موسسات، کیفی‌گرایی مهارت‌افزایی و مدیریت منطقه‌ای از اهداف و اولویت‌های طرح آمایش آموزش عالی است که به طور جد به دنبال اجرایی کردن آن هستیم.

وی همچنین بر لزوم کاهش تعداد مراکز دانشگاهی در کشور تاکید کرده و یادآورشده بود: تعدد مراکز دانشگاهی در کشور باعث بروز مشکلات فراوانی در آموزش عالی شده و دولت سیزدهم به دنبال رفع این معضلات است و بر اساس برآوردهای مجامع جهانی تعداد دانشگاه‌های کشورمان باید به ۵۰۰ واحد کاهش یابد، هم‌اکنون ۲ هزار و ۱۶۰ واحد دانشگاهی و آموزش عالی در کشور فعال است و کاهش واحدهای دانشگاهی نیز در راستای ضرورت ارتقابخشی به وضعیت آموزش عالی در کشور است.

تعدد مراکز دانشگاهی در کشور باعث بروز مشکلات فراوانی در آموزش عالی شده و دولت سیزدهم به دنبال رفع این معضلات است و بر اساس برآوردهای مجامع جهانی تعداد دانشگاه‌های کشورمان باید به ۵۰۰ واحد کاهش یابد این در حالی است که ساماندهی دانشگاه‌ها و واحدهای دانشگاهی از چندی پیش آغاز شده است. در حال حاضر براساس آخرین آمار اعلام شده در حوزه ساماندهی واحدهای دانشگاهی پیام نور، ۱۳۴ واحد پیام نور ساماندهی شده اند تا این مراکز در حوزه دانشگاهی بتوانند به بهره وری مناسب دست یابند برخی از این واحدها یا به واحدهای رشد تبدیل شده، یا به دانشگاه‌های دولتی واگذار می‌شوند.

در دانشگاه علمی کاربردی نیز بخش از ساماندهی‌ها شکل گرفته است. بر این اساس دستگاه‌های اجرایی و دولتی اجازه فعالیت و پذیرش دانشجو ندارند. همچنین در حوزه دانشگاه‌های غیرانتفاعی نیز تعداد ۱۱۰ واحد دانشگاهی غیرانتفاعی ساماندهی شده اند که براساس این ساماندهی در برخی از واحدها پذیرش دانشجو در این موسسات صفر یا کلاً منحل شده است.

دانشگاه فنی و حرفه‌ای از جمله دانشگاه‌هایی است که در راستای آمایش آموزش عالی براساس تفاهم نامه‌ای که با دانشگاه پیام نور منعقد کرده است قرار است از امکانات بدون استفاده دانشگاه پیام نور و همچنین اساتید این دانشگاه در استان‌های مختلف استفاده کند.

عرفان خسرویان رییس دانشگاه فنی حرفه‌ای درباره استفاده از امکانات و اساتید دانشگاه پیام نور در دانشگاه فنی و حرفه‌ای اخیراً اعلام کرده است: طرح آمایش آموزش عالی دانشگاه‌ها در حال اجرا است و براساس این طرح دانشگاه‌ها به سمت ماموریت گرا شدن در حال حرکت هستند. ظرفیت‌های خوبی در تمامی دانشگاه‌ها وجود دارد و تلاش بر این است که بتوانیم سهم آموزش مهارتی را در همه دانشگاه‌های کشور توسعه دهیم.

وی ادامه داد: تلاش شده‌است که در جایی‌که متقاضی برای دانشگاه پیام نور وجود نداشته باشد، با تفاهم‌نامه‌ای که منعقد کرده‌ایم رشته‌هایی که متناسب با دانشگاه فنی و حرفه‌ای است مانند رشته‌های فنی و هنر به این دانشگاه منتقل شود.

آخرین آمار اساتید جذب شده پیام نور در دانشگاه فنی و حرفه‌ای

خسرویان افزود: البته هنوزاین قضیه آن‌گونه که باید عملیاتی نشده است تاکنون حدود ۳۰ الی ۴۰ نفر از اعضای هیأت علمی پیام نور در کل کشور به دانشگاه فنی و حرفه‌ای منتقل شده‌اند از لحاظ ساختمان نیز در یک مرکز توانستیم ساختمان و تجهیزات از دانشگاه پیام نور دریافت کنیم.

وزیر علوم: تغییر ماهیت دانشگاه‌هایی که به اندازه کافی دانشجو ندارند

محمد علی زلفی گل، وزیر علوم در آخرین اظهار نظر و در پاسخ به سئوال خبرنگار مهر درباره اجرای طرح آمایش آموزش عالی و کاهش واحدهای دانشگاهی گفت: ما در شهرهای مختلف دانشگاه‌های مختلف داریم بنابراین برنامه‌ریزی می‌کنیم آن دانشگاه‌هایی که دانشجو به اندازه کافی ندارند را با توجه به مزیت‌های نسبی هر شهر و استان تغییر ماهیت دهیم.

وی افزود: در این راستا تلاش می‌کنیم سایر زیر نظام‌ها از امکانات دانشگاه‌هایی که دانشجو ندارند استفاده کنند.

وزیر علوم در پاسخ به این سئوال که آیا تعداد دانشگاه‌هایی که قرار است بعد از تجمیع داشته باشیم، مشخص شده است یا خیر گفت: بله. انجام شده ولی نهایی نشده است.

زلفی گل در پایان رسیدن به آمار ۵۰۰ دانشگاه را تکذیب نکرد و گفت: آمار دقیق نمی‌توانم اعلام کنم.

به گزارش مهر، گام‌های وزارت علوم برای رسیدن به اهداف تحولی و برنامه ریزی های انجام شده در این زمینه اگر چه نوید ارتقا کیفیت و استفاده حداکثری از امکانات آموزش عالی را می‌دهد اما باید دید دانشگاه‌ها در اجرای برنامه‌های تحولی خود چقدر موفق هستند و ساز و کار نظارتی بر حسن اجرای این برنامه چقدر کارساز است.

 گروه دانشگاه: خبرگزاری مهر