از دستاوردهای بی‌بدیل علمی تا طرح‌های برزمین‌مانده

در آستانه چهل و چهارمین سال‌روز تاسیس جهاد دانشگاهی (۱۶ مرداد)، خبرنگار ایرنا در گفت‌وگوی اختصاصی با حسن مسلمی نائینی برجسته‌ترین دستاوردها و چالش‌های پیش‌روی جهاد دانشگاهی را بررسی کرد. مسلمی نائینی از ۱۰ آذر ۱۴۰۱، ریاست جهاد دانشگاهی را عهده‌دار شده است.

وی در این گفت‌وگو ابتدا به دستاوردهای جهاد دانشگاهی در مدت تصدی مسئولیت خود و حتی در ۴۳ سال قبل پرداخت و تاسیس مرکز ملی تحقیقات هوش مصنوعی، تفاهم‌نامه با استان‌های محروم برای رفع مشکلات این مناطق، شکاف هیدرولیکی برای چاه‌های نفت و احیای این چاه‌ها همچنین توجه بیشتر به وضعیت معیشتی کارکنان جهاد با برخی طرح‌ها مانند طرح معراج را از جمله این اقدامات برشمرد.

مسلمی نائینی در همان حال از ساخت بناهای نیمه‌کاره‌ای گفت که برخی از ۱۰ سال قبل آغاز شده و هنوز به نتیجه نرسیده است. مانند طرح ساخت بیمارستانی در اصفهان که پژوهشگاه رویان آغاز کرده ولی اکنون به دلیل نیمه‌کاره ماندن بنا طی این مدت ممکن است حتی جهاد مجبور به فروش آهن‌های موجود در بنا به عنوان آهن قراضه باشد.

وی البته اشاره کرد که برخی مشکلات حقوقی و اراضی نیز حل شده و برای مثال، زمین پارک علم و فناوری البرز که حدود ۳۷ سال پیش به مساحت ۳۰ هکتار در اختیار جهاد دانشگاهی قرار گرفته اما تاکنون فقط ۳ هکتار آن استفاده شده بود؛ در یک سال و نیم گذشته، بخش‌های جدیدی قطعه‌بندی و در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان به صورت اجاره‌ ۵۰ ساله قرار گرفته است.

بیشتر بخوانید

تاسیس مرکز ملی تحقیقات هوش مصنوعی

مسلمی‌نائینی در تشریح برجسته ترین اقدامات جهاد دانشگاهی در این مدت گفت: از حدود یک سال و نیم قبل که مسئولیت جهاد دانشگاهی را بر عهده گرفتم، سرمایه انسانی را در اولویت نخست قرار دادیم؛ زیرا معتقدیم هر چه جهاد تاکنون انجام داده از برکت سرمایه انسانی والا، پرپتانسیل و خلاق بوده است. از همین رو سعی کردیم ارتباط‌مان را با این سرمایه انسانی تقویت کنیم و این موضوع را در سفرهای استانی، در تهران و دفتر مرکزی دنبال کردیم تا از پیشنهادهای اعضا در مسیر بهبود و ارتقای فرآیندها بهره بگیریم.

کارهای متعددی در حوزه‌های مختلف از جمله در علوم پزشکی انجام گرفته است؛ برای نمونه به همت پژوهشگاه رویان در حال تاسیس مرکز ملی تحقیقات هوش مصنوعی هستیم و ما با حمایت ویژه سعی داریم این کار هر چه سریع‌تر به سرانجام برسد تا مردم کشور و حتی منطقه، از نتایج آن استفاده کنند. این مرکز ملی می‌تواند محققان داخل و خارج از کشور را جذب کند، اکنون چند نفر از محققان ایرانی ساکن آمریکا اعلام آمادگی کرده‌اند که در صورت راه‌اندازی این مرکز، به کشور برگردند و با این مجموعه همکاری کنند.

فعالیت‌های این مجموعه بر امور پزشکی، هوش مصنوعی، هوش طبیعی و رباتیک متمرکز خواهد بود و امیدواریم دستاوردهای آن برای بهبود بیماران به ویژه سالمندان دچار مشکلات مغزی، هر چه زودتر به کار گرفته شود.

آیا فعالیت این مرکز، مشابه پژوهشگاه رویان خواهد بود؛ یعنی اقدامات تحقیقاتی و درمانی، به موازات هم ارائه خواهد شد؟

این مرکز یک مجموعه تحقیقاتی‌درمانی خواهد بود و اصولا از مزایای مراکز درمانی جهاد دانشگاهی، فعالیت توامان بخش‌های تحقیقاتی در کنار اقدامات درمانی است و این امر تقریبا در تمام کارهای جهاد دانشگاهی در حوزه‌های کشاورزی، صنعتی، علوم انسانی و فنی مهندسی مصداق دارد و این یکی از مزایای اصلی جهاد است.

یکی از چالش‌های ما در حوزه‌ سرمایه انسانی این است که متاسفانه از ابتدا بودجه جهاد دانشگاهی، بسیار اندک بوده و به همین جهت با پرداخت حقوق و مزایای فعلی، آنگونه که شایسته است نمی‌توانیم خدمات کارکنان را جبران کنیم، البته اقداماتی را در این راستا طی یک سال گذشته آغاز کردیم که طرح معراج یکی از آنهاست و خوشبختانه در هیات امنا تصویب و اجرایی شده و مبلغ مختصری به حقوق کارکنان جهاد اضافه شده است.

یکی از کارهای دیگر ما سفر به استان‌های مختلف است که تا کنون فقط یکی دو استان باقی مانده است. بر این باور هستیم که مدیریت، از پشت میز امکانپذیر نیست و باید در محل، حضور یافت و از نزدیک با مسائل و مشکلات و همچنین ظرفیت‌های هر استان آشنا شد. آخر هر هفته ضمن بازدید از واحدهای استانی و گفت‌وگو با همکاران، پیشنهادات آنها در دفتر مرکزی بررسی شده و با همفکری شورای معاونان برای حل مشکلات و خواسته‌های استان‌ها چاره‌اندیشی می‌شود.

در حوزه‌های صنعتی هم به همت جهادگران دانشگاهی کارهای بزرگی در دست انجام است که طراحی و تولید ترکشن موتور قطار از جمله آنهاست. این طرح کلان به نتیجه رسیده و قرارداد آن با مپنا منعقد شده است و فکر می‌کنم ۱۰۰ ترکشن موتور در آینده نزدیک به تولید انبوه برسد. تمام قطعات آن توسط مهندسان و کارشناسان جهاد دانشگاهی طراحی و تولید شده است و امیدواریم به زودی شاهد استفاده گسترده از آنها در حمل و نقل درون‌شهری و برون‌شهری باشیم.

با توجه به گستردگی جهاد از جهت نیروی انسانی و تشکیلات و شناخت ظرفیت‌های مناطق مختلف، آیا توجه ویژه‌ای به نیازهای مناطق محروم و کمتر برخوردار شده؟

بله، به همین جهت اولین سفر استانی ما به طور جدی سیستان و بلوچستان بود. هر چند جهاد دانشگاهی این استان، به قوت و قدرت دیگر استان‌ها نیست ما یک شبکه‌ در سراسر کشور هستیم. تفاهمنامه ای در حوزه‌های پزشکی، به خصوص گیاهان دارویی، دام سبک و سنگین با استاندار سیستان و بلوچستان منعقد کردیم. این تفاهم نامه براساس ظرفیت‌ها و نیازهای این منطقه صورت گرفت، چون واقعاً ظرفیت خوبی در حوزه گیاهان دارویی در استان سیستان بلوچستان وجود دارد، یا گاو سیستانی یکی از نژادهای خوب دام سنگین است که قرار شد با همکاری پژوهشگاه ابن سینا که در به نژادی دام سنگین کار می‌کند در سیستان و بلوچستان هم اقداماتی شود که صرفه و ارزش افزوده‌اش برای دامدار بیشتر شود یا با فرآوری گیاهان دارویی، از خام فروشی آنها جلوگیری کنیم و ارزش افزوده برای مردم محلی ایجاد شود.

در راستای محرومیت زدایی، در کنار معاونت علمی ریاست جمهوری در برگزاری نمایشگاه آباد ایران مشارکت جدی داشتیم و شرکت‌های مختلف ما در زمینه محرومیت زدایی کارهای متفاوتی انجام و ارائه دادند و امیدواریم از توان این شرکت‌ها در استانهای محروم یا کم برخوردار استفاده کنیم.

برای تامین آب مخصوصاً در استان‌های درگیر تنش آبی یا ارتقای وضعیت بهداشتی‌ و سلامت مناطق محروم چه اقداماتی در جهاد دانشگاهی انجام شده است؟

حوزه آب هم در تفاهمنامه با استاندار سیستان و بلوچستان مورد تاکید قرار گرفت؛ بعضی از واحدهای جهاد مثل واحد صنعتی اصفهان، در زمینه آب خیلی خوب کار کردند و این موضوع را به آنها محول کردیم ولی صادقانه بخواهم بگویم هنوز کامل نشده است.

وضعیت اجرا و پیشرفت طرح‌های کلان، پیشران ملی یا فناورانه‌ جهاد دانشگاهی چگونه است؟

یکی از طرح‌های کلان‌مان، مرکز ملی تحقیقات هوش مصنوعی است که البته واقعاً بودجه‌اش کم است و در صورت تامین اعتبار و راه اندازی سریع‌تر می‌توانیم تعداد زیادی از محققان را جذب کنیم و بستری هم برای کارآفرینی ایجاد شود. در حوزه‌های شکاف هیدرولیکی برای چاه‌های نفتی که تقریباً رو به موت و نیازمند به احیا هستند با همکاری وزارت نفت اقداماتی انجام داده ایم و برای تکمیل کار، منتظر تامین اعتبارات هستیم. یکی دیگر از کارهای بزرگ جهاد، طراحی و تولید ترکشن موتور قطار بوده که در دست انجام و پیشرفت است.

در حوزه‌ معدن برای مولدسازی معادن، کارهایی در حال انجام است و یکی از آنها توسعه فناوری‌های غنی سازی ذخایر هماتیت با همکاری وزارت صنعت است که با توجه به موفقیت محققان جهاد دانشگاهی در تبدیل هماتیت به مگنتیت، این کار گام مهمی در تامین ماده اولیه تولید فولاد در کشور به شمار می آید.

وجود ۴۲ پروژه ساختمانی نیمه‌تمام

با توجه به محدودیت بودجه‌های دولتی و ساختار و جنس فعالیت‌های جهادی، برای بهره از مشارکت بخش خصوصی و غیردولتی در پیشبرد طرح‌ها چه کارهایی انجام شده؟

بودجه اولیه جهاد دانشگاهی بسیار اندک بوده به همین خاطر، هر چقدر هم افزایش پیدا می کند باز هم جوابگوی نیازها نیست. البته در یک سال و نیم گذشته که من به جهاد دانشگاهی آمدم، بودجه دولتی مجموعه بیش از دو برابر شده است اما همچنان با کمبود بودجه روبه رو هستیم. همچنین در کنار بودجه دولتی، درآمدهای اختصاصی هم داریم ولی مشکلات بودجه ای به قوت خود باقی است. از طرف دیگر تاکنون حدود بیش از ۶۰۰ نوع علم در جهاد تولید شده که واقعاً کار بزرگی است.

این دانش فنی باید به محصول تبدیل شود و به فروش برسد و یکی از روش‌های‌ ما در این مسیر، استفاده از توانمندی‌های بخش خصوصی است، معتقدیم این کار بدون کمک بخش غیر دولتی، به نتیجه نمی‌رسد، به همین جهت برای نمونه، ۴ گیاه دارویی که مدت‌ها بود به دارو تبدیل شده بود؛ اما به تولید انبوه نرسیده بود را از طریق تاسیس یک شرکت با همکاری بخش خصوصی (۴۰ درصد سهم جهاد دانشگاهی و ۶۰ درصد سهم بخش خصوصی)، وارد چرخه تولید کردیم.

با این کار، تحول عظیمی در خط تولید این داروها ایجاد شد و با این راه‌اندازی اکنون به تولید انبوه بیش از ۱۰۰ هزار و ۲۰۰ هزار عدد از این ۴ داروی گیاهی رسیدیم و تا مدت‌ها نیاز داروخانه های کشور به این اقلام دارویی تامین خواهد بود و سرمایه‌گذار پروژه نیز برای صادرات آن به کشورهای خارجی آماده است.

این در حالیست که تا پیش از این، بسیاری از این گیاهان دارویی به صورت خام به خارج کشور می رفت بدون اینکه ارزآوری چندانی داشته باشد. امیدواریم با صادرات انبوه این داروها و ایجاد ارزش افزوده و ارزآوری، درآمد خوبی برای جهاد دانشگاهی و پژوهشگر بخش خصوصی طی یکی دو سال آینده حاصل شود.

حدود ۴۲ پروژه‌ ساختمانی ناتمام اعم از درمانگاه، بیمارستان، مراکز درمانی و آموزشی در مناطق مختلف کشور داریم؛ به عنوان نمونه پژوهشگاه رویان بیش از یک دهه قبل قصد داشت یک بیمارستان در اصفهان تاسیس کند و بسیاری از کارهایش را پیش برده و خیلی از سازه‌ها را ایجاد کرده اما این پروژه حدود ۱۰ سال بر زمین مانده و تا یکی دو سال آینده اگر آیین‌نامه مقررات سازه تغییر کند شاید ما مجبور باشیم آهن آلات این ساختمان را جدا کرده و به عنوان آهن قراضه بفروشیم.

البته در این مدت با شرکت‌ها و با سرمایه‌گذارانی صحبت کرده و تا حدودی موافقت آنها را گرفته ایم اما این پروژه، دیگر برای ما بیمارستان نخواهد بود چون در یک دهه گذشته تاکنون، تعداد زیادی بیمارستان و مرکز درمانی و حتی شهرک سلامت در آن منطقه ایجاد شده است. بنابراین مجبوریم تغییر کاربری دهیم و تصمیم گرفتیم این مرکز را به تولید پروتئین‌های نو ترکیب اختصاص دهیم.

حدود هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان برای تکمیل این مرکز، بودجه لازم داریم که این رقم تقریبا معادل سه چهارم بودجه دولتی جهاد دانشگاهی در امسال است و بخش خصوصی برای مشارکت در این مجموعه اعلام آمادگی کرده است. با توجه به تغییر کاربری، باید مجوزهایی را از معاونت علمی ریاست جمهوری بگیریم که در حال پیگیری هستیم.

دو سه ساختمان هم در تهران داریم که کلنگ زنی آنها به ۱۰، ۱۲ سال قبل برمی‌گردد و همچنان نیمه تمام مانده است. برای تکمیل آنها به دنبال سرمایه گذار بخش خصوصی هستیم تا به عنوان بیمارستان یا مرکز درمانی تکمیل کنیم اما تا الان موفق نشده ایم .

میراث‌دار دارایی‌های فیزیکی زیادی هستیم که به خاطر آنها باید از پیشینیان تشکر کرد اما مشکلاتی هم برای بهینه سازی این دارایی ها داریم که باید چاره اندیشی کنیم.

برای مثال، زمین پارک علم و فناوری البرز حدود ۳۷ سال پیش به مساحت ۳۰ هکتار در اختیار جهاد دانشگاهی قرار گرفته اما تاکنون فقط ۳ هکتار آن مورد استفاده شرکت‌ها قرار گرفته بود، در یک سال و نیم گذشته، بخش‌های جدیدی را قطعه‌بندی کردیم و آنها را در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان به صورت اجاره‌ ۵۰ ساله قرار دادیم. شرکت‌ها هم واقعاً مشتاق اند و تاکنون ۱۳ قطعه‌ در اختیار شرکت‌ها قرار گرفته است. علاوه بر مبلغ اجاره، زمانی که به تولید محصول رسیدند ۲ تا ۴ درصد سود این شرکت‌های دانش‌بنیان در اختیار جهاد قرار می‌گیرد تا جهاد بتواند از این درآمدها برای ایجاد زیرساخت‌های جدید در پارک (تاسیسات سرمایشی، گرمایشی، آب، برق و انرژی) و استقرار بیشتر شرکت‌های دانش بنیان استفاده کند.

علاوه بر این، در استان‌های مختلف درمانگاه‌هایی داریم که ساخت آنها از چند سال قبل شروع و هزینه‌های اصلی انجام شده و برای نهایی شدن آنها و تامین اعتبار لازم، در حال مذاکره با بخش‌ خصوصی هستیم و متاسفانه بعضی از این ساختمان‌ها و زمین‌ها معارض دارند که باید مشکلاتشان را حل کنیم. چون بخش خصوصی روی ساختمانی که معارض دارد یا هنوز سند به نام جهاد نخورده، سرمایه‌گذاری نمی کند.

تامین معیشت و رفاهیات و سلامت کارکنان در این مدت از دغدغه های جدی ما بوده است و سعی کردیم کارهایی انجام دهیم هر چند موفقیت کامل در این زمینه نداشته ایم، مثلا سعی کردیم امسال تمام اعضای جهاد دانشگاهی در سراسر کشور، یک بار معاینه پزشکی بشوند تا اگر مشکل و بیماری وجود دارد سریع‌تر تشخیص و برای درمان، ارجاع داده شود.

از مجموع هفت هزار نیروی جهاد دانشگاهی، حدود هزار و ۵۰۰ نفر نیروی پاره‌وقت و قراردادی‌ هستند و به لحاظ محدودیت‌های قانونی، نمی توانیم مانند اعضای تمام‌وقت از آنها حمایت کنیم و خدمات بدهیم، درصدد هستیم از بین آنها نیروهای توانمند را از طریق آزمون یا کسب مجوزهای استخدامی، به بدنه جهاد جذب کنیم.

فعالیت‌های جهاد وابسته به مدیر نیست

مجموعه جهاد برای تقویت ارتباطات بین‌المللی و یافتن شرکای جدیدی در عرصه بین‌الملل چه اقداماتی انجام داده و اگر انجام نداده، چه موانعی در این میان وجود داشته است؟

اقداماتی در حوزه های مختلف به منظور تقویت ارتباطات بین الملل صورت گرفته اما در اینجا مقداری ضعف داریم و امیدوارم با یک برنامه‌ریزی درست، کمبودها را جبران و مشکلات را حل کنیم.

با توجه به پایان زودهنگام دولت سیزدهم و اینکه بسیاری مجموعه و سازمان‌ها برنامه‌ها را برای یک دوره چهار ساله برنامه‌ریزی کرده بودند، آیا در مجموعه جهاد دانشگاهی، طرح‌هایی نیمه‌تمام مانده که برای تکمیل، نیازمند حمایت و نگاه ویژه دولت چهاردهم باشند؟

اصولا وقتی یک حکم سه ساله به یک فرد می‌دهند، برنامه‌ریزی می‌کند که در این مدت بتواند طرح‌ها و برنامه‌هایش را نهایی کند ما هم همین وضعیت را در حوزه‌های سرمایه انسانی، کارهای صنعتی و حوزه های بین‌الملل داریم. برای نمونه، پروژه ترکشن موتور قطار اگر مورد حمایت واقع شود بسیاری از نیازهای کشور در عرصه حمل و نقل ریلی درون شهری و برون شهری را پاسخگو خواهد بود و علاوه بر حمایت‌های دولتی، امیدواریم شهرداری ها هم بخشی از نیازهای خود را از طریق خرید ترکشن موتور تولید داخل تامین کنند.

جهاد دانشگاهی می تواند بسیاری از نیازهای کشور را برطرف کند و اگر واقعاً به آن بستر لازم داده شود در حوزه‌های علوم انسانی، علوم پزشکی، فنی مهندسی یا کشاورزی ،تحول آفرین خواهد بود و معتقدیم هر جا که دولتها به جهاد دانشگاهی کمک کرده اند بیشتر از جهاد، به خودشان منفعت رسیده است.

در حوزه‌ طرح‌های کلان، افراد خلاق و قابلی در جهاد فعالیت می کنند که باید به آنها بستر و امکانات داد که بتوانند ایده‌هایی که در ذهنشان هست را محقق کنند ولی در مجموع، سعی کردیم همه فعالیت‌ها را مستندنگاری کنیم تا مسئولان بعدی، از آنها استفاده کنند؛ اگر علاقه‌مند بودند ادامه بدهند و اگر هم نظر دیگری داشتند تغییراتی ایجاد کنند. فعالیت‌های جهاد دانشگاهی، چندان وابسته به مدیر نیست و با تغییرات مدیریتی، روند کارها دچار اختلال نمی شود. در پایان باید از همکاران جهاد دانشگاهی که بدون هیچ چشم‌داشتی و با وجود تمام مشکلات و کمبودها، دلسوزانه تلاش می کنند تشکر کنم.