استفاده از ابزارهای آموزش غیررسمی، مانند کتاب داستان، در آموزش کارآفرینی اثرگذار است

به گزارش بازارکار از پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، «معصومه تَجَعفری» عضو هیئت‌علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد است و در شماره اسفندماه ۱۴۰۲ فصلنامه تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی (شماره ۴، دوره ۲۹) مقاله‌ای را با عنوان «میزان به‌کارگیری مؤلفه‌های کارآفرینی در کتاب‌های داستانی کودکان»، با همراهی محسن نوکاریزی، عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد؛ مریم بردبار، عضو هیئت علمی گروه روانشناسی، مشاوره و تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد و زینب ستایش‌مرام، کارشناس‌ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، نگارش و منتشر کرده است. او در این پژوهش، به بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های کارآفرینی در کتاب‌های داستان منتخب شورای کتاب کودک برای گروه سنی «ج» در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ پرداخته است. در این پژوهش پس از تحلیل محتوای داستان‌ها، مشخص شد که در کل میزان به‌کارگیری مؤلفه‌های کارآفرینی در کتاب‌های داستان ۳۸/۹ درصد است. ازاین‌رو، می‌توان گفت میزان توجه به مؤلفه‌های کارآفرینی در محتوای کتاب‌های داستان کمتر از حد متوسط (۵۰ درصد) است و درمجموع محتوای کتاب‌های داستان برای آموزش کارآفرینی به کودکان مناسب نیست. همچنین؛ در این پژوهش، برای اولین‌بار، کتاب‌های داستانی کودکان از نظر به‌کارگیری مؤلفه‌های کارآفرینی تحلیل شدند.
تجعفری در پاسخ به چرایی اهمیت و دلایل پرداخت به این موضوع، با بیان اینکه درحال حاضر در کشورهای پیشرفته و درحال توسعه، آموزش و توسعه کارآفرینی اهمیت و جایگاه ویژه‌ای دارد و ازاین‌رو در سراسر جهان آموزش مباحث کارآفرینی به صورت رسمی و غیررسمی به روش‌های مختلف و در سنین مختلف در حال اجراست، اذعان داشت: «کشور ما نیز برای عبور از بحران‌های اقتصادی و معضل بیکاری نیازمند توجه به توسعه و آموزش کارآفرینی است. از طرفی، دوران کودکی و نوجوانی مرحله‌ ایده‌آلی برای این آموزش است و استفاده از ابزارهای آموزش غیررسمی مانند کتاب داستان در این زمینه بسیار اثرگذار است. پس غنی بودن کتاب‌های داستان از مؤلفه‌های کارآفرینی بسیار اهمیت دارد. بنابراین در این پژوهش میزان توجه کتاب‌های داستانی کودکان به مؤلفه‌های کارآفرینی مورد کنکاش قرار گرفت.»
وی در پاسخ به سؤالی درباره ایده مقاله و چگونگی مشارکت در نگارش آن ضمن بیان اینکه این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد خانم زینب ستایش‌مرام است که او استاد راهنمای این پایان‌نامه بوده، تصریح کرد: «از سه‌سال قبل، در بازنگری دروس دوره کارشناسی‌ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، گرایش مدیریت ‌اطلاعات، درس جدیدی به نام «کارآفرینی در مدیریت‌ اطلاعات» تعریف شد که تدریس آن تاکنون به من واگذار شده است. کارآفرینی حوزه آموزشی و پژوهشی مورد علاقه من است و تاکنون هدایت چندین پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد در این حوزه را به عهده داشته‌ام. سرکار خانم ستایش‌مرام هم در این درس به حوزه کارآفرینی علاقمند شدند. علاوه بر این، ادبیات کودک و نوجوان هم از حوزه‌های مورد علاقه من و خانم ستایش‌مرام بود و ایشان هم با تحلیل محتوای کتاب‌های داستانی آشنایی داشته و علاقمند بودند. در نهایت با بررسی‌ها و مطالعاتی که در این زمینه داشتیم، و اهمیت پرداختن به موضوع کارآفرینی و لزوم توجه به آن به‌ویژه از سنین کودکی بر آن شدیم تا موضوع آموزش کارآفرینی در کودکان را مورد بررسی قرار دهیم؛ بدین منظور مناسب‌ترین ابزار آموزشی در سنین کودکی یعنی کتاب داستان را جهت اجرای پژوهش انتخاب کردیم. لازم است ذکر کنم پژوهشی که مؤلفه‌های کارآفرینی را در کتاب‌های داستانی کودکان مورد بررسی قرار داده باشد، یافت نشد و این موضوع هم ضرورت انجام این پژوهش را بیشتر می‌کرد.»
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در مواجهه با پرسشی مبنی بر رویکرد پژوهشی این مقاله و چگونگی رویارویی با مشکلات حین نگارش آن ضمن بیان اینکه انجام این پژوهش همزمان با شیوع کووید-۱۹ بود و در اجرای پژوهش با مشکلات و محدودیت‌هایی روبرو بودیم، افزود: «با توجه به محدودیت‌های پیش‌آمده در آن دوران ما با مشکلاتی در اجرای پژوهش روبرو شدیم. به‌طور مثال دسترسی به اساتید و متخصصان جهت بررسی روایی و پایایی سیاهه وارسی محقق‌ساخته مشکل و زمان‌بر بود. همچنین، دسترسی به کتاب‌های داستانی نمونه پژوهش، در این دوران مشکل بود. انتخاب کتاب‌های نمونه پژوهش از بین کتاب‌های داستانی منتخب شورای کتاب کودک انجام شد که با توجه به اتخاذ روش تحلیل محتوا در این پژوهش، دسترسی به این کتاب‌ها ضروری بود. پس از مراجعه به کتابخانه‌های مختلف سراسر شهر مشهد از جمله کتابخانه مرکزی امام خمینی(ره)، کتابخانه عمومی شهید باهنر و... تعداد کمی از کتاب‌ها تهیه شد و برای تهیه باقی کتاب‌ها از طریق فروشندگان حضوری و مجازی اقدام شد که با توجه به محدودیت‌های آن دوران زمان‌بر بود و بر سختی کار می‌افزود.»
این مدرس علم اطلاعات و دانش‌شناسی همچنین، با تأیید تأثیر پژوهش‌های علمی در جهت کاستن از مشکلات کتابخانه‌ها، تأکید کرد: «اگر کتابخانه‎‌ها و نهادهای مربوط که در زمینه تهیه اقلام اطلاعاتی برای جامعه هدف گام برمی‌دارند، نسبت به تهیه منابع مناسب با نیازهای جامعه که از طریق پژوهش‌های علمی شناسایی شده‌اند، اقدام نمایند، نتایج ملوس و ناملموس این امر در آینده‌ای نه‌چندان دور مشخص خواهد شد. بسیاری از والدین نیز به دنبال منابعی مناسب برای اهدافی خاص هستند، چنانچه نهادی همچون شورای کتاب کودک علاوه بر دسته‌بندی‌های موجود، در زمینه دسته‌بندی موضوعی خاص با اهداف تربیتی نیز اقداماتی انجام دهد، در راستای تعلیم وتربیت نسل بعدی گام بزرگی برداشته است زیرا با این کار، انتخاب منبع موردنظر توسط دست‌اندرکاران، معلمان، مربیان، والدین و... به سهولت صورت گرفته و حتی این ایده در این افراد شکل می‌گیرد که به صورت هدف‌مندتری نسبت به تهیه کتاب و اقلام آموزشی دیگر برای فرزندان این مرز و بوم اقدام نمایند.»
او ادامه داد: «جهت انجام این امر لازم است ارتباطی دوسویه بین مسئولین نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و کتابخانه‌ها و پژوهشگران این حوزه شکل گیرد تا از نتایج آخرین مطالعات بهره برده و با ایده‌هایی که از جانب پژوهشگران دریافت می‌کنند بر بهبود خدمات خود بیفزایند؛ در این راستا نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور می‌تواند نقش بسزایی ایفا کند. آگاه‌سازی کتابخانه‌ها و کتابداران از نتایج پژوهش‌های مفید و مناسب نیز می‌تواند راهگشا باشد.»
معصومه تجعفری، در در پایان در خصوص میزان تحقق اهداف این پژوهش، گفت: «از آنجایی که این پژوهش در کشور ما برای اولین‌بار صورت گرفت، در وهله اول با طرح این تفکر که آموزش کارآفرینی به صورت غیررسمی و از طریق کتاب داستان مفید است، باعث می‌شود توجه به این حوزه جلب شود و پژوهش‌های مشابه نیز به تقویت این حوزه کمک خواهد کرد. همچنین می‌توان از سیاهه ارزیابی محقق‌ساخته مورد تأیید در این پژوهش برای ارزیابی‌های مشابه استفاده نمود. از طرفی فهرست کتاب‌های معرفی شده در این پژوهش برای دست‌اندرکاران حوزه کودک از جمله کتابخانه‌ها، کتابداران، مربیان و معلمان و والدین دغدغه‌مند می‌تواند بسیار مفید واقع شود. همچنین نتایج این پژوهش می‌تواند به نویسندگان ادبیات داستانی کودک برای بهبود محتوای کتاب‌ها در زمینه کارآفرینی یاری رساند. بنابراین با توجه به آنچه بیان شد چنانچه ذی‌نفعان این پژوهش از نتایج پژوهش آگاه گشته و از آن استفاده نمایند، این پژوهش به اهداف خود رسیده است.»
برای دسترسی و مطالعه این مقاله و سایر مقالات شماره ۱۱۵ فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی اینجا را ببینید.

∎