آیین‌نامه جدید ارتقای اعضای هیات علمی تدوین شد

به گزارش بازارکار از مرکز شورای عالی انقلاب فرهنگی، سعیدرضا عاملی در جلسه شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، به تلاش‌های انجام‌شده برای تدوین و به‌روزرسانی آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی اشاره کرد و گفت: همکاران ما با تلاش و همت فراوان، مجموعه‌ای منسجم و جمع‌بندی‌شده را آماده کرده‌اند که شامل آیین‌نامه جدید همراه با تغییرات مشخص‌شده با خط قرمز و مستندات مرتبط است. این مستندات به شکلی فشرده و کاربردی تدوین شده‌اند، در حالی که می‌توانستند به ده‌ها جلد برسند. تاریخچه آیین‌نامه‌های پیشین نیز به‌صورت دقیق و مدون در این مجموعه ارائه شده است.
وی افزود: یکی از نکات ارزشمند این کار، احترام به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است. در تدوین آیین‌نامه جدید، اصول تعیین‌شده در این مصوبه به‌طور کامل مورد توجه قرار گرفته است. متأسفانه در کشور ما گاهی اسناد و آیین‌نامه‌های تدوین‌شده در مرحله اجرا دچار ناهماهنگی می‌شوند، اما در این فرآیند تلاش شده است تا انسجام و پایبندی به اسناد بالادستی حفظ شود.
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی همچنین به مشارکت گسترده و نظرخواهی از نخبگان و دانشگاهیان در تدوین این آیین‌نامه اشاره کرد و گفت: در این فرآیند، جلسات متعدد مشورتی با دانشگاه‌ها از جمله دانشگاه علامه طباطبایی و همچنین گروه‌های معارف و هنر برگزار شد. در این جلسات، دیدگاه‌های مختلف دریافت و در چارچوب تعیین‌شده لحاظ شد. این رویکرد تعاملی، بدون تعصب و با انعطاف‌پذیری نسبت به نظرات، یکی از نقاط قوت این پروژه بود.

ساده‌سازی و تدوین آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی با رویکردی تخصصی و جامع
عاملی بر اهمیت ساده‌سازی و اختصار در تدوین اسناد تأکید کرد و گفت: یکی از رویکردهای جدید در سندنویسی، تهیه اسنادی است که حتی‌الامکان ساده و مختصر باشد. در برخی کشورها مانند چین، مسیر توسعه در قالب چند بند کوتاه تعریف شده است. البته این نوع ساده‌سازی نباید به ساده‌انگاری منجر شود؛ چرا که اسناد اولیه معمولاً نیاز به جزئیات و برنامه‌های عملیاتی برای اجرا دارند.
وی با اشاره به ضرورت توجه به ویژگی‌های خاص هر رشته علمی در تدوین آیین‌نامه‌ها افزود: یکی از گلایه‌های اساتید علوم انسانی، اجتماعی و هنر این بود که آیین‌نامه‌های قبلی بیشتر بر اساس ساختارهای علوم پایه و مهندسی طراحی شده و فعالیت‌های علمی این حوزه‌ها در آن انعکاس کافی نداشت. به همین دلیل، با وجود برخی مخالفت‌ها در شورای عالی انقلاب فرهنگی، این تصمیم گرفته شد که آیین‌نامه جدید به‌صورت سه‌فصلی تنظیم شود. یک فصل مختص علوم انسانی، اجتماعی و هنر؛ یک فصل برای آموزش پزشکی و سلامت؛ و فصل دیگر برای سایر علوم.
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی گفت: این ساختار جدید ضمن توجه به نیازها و ویژگی‌های رشته‌های مختلف، تلاش می‌کند به‌صورت تخصصی و منسجم، چارچوبی فراهم کند که قابلیت اجرا داشته باشد و پاسخگوی انتظارات و فعالیت‌های علمی در هر حوزه باشد.
عاملی در ادامه با ابراز امیدواری نسبت به نهایی‌سازی سه فصل پیشنهادی آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی گفت: امیدواریم این روند به نحوی پیش برود که تمامی نظرات و نیازهای وزارت علوم، وزارت بهداشت و درمان و سایر نهادهای مرتبط در تدوین این آیین‌نامه لحاظ شود. این اقدام می‌تواند به ایجاد محیطی آرام‌تر و احساس آسایش بیشتر برای اساتید منجر شود، چرا که ارتقا یکی از شاخص‌های مهم برای ارزیابی جایگاه و رشد اعضای هیئت علمی است.
وی با ابراز خرسندی از واگذاری این طرح به تحقیقات سیاست علمی کشور اظهار داشت: این نهاد نشان داد که توانایی لازم برای پیشبرد چنین پروژه‌های مهمی را دارد. امیدواریم برای سند جامع تحول علوم انسانی و اجتماعی نیز بتوانیم همین مسیر دقیق و عمیق را طی کنیم. این اسناد و آیین‌نامه‌ها می‌توانند در راستای شکل‌گیری علم نافع که به پیشرفت کشور، انسجام اجتماعی، تقویت سرمایه اجتماعی و توسعه اندیشه اسلامی منجر شود، مؤثر باشند. در این آیین‌نامه نیز توجه به مبانی گام دوم انقلاب اسلامی مورد تأکید قرار گرفته که این موضوع برای ما ارزشمند است.
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی به اهمیت گام دوم انقلاب اسلامی که توسط مقام معظم رهبری در سال ۱۳۹۷ نگارش شده است، گریزی زد و گفت: مقام معظم رهبری در این متن، مسیر روشنی برای پیشرفت کشور و تقویت سرمایه اجتماعی و انقلاب ترسیم کردند. این مانیفست که در آن به حکمت رهبری و آینده‌نگری توجه ویژه‌ای شده، به ما یادآوری می‌کند که باید مسیر خود را بر اساس این اصول هدایت کنیم. در واقع، این احترام به متون بالادستی و تمرکز بر حکمت رهبری، یکی از ارکان مهم در پیشبرد این کار است و ما باید تلاش کنیم تا این مسیر را با دقت و آگاهی ادامه دهیم.

