بهشت قنات‌های خراسان، تشنه اعتبار برای از سرگیری ترنم زندگی‌بخش

به گزارش ایرنا، استان خراسان رضوی در مجموع ۶ هزار و ۳۰۰ رشته قنات دارد که سبزوار با هزار و ۱۲ رشته، رتبه نخست استان را از نظر تعداد قنات ها دارد که گناباد با ۶۰۰ رشته و شهرستان بجستان با ۴۰۰ رشته پس از سبزوار در رده های دوم و سوم استانی قرار دارند.

کاریز یا قنات به مجرای تونلی شکلی گفته می شود که به صورت مورب در زیر زمین کنده می شده است تا آب در آن جریان یافته و برای استفاده به سطح زمین منتقل شود.

این مجرا در عمق زمین برای ارتباط دادن رشته چاه های قنات از "مادر چاه" (چاه اصلی) سرچشمه می گیرد و به منظور هدایت و مدیریت آب برای کشاورزی و سایر مصارف به کار گرفته می شود.

این کانال ممکن است تا رسیدن به سطح زمین، هزاران متر طول داشته باشد و به جایی که آب کاریز به سطح زمین می رسد دهانه کاریز، سر قنات و یا مظهر قنات گفته می شود.

نیمی از طول قنات‌های سبزوار نیازمند بهسازی

معاون سازمان و مدیر جهاد کشاورزی سبزوار گفت: ۶۴۰ کیلومتر از هزار و ۵۰۰ کیلومتر قنات این شهرستان، نیاز مبرمی به بهسازی و مرمت دارند.

علی اصغر امانیان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: برای بهسازی این میزان قنات، اعتباری افزون بر ۱۵ هزار میلیارد ریال نیاز است.

وی اظهار کرد: سال گذشته از محل اعتبارات طرح تملک ۴۱ میلیارد ریال اعتبار برای مرمت ۱۱ رشته قنات و در قالب اعتبارات ملی نیز ۲۳ میلیارد و ۱۶۱ میلیون ریال برای ساماندهی ۱۳ رشته قنات تخصیص داده شد.

وی با اشاره به پایین بودن اعتبارات دولتی در زمینه احیا و بهسازی قنوات، گفت: با توجه به خرده مالکی بودن قنوات و ضعف مالی بهره برداران آن، اختصاص اعتبارات و کمک های دولتی می تواند در این زمینه بسیار موثر و کارساز باشد.

پارسال در مجموع بیش از ۶۴ میلیارد ریال اعتبار برای ساماندهی و بهسازی ۲۴ رشته قنات سبزوار اختصاص یافت

امانیان با بیان اینکه تزریق این اعتبارات و همکاری بهره برداران، می تواند از مرگ این سازه های تمدن دیرین جلوگیری کند، افزود: نقش آبخیزداری و کنترل رواناب‌های جاری به ویژه آب های ناشی از باران های شدید و سیلاب ها نیز در تغذیه قنوات بسیار کارآمد است.

وی با تاکید بر اهمیت احیا و بهسازی قنوات گفت: با مرمت و بهسازی یک کیلومتر قنات با آبدهی ۲۰ لیتر در ثانیه، سالانه ۱۵ هزار متر مکعب آب بازیافت خواهد شد.

مدیر جهاد کشاورزی سبزوار با اشاره به تداوم استفاده از ۸۷۶ رشته قنات با میزان آبدهی هزار و ۷۲۳ لیتر بر ثانیه در این شهرستان گفت: ۶۰ درصد از این قنات ها فصلی است که منبع آب زیرزمینی بزرگی نداشته و بیشتر براساس شرایط آب و هوایی سال تغذیه و جاری می شوند.

امانیان ادامه داد: بقیه قنوات که به عنوان قنات "طاهری"، (منتسب به "عبدالله بن طاهر"، یکی از حکام قدیم خراسان در عهد عباسیان که در زمینه اصلاح کشاورزی و آبیاری این خطه نقشی ماندگار داشته است)، شناخته می شوند، با داشتن سفره آب زیرزمینی گسترده تر،‌ ذخیره آب بیشتری دارند و تغییرات آبدهی آنها چندان متأثر از آب و هوا نیست.

وی در خصوص آمار قنات های خشک شده سبزوار بر اثر خشکسالی ها گفت: در این خصوص نمی توان عدد دقیقی را بیان کرد، ولی در ۸۰ درصد قنوات فصلی منطقه شاهد کم آبی و یا از آبدهی افتادن هستیم.

امانیان افزود: با آغاز فصل بارندگی به شرط باز بودن دالان قنات، آب از مظهر قنات خارج می‌شود و در قنوات پایدار نیز کاهش آبدهی از اثرات خشکسالی و همچنین عدم رسیدگی و نگهداری مناسب است.

بر اثر خشکسالی‌ها ۸۰ درصد قنوات فصلی منطقه کم‌آب شده و یا از آبدهی افتاده است

مدیر جهاد کشاورزی سبزوار در خصوص پیامدهای خشکیدن قنات ها گفت: مهمترین اثرات خشک شدن قنوات، کوچ روستاییان به شهرها، حاشیه نشینی و کاهش درآمد ناخالص ناشی از لم یزرع شدن کشتزارها است.

نقش آبخیزداری در نجات قنوات و کاهش اثرات مخرب سیل

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سبزوار گفت: بیش از ۵۰۰ هزار هکتار از گستره این شهرستان نیازمند اجرای طرح های آبخیزداری است که برای انجام این مهم دست کم ۶۰۰ میلیارد ریال اعتبار لازم است.

عباسعلی کیانی فرد با تاکید بر اجرای طرح های آبخیزداری در منطقه افزود: اجرای این طرح ها علاوه بر مهار و کاهش خسارات سیل، ذخیره‌سازی رواناب‌ها و تقویت سفره‌های زیرزمینی، موجب کاهش فرسایش خاک به عنوان یکی از ارکان توسعه اقتصادی از طریق کشاورزی و دامپروری خواهد شد.

وی همچنین مزایای ساخت سازه های آبخیزداری را علاوه بر ذخیره آب برای دوران کم آبی، پیشگیری از بروز سیل و خسارت های ناشی از آن عنوان کرد و گفت: از سال ۱۳۷۰ تاکنون ۴۰ هزار مترمکعب سازه آبخیزداری در مناطق مختلف شهرستان سبزوار ایجاد شده است.

وی ادامه داد: اجرای این سازه ها ضمن ذخیره آب، باعث مهار سیلاب‌ها به میزان ۲ میلیون متر مکعب و کنترل فرسایش خاک شده است.

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سبزوار اظهار کرد: آبخیزداری و آبخوان‌داری را می‌توان از عوامل بسیار مهم و موثر در نجات قنوات از خطر خشکیدن و نابودی دایمی دانست.

عملیات آبخیزداری که منطبق بر قوانین طبیعت است، باعث حفظ چرخه آب شده و از وقوع بلایای طبیعی مانند فرونشست زمین و بروز گرد و غبار جلوگیری می‌کند

احیای قنوات و تاثیر آن بر کاهش مهاجرت روستاییان

وی ادامه داد: احیا و مرمت قنوات با عملیات آبخیزداری، علاوه‌ بر اینکه باعث افزایش آبدهی قنوات می شود، افزایش تولیدات کشاورزی، آبادانی، سرسبزی و خرمی مناطق، کاهش مهاجرت روستاییان، بهبود معیشت و اشتغال را در پی خواهد داشت.

وی ادامه داد: احیا و مرمت قنوات با عملیات آبخیزداری که منطبق بر قوانین طبیعت است، باعث حفظ چرخه آب شده و از وقوع بلایای طبیعی مانند فرونشست زمین و بروز گرد و غبار نیز جلوگیری می‌کند.

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سبزوار با بیان اینکه انجام عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری با هدف احیای قنوات در قانون توسعه ششم امری ضروری خوانده شده است، بر لزوم توجه جدی بدان تاکید کرد.

کیانی فرد ادامه داد: این امر مهم تاکنون مورد غفلت واقع شده است که توجه و اهتمام بیشتر مسوولان امر به‌خصوص در وزارتخانه های جهاد کشاورزی و نیرو را می‌طلبد.

وی افزایش زیرساخت‌های آبخیزداری را از راهبردهای جدی دولت برای توسعه پایدار عنوان کرد و افزود: این زیرساخت‌ها در مناطقی مانند حوزه های شهری سبزوار و نیز شهر "روداب"، مرکز بخش کویری روداب این شهرستان اجرا شده و یا اکنون در حال اجرا است.

وی خاطرنشان کرد: در ۲ سال اخیر ۲ طرح مطالعاتی آبخیزداری در شهر سبزوار با گستره ۱۲ هزار و ۵۰۰ هکتار و نیز شهر روداب با گستره ۱۶ هزار و ۵۰۰ هکتار انجام شده است.

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سبزوار اظهار کرد: با اجرای این طرح ها، سالانه حجم زیادی از رواناب‌های سطحی کنترل و از وارد آمدن خسارت به زمین ها و تاسیسات مناطق جلوگیری خواهد شد.

سبزوار برای در امان ماندن از آسیب های سیل و خشکسالی، به شدت نیازمند مدیریت مصرف آب است

وی افزود: کنترل سیلاب، ایجاد اشتغال موقت و دائم، نشاط‌افزایی تفرجگاه‌ها، مهیا شدن آبشخور برای گونه‌های حیات وحش، تقویت پوشش گیاهی، افزایش تولیدات کشاورزی و دامپروری و کاهش رسوبات از مزایای اصلی اجرای سازه های آبخیزداری در این شهرستان بوده است.

کیانی فرد با اشاره به موقعیت جغرافیایی و اقلیم خشک و نیمه خشک شهرستان سبزوار گفت: برای در امان ماندن از آسیب های سیل و خشکسالی، این شهرستان به شدت نیازمند مدیریت مصرف آب است.

وی حمایت خیران را به عنوان یک مقوله مرسوم از راهکارهای تقویت زیرساخت‌های آبخیزداری در سبزوار برشمرد و گفت: باید برای تحقق و توسعه این مقوله نیز تلاش بیشتری صورت گیرد.

چاه‌های عمیق، هووی قنات‌ها

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سبزوار گفت: جای تاسف است که استفاده از قنوات، پس از گسترش امکانات فنی و حفر چاه‌های نیمه‌عمیق و عمیق کاهش یافته است.

کیانی فرد افزود: برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی از طریق بهره‌برداری بیش از حد از چاه‌ها، همراه با افزایش تعداد چاه‌ها و بی‌توجهی به تغذیه طبیعی سفره‌های آب به‌ دلایل مختلف از جمله تغییر کاربری زمین، منجر به کاهش آب‌دهی و یا خشک‌شدن قنات‌ها شده است.

توجه و استفاده از قنات، پس از گسترش امکانات فنی و حفر چاه‌های نیمه‌عمیق و عمیق کاهش یافته است

وی دیگر عوامل تخریب قنات‌ها را وقوع سیل‌های مخرب و سهمگین عنوان کرد و گفت: جدی نگرفتن ضرورت اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری، تخریب و نابودی قنات را، به عنوان سازه‌ای حیاتی، که حاصل تمدن و فرهنگ غنی کشور است، در پی خواهد داشت.

شهرستان سبزوار اکنون ۸۷۶ رشته قنات فعال با میزان آبدهی هزار و ۷۲۳ لیتر بر ثانیه دارد.

این قنات ها آب مورد نیاز برای کشت و زرع در سطح سه هزار و ۵۰۰ هکتار از زمین های کشاورزی این شهرستان را تامین می کنند.