دانشجویان چگونه کسب‌وکار دانش‌بنیان خود را راه‌اندازی کنند؟

پارک علم و فناوری دانشگاه تهران، دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اساتید جوان را فراخوانده است تا ایده‌های دانشجویی که از نتایج پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویی قابلیت تبدیل به محصول فناورانه یا ارائه خدمت نوآورانه دارند را به جریان ایجاد کسب‌وکار دانش‌بنیان وارد کنند و در این مسیر از حمایت‌های پارک علم و فناوری بهره‌مند شوند.

برای بررسی اینکه اگر دانشجویی ایده‌ای داشت که فکر می‌کرد از مسیر آن امکان تولید محصول یا ارائه خدمتی دانش‌بنیان دارد، باید به کجا مراجعه کند تا بتواند از حمایت‌های پارک علم و فناوری بهره ببرد، با علی اسدی، رییس پارک علم و فناوری دانشگاه تهران که اولین، قدیمی‌ترین و بزرگترین پارک دانشگاهی کشوراست، گفتگو کردیم.

دانشگاه تهران بیش از ۵۰ هزار دانشجو دارد که بیش از ۷۰ درصد آن‌ها دانشجوی تحصیلات تکمیلی هستند. در میان گفتگو با رییس پارک علم و فناوری دانشگاه تهران متوجه شدیم که حمایت‌های این پارک برای پخته شدن و حمایت از ایده‌های دانشجویی فقط مختص دانشجویان دانشگاه تهران نیست، اما تاکید بر این است که حداقل یک دانشجوی دانشگاه تهران در گروه ارائه‌کننده ایده حضور داشته باشد.

یک دانشجو باید ایده خود را به کجا ارائه کند تا بررسی شود و محک بخورد؟
رییس پارک علم و فناوری دانشگاه تهران: برای ترویج فرهنگ ایده‌پردازی و نوآوری در میان دانشجویان و ترغیب دانشجو به ایده‌پردازی و ارائه ایده، علاوه بر استفاده از ظرفیت انجمن‌های علمی دانشجویی، شعبه‌های پارک علم و فناوری در دانشکده‌های دانشگاه تهران راه‌اندازی شده‌اند.

دانشجویان صاحب ایده برای ارائه ایده خود به پارک علم و فناوری، هم می‌توانند به رییس شعبه پارک علم و فناوری در دانشکده مربوطه مراجعه کنند و از طریق آن‌ها به پارک معرفی شوند و یا در فراخوان‌ها به صورت آنلاین به ثبت ایده بپردازند. دانشجو پس از ارائه ایده، از سوی پارک دعوت می‌شود تا گفتگوی حضوری انجام شود.

آیا فقط دانشجویان دانشگاه تهران می‌توانند ایده‌های‌شان را به پارک علم و فناوری ارائه کنند یا این امکان برای افراد صاحب ایده خارج از دانشگاه هم میسر است؟

دانشجویان خارج از دانشگاه تهران و حتی افراد غیردانشگاهی صاحب ایده هم می‌توانند برای ارائه ایده به پارک علم و فناوری دانشگاه تهران مراجعه کنند. البته با توجه به اینکه هدف ما در مرکز نوآوری پارک این است که دانشجویان دانشگاه تهران بتوانند در زمینه نوآوری ورود پیدا کنند، در صورت مراجعه دانشجویان دانشگاه‌های دیگر یا افراد غیردانشگاهی، برای اینکه دانشجوی دانشگاه تهران هم درگیر فرآیند ایده‌پردازی و مشارکت در ایجادکسب‌وکار‌های دانش‌بنیان شود، تاکید داریم که حداقل یک دانشجوی دانشگاه تهران نیز در گروه آن‌ها حضور داشته باشد.
صاحبان ایده پس از ارائه ایده به پارک، چه فرآیندی را باید برای راه‌اندازی کسب‌وکار دانش‌بنیان پیگیری کنند؟

ایده ارائه‌شده به پارک از سوی متخصصان و هیات داوری در پارک، ارزیابی می‌شود و در صورتی که نتیجه داوری مثبت بود، گام اول این است که صاحبان ایده نسبت به ایجاد یک «هسته فناور» اقدام کنند. حداقل تعداد افرادی که باید در هسته حضور داشته باشند، سه نفر است.
به صاحبان ایده توصیه می‌کنیم که حتما یکی از اساتید گروه یا رشته مربوطه، سرگروه هسته باشند. البته این توصیه به آن معنا نیست که یک دانشجو یا فرد غیردانشگاهی نتواند سرگروه باشد. بلکه تجربه نشان داده است هسته‌هایی که یک عضو هیات علمی یا دانشجوی تحصیلات تکمیلی را به عنوان سرگروه انتخاب کرده و از مشاوره‌های کارآفرینی نیز استفاده کرده‌اند، در رشد خود موفق‌تر بوده‌اند.

شکل‌گیری «هسته فناور» چه مدت پس از ارائه ایده محقق می‌شود؟

یک زمانی بود که تعیین تکلیف اینکه یک ایده می‌تواند منجر به هسته شود یا خیر، روندی طولانی داشت و، ولی این اصلا قابل قبول نبود؛ بنابراین فرآیند‌ها را چابک کردیم تا این زمان به حداقل برسد. تلاش کرده‌ایم فرآیند بررسی ایده‌ها و اعلام نظر قطعی درباره پذیرش و حمایت از ایده و یا عدم پذیرش را در حداقل زمان ممکن اعلام کنیم. هرچه کوتاه‌تر شدن زمان بررسی، به همکاری لازم از سوی هسته در ارائه مدارک و تکمیل فرم‌ها و شرکت در کارگاه‌های توانمندسازی و استفاده از خدمات مشاوره کسب‌وکار بستگی دارد؛ بنابراین اگر این مراحل با همراهی و همکاری از سوی هسته پیش برود، تعیین‌تکلیف تبدیل ایده به هسته فناور با سرعت بیشتری پیش می‌رود. همچنین ما به دنبال این هستیم که از این طریق به تولید شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور هم بصورت کمی و کیفی کمک کنیم.

در صورت موافقت با ایجاد «هسته فناور» چه حمایت‌هایی از آن‌ها صورت می‌گیرد؟

توانمندسازی، ارائه فضای فیزیکی اشتراکی در دانشکده‌ها و حمایت‌های مالی از جمله حمایت‌ها پارک علم و فناوری از هسته‌ها است. از ابتدای سال ۱۴۰۳، به میزان ۶۰ میلیون تومان به یک هسته رویشی (اثبات ایده) و ۱۵۰ میلیون تومان (ساخت نمونه اولیه) به یک هسته شکوفایی تخصیص داده می‌شود. این مبلغ هرچند اندک است، ولی وقتی در سال به چند صد هسته اختصاص داده می‌شود، رقم قابل توجهی خواهد بود.

این مبلغی که به هسته‌ها اختصاص پیدا می‌کند را اصلا هزینه نمی‌دانیم بلکه اعتقاد داریم نوعی سرمایه‌گذاری برای آینده کشور است. چراکه محصولاتی از دل این هسته‌ها بیرون آمده و همچنین شرکت‌های دانش‌بنیانی در نتیجه فعالیت این هسته‌ها تاسیس شده است که بعد‌ها خود این شرکت‌ها، در کنار تلاش در جهت نیاز‌های کشور، اشتغال‌زایی کرده و از خروج متخصصان و نخبگان کشور جلوگیری نموده‌اند.

در صورتی که یک هسته بتواند مراحل رشد را به خوبی طی کند، مرحله بعدی فعالیت گروه ایده‌پرداز چه خواهد بود؟

بعد از هسته، شرکت‌های زایشی هستند که از دل هسته بیرون آمده است. در گذشته به این شرکت‌ها در درون دانشکده‌ها فضای فیزیکی اختصاص پیدا می‌کرد، ولی با تدابیری که دیده شده است، امکان تخصیص فضای فیزیکی مستقل و خارج از دانشکده‌ها به شرکت‌های زایشی میسر شده است. این شرکت‌ها به عنوان واحد فناور استقرار پیدا می‌کنند. شرکت‌های رشدی، پسارشدی و در نهایت شرکت توسعه‌ای، مراتبی هستند که صاحبان ایده به صورت مرحله به مرحله از نظر توسعه کار تجربه می‌کنند. تولید انبوه محصولات در شرکت‌های توسعه‌ای اتفاق می‌افتد.

در خصوص اختصاص فضا به واحد‌های فناور هم تاکید می‌کنیم که فضای فیزیکی واحد‌های فناور مستقل است. فضای اشتراکی فقط برای هسته‌ها است. از مرحله شکل‌گیری واحد‌های فناور به بعد، فضای مستقل اختصاص می‌دهیم؛ به این ترتیب که یا دفتر کارشان در پارک علم و فناوری است و محل تولید محصول‌شان در جای دیگری است و یا اینکه حتی هم فضای تولید محصول وهم فضای تولیدی شرکت دانش‌بنیان در داخل پارک قرار دارد.
هر کدام از این مراحل و انواع واحد‌ها و شرکت‌هایی که نامبرده شد، در چه ساختاری حمایت می‌شوند؟

مرکز نوآوری و کارآفرینی پارک علم و فناوری عمدتا از تشکیل هسته‌های دانشجویی و ایده‌های فناورانه و نوآورانه اساتید جوان حمایت می‌کند. مرکز رشد از شرکت‌های رشدی و پسارشدی و مرکز ترویج و توسعه کسب‌وکار از شرکت‌های توسعه‌ای حمایت می‌کند.

حتی پس از اینکه یک شرکت تشکیل می‌شود، حمایت‌های پارک تقریبا بلاعوض است، ولی وقتی شرکت به محصول رسید، دیگر حمایت بلاعوض قطع می‌شود و در قالب تسهیلات با بهره کم ادامه پیدا می‌کند. در این مرحله یکی از مهمترین حمایت‌هایی که داریم، سپردن تضامین مورد نیاز شرکت‌ها است.

شرکت‌های دانش‌بنیان برای دریافت وام از بانک‌ها و موسسات مالی اعتباری و همچنین انعقاد قرارداد فروش محصولات دانش‌بنیان خود به سازمان خاصی، تضامینی لازم دارند. تمام این تضامین از طریق صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران در اختیارشان قرار داده می‌شود.

آیا برآوردی در این زمینه وجود دارد که چند درصد از ایده‌هایی که موفق به تشکیل هسته شده‌اند، به محصول می‌رسند؟

در استاندارد‌های جهانی، ۲۵ تا ۳۰ درصد ایده‌هایی که وارد پارک‌ها می‌شوند، در زمینه تبدیل ایده به محصول، به موفقیت می‌رسند. میزان تبدیل ایده به محصول در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران نیز در مرز همین میانگین جهانی حرکت می‌کند. البته این استاندارد‌ها بیشتر در حوزه استارتاپ‌ها اعلام می‌شود و نه شرکت‌های خرد، کوچک و متوسط (MSME).

اگر شرکتی که تضامین لازم از سوی صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران برایش گذاشته شده است، شکست بخورد، آیا واقعا صندوق پژوهش و فناوری پای کار شرکت می‌آید تا نسبت به جبران مافات تعهدات آن شرکت اقدام کند؟

بله، صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران به کمک شرکت می‌آید و حمایت می‌کند. ولی در وهله اول تلاش بر این است که هم از طریق تسهیلات و مشاوره‌های لازمی که داده می‌شود، کاری کنیم که به مرحله نقد شدن تضامین نرسد. صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران آنچنان جایگاه خود را پیدا کرده است که بانک‌های دولتی و خصوصی نیز تضامین صندوق را برای اعطای وام به شرکت‌ها می‌پذیرند. این در حالی است که در گذشته، بانک‌ها و سازمان‌های مالی اعتباری چندان برای پذیرش تضامین صندوق، راغب نبودند.