تأکید بر اهمیت تخصص‌گرایی در اصلاحات جدید آیین‌نامه ارتقای هیات علمی
عضو شورای تحول و ارتقای علوم انسانی نیز به تاریخچه تدوین آیین‌نامه ارتقا اشاره کرد و گفت: طبق ماده واحده‌ای که در جلسات ۸۹۴ و ۸۹۵ شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید، قرار بر این شد که آیین‌نامه ارتقا در سه بخش بازنگری شود: حوزه علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر، حوزه علوم پزشکی، و سایر علوم شامل علوم پایه، فنی مهندسی، کشاورزی و منابع طبیعی. برای بخش مربوط به علوم انسانی و اجتماعی، مسئولیت به شورای تحول و ارتقا واگذار شد.
رضا داووی افزود: طبق روال شورای تحول، کارها بر اساس کمیته‌های تخصصی پیش می‌رود و در جلسه ۲۳۱ شورای تحول علوم انسانی، ایجاد کارگروه و اعضای آن تصویب شد. اولین جلسه کارگروه در تاریخ ۲۳ خرداد برگزار و کمیته‌های تخصصی از جمله کمیته تخصصی هنر تشکیل شدند. اساتید حوزه هنر از این تغییرات استقبال زیادی کردند زیرا در سال‌های گذشته امکان ارتقا برای بسیاری از آنها فراهم نبوده بود.
وی همچنین از همکاری‌های ستاد علم شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای تخصصی حوزوی در این فرآیند یاد کرد و افزود: نمایندگان این دو نهاد در جلسات کارگروه حضور داشتند و نظرات خود را ارائه کردند که در نهایت به پیشبرد بهتر این پروژه منجر شد.
عضو شورای تحول و ارتقای علوم انسانی به روند تدوین آیین‌نامه جدید اشاره کرد که در ابتدا از فرهنگستان هنر خواسته شد که معاون پژوهشی فرهنگستان به این کمیته معرفی شود. همچنین، نمایندگانی از دانشگاه تهران، دانشگاه هنر ایران و دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان اعضای کمیته در این فرآیند حضور دارند و وظیفه پیشبرد کار را بر عهده دارند. در این راستا، تمامی اصول و ملاحظات از طرف شورای تحول، اسناد بالادستی و جلسات مختلف به طور مفصل به اعضا اعلام شد تا در تدوین آیین‌نامه لحاظ شود.
داوودی ادامه داد: اولین اصل حاکم بر این آیین‌نامه، رعایت اصول شورای انقلاب فرهنگی است که باید در تمامی بخش‌های آیین‌نامه به‌طور کامل رعایت شود. همچنین، چهار موضع اصلی شورای تحول، شامل اسلامی‌سازی، بومی‌سازی، کارآمدی و روزآمدی، از همان ابتدا به اعضای کمیته اعلام شد تا در همه بندهای آیین‌نامه گنجانده شود. همچنین آیین‌نامه باید به گونه‌ای تنظیم شود که نه تنها فرآیند ممیزی را تسهیل کند، بلکه از پیچیدگی‌ها و ابهام‌های احتمالی جلوگیری شود. همچنین، تأکید شده که این آیین‌نامه باید به گونه‌ای باشد که جهت‌گیری‌های مشخصی در راستای تحقق تحول در علوم انسانی و در جهت اسناد بالادستی کشور داشته باشد.
وی در خصوص چالش‌های پیش رو گفت: یکی از دغدغه‌های ما در جلسات شورای تحول، ایجاد فرآیندهایی است که به مشارکت حداکثری اساتید در تدوین و بازنگری سرفصل‌های درسی و کتب دانشگاهی منجر شود. این فرآیند باید به گونه‌ای طراحی شود که الزاماتی برای استناد به این سرفصل‌ها ایجاد کند و آیین‌نامه نیز در این راستا نقش بسزایی ایفا کند. باید به ارزش تدریس به زبان دوم و امتیاز بالاتر برای ارجاعات به مقالات فارسی توسط اساتید خارجی توجه ویژه‌ای صورت گیرد تا در سیاست‌گذاری‌ها و آیین‌نامه‌ها گنجانده شود.
عضو شورای تحول و ارتقای علوم انسانی ادامه داد: یکی از اهداف اصلی این آیین‌نامه، تأکید بر پررنگ شدن نقش رسانه‌ها و هنر در علوم انسانی است. در این راستا، تلاش داریم که بتوانیم فهم و درک علوم انسانی را برای تمام اقشار جامعه تسهیل کنیم و اساتید تنها به حوزه‌های وزارت علوم و آموزش عالی محدود نشوند. همچنین، توجه ویژه‌ای به بازنگری در فرآیند ارزیