انواع قرارهای التزام به حضور در قانون آیین دادرسی کیفری

به گزارش خبرگزاری میزان – قرار عبارت است از رای و تصمیم دادگاه در امر ترافعی که کلاً یا بعضاً قاطع دعوی و خصومت نباشد.
لزوم اجرای مجازات یا اقدامات تامینی، متنبّه کردن متهم و دیگران، حفظ نظم عمومی و رعایت حقوق بزه‌دیدگان در برخی موارد قانون‌گذار را مجبور کند تا به مقام قضایی اجازه دهد، قبل از صدور حکم محکومیت در مورد موضوع اتهام بعضی از آزادی‌های متهم را سلب کند.
با توجه به اینکه قرار‌های تأمین کیفری، به‌نحوی آزادی متهم را سلب می‌کنند و بر خلاف اصل برائت هستند، پس باید از سویی تعداد آن‌ها مشخص باشد و از سوی دیگر، تامین اخذ شده با جرم ارتکابی متهم متناسب باشد.
در همین راستا قرارهای التزام به حضور از انواع قرار‌های تامین کیفری معین در قانون محسوب می‌شود.
انواع قرار التزام به حضور در قانون آیین دادرسی کیفری
طبق ماده ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس پرونده پس از تفهیم اتهام و تحقیقات لازم و در صورت وجود دلایل کافی، به منظور دسترسی به متهم و حضور به موقع وی، همچنین برای جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم و تضمین حقوق بزه‌دیده و جبران ضرر و زیان آن، یکی از ۱۰ قرار تامینی که در این ماده تعیین شده است را صادر می‌کند.
هفت قرار از این ده قرار تامینی از نوع قرار التزام است که عبارتند از:
۱- التزام به حضور با قول شرف
۲- التزام به حضور با تعیین وجه التزام
۳- التزام به عدم خروج از حوزه قضایی با قول شرف
۴- التزام به عدم خروج از حوزه قضایی با تعیین وجه التزام
۵- التزام به معرفی نوبه‌ای خود به صورت هفتگی یا ماهانه به مرجع قضایی یا انتظامی با تعیین وجه التزام
۶- التزام مستخدمان رسمی کشوری یا نیرو‌های مسلح به حضور با تعیین وجه التزام، با موافقت متهم و پس از اخذ تعهد پرداخت از محل حقوق آن‌ها از سوی سازمان مربوط
۷- التزام به عدم خروج از منزل یا محل اقامت تعیین شده با موافقت متهم با تعیین وجه التزام از طریق نظارت با تجهیزات الکترونیکی یا بدون نظارت با این تجهیزات
بنابراین در یک تقسیم‌بندی کلی قرار‌های مذکور را می‌توان به دو دسته «قرار التزام به حضور با قول شرف» و «قرار التزام به حضور با تعیین وجه التزام» تقسیم کرد.
- قرار التزام به حضور با قول شرف
التزام در لغت به معنای عهده‌دارشدن کاری و ملزم‌شدن به امری است. قرار التزام به حضور با قول شرف، خفیف‌ترین نوع قرار تامین کیفری است. این قرار صرفاً جنبه اخلاقی دارد و قاعدتاً در جرائم کم اهمیت صادر می‌شود. این قرار باید در مورد متهمینی صادر شود که خصوصیات اخلاقی و موقعیت اجتماعی آن‌ها نشان می‌دهد که به قول خود پایبندند.
با صدور این قرار مرجع تحقیق از متهم می‌خواهد که با قول شرف، متعهد شود هرگاه به او نیاز بود در مراجع قضایی حاضر شود.
با قبول این التزام، متهم آبرو، شرف و حیثیت خود را در گروی مقام قضایی می‌گذارد تا هروقت احضار شد در زمان و مکان مقرر حضور پیدا کند.
در صورت عدم قبول التزام به حضور با قول شرف از سوی متهم، طبق تبصره یک ماده ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس قرار دوم یعنی قرار التزام به حضور با تعیین وجه التزام را صادر می‌کند.
«قرار عدم خروج از حوزه قضایی با قول شرف» نیز نوع دیگری از التزام با قول شرف است و طی آن متهم با قول شرف تضمین می‌دهد که از حوزه قضایی مشخص شده توسط مرجع قضایی خارج نشود. ضمانت اجرای این قرار، نیز قولی است که متهم به بازپرس می‌دهد. قول شرف متهم، وسیله‌ای برای حفظ دسترسی به اوست تا از طریق ممنوعیت خروج او از حوزه قضایی حضور به موقع وی نزد مرجع قضایی ممکن باشد. در صورت امتناع متهم از قبول چنین التزامی قراره کفالت برای متهم صادر می‌شود.
- قرار التزام به حضور با تعیین وجه التزام
التزام به معنای ملزم شدن به انجام کاری است. وجه التزام، به معنای مبلغی است که پیش از آنکه تخلف رخ دهد تعیین می‌شود تا در صورت وقوع تخلف، متخلف موظف به پرداخت آن وجه در راستای تنبیه یا جبران خسارت باشد.
مرجع تحقیق به موجب صدور «قرار التزام به حضور با تعیین وجه التزام» از متهم می‌خواهد، متعهد شود هرگاه حضور او برای رسیدگی به اتهام لازم بود در زمان و مکانی که تعیین خواهد شد حضور پیدا کند. بازپرس برای تضمین اجرای این تعهد، ضمانت اجرای مالی یعنی پرداخت مبلغ معینی وجه نقد را تعیین می‌کند متهم نیز با قبول این قرار متعهد می‌شود که به موقع در مرجع قضایی حاضر شود و در صورت عدم حضور مبلغ تعیین شده در قرار را بپردازد.
بنابراین به وسیله این قرار، شخص ملزم می‌شود که در زمان احضار نزد مرجع قضایی حاضر شود و در صورت عدم حضور، مبلغ وجه التزام اخذ و ضبط می‌شود. مبلغ وجه التزام در ابتدا از متهم گرفته نمی‌شود و صرفاً شخص متعهد می‌شود که هر زمان حضور او نیاز بود، حاضر شود و در صورت عدم حضور، مبلغ از اموال او اخذ می‌شود.
قرار التزام به حضور در دو مرحله صادر می‌شود. مرحله اول، صدور قرار التزام به حضور با تعیین وجه التزام است که به متهم ابلاغ می‌شود تا حضور خود را در مقابل وجهی به عنوان وجه التزام، تضمین کند. مرحله دوم، صدور قرار قبولی التزام است که پس از آنکه متهم با ارائه این تضمین و قرار التزام موافقت کند، صادر می‌شود.
اگر متهم حاضر به دادن چنین تعهدی برای ملتزم شدن به حضور نباشد قرار کفالت برای او صادر می‌شود.
بر اساس ماده ۲۱۹ قانون آیین دادرسی کیفری، مبلغ وجه التزام، در هر حال، نباید از خسارت وارد به بزه‌دیده کمتر باشد. در مواردی که دیه یا خسارت زیان‌دیده از طریق بیمه قابل جبران است، بازپرس با لحاظ مبلغ قابل پرداخت از سوی بیمه قرار تامین متناسب صادر می‌کند.
«قرار عدم خروج از حوزه قضایی با تعیین وجه التزام» نیز همچون قرار قبلی است با این تفاوت که در این قرار، نقض قرار و خروج از حوزه قضایی نیز ضمانت اجرای مالی دارد. این ضمانت اجرا وجه التزام یعنی مبلغی است که در زمان صدور قرار توسط بازپرس تعیین می‌شود و متهم، در صورت خروج از حوزه قضایی باید آن را بپردازد و نتیجه عدم پذیرش این قرار توسط متهم نیز صدور قرار کفالت از سوی بازپرس است.
در «قرار التزام به معرفی نوبه‌ای خود به صورت هفتگی یا ماهانه به مرجع قضایی یا انتظامی با تعیین وجه التزام» نیز متهم ضمن تعهد به حضور نزد مرجع رسیدگی‌کننده ملتزم به معرفی خود به صورت هفتگی یا ماهانه می‌شود.
هدف از صدور قرار فوق، این است که متهم علاوه بر تعهدی که به حضور نزد بازپرس برای رسیدگی به پرونده‌اش دارد، احساس کند که مراجعه مستمر او به مرجع قضایی و انتظامی غیبت احتمالی او را مشخص می‌کند. در صورت امتناع متهم از پذیرش این قرار نیز قرار کفالت برای متهم صادر می‌شود.
«قرار التزام مستخدمان رسمی کشوری یا نیرو‌های مسلح به حضور با تعیین وجه التزام با موافقت متهم و پس از اخذ تعهد پرداخت از محل حقوق آنان از سوی سازمان مربوط» قرار تامین دیگری است که در ماده ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری تعیین شده است. این قرار در واقع همان قرار التزام به حضور با تعیین وجه التزام است که برخلاف قرار معمولی التزام، متضمن احراز قبلی امکان پرداخت وجه التزام است.
احراز این موضوع با اعلام سازمان محل استخدام متهم مبنی بر پرداخت وجه التزام صورت می‌گیرد، ولی به هیچ وجه این قرار، اداره را کفیل متهم نمی‌کند و تعهدی برای سازمان مبنی بر حاضر کردن متهم ایجاد نمی‌کند.
-قرار التزام به عدم خروج از منزل
«قرار التزام به عدم خروج از منزل یا محل اقامت تعیین شده با موافقت متهم با تعیین وجه التزام از طریق نظارت با تجهیزات الکترونیکی یا بدون نظارت» قرار التزام دیگری است که به عنوان یکی از انواع قرارهای تامین کیفری مشخص شده است. در این قرار، التزام به حضور نزد مرجع قضایی جزئی از تعهد متهم است و عدم خروج از منزل یا محل اقامت تعیین شده به تنهایی بر رعایت قرار کفایت نمی‌کند.
ضمانت اجرای قرار التزام به حضور با تعیین وجه التزام
بر اساس ماده ۲۳۰ قانون آیین دادرسی کیفری، متهمی که برای او قرار تامین صادر و خود ملتزم شده یا وثیقه گذاشته است، در صورتی که حضورش لازم باشد، احضار می‌شود و هرگاه ثابت شود بدون عذر موجه حاضر نشده است، در صورت ابلاغ واقعی اخطاریه، وجه التزام تعیین شده به دستور دادستان اخذ و یا از وثیقه سپرده شده معادل وجه قرار ضبط می‌شود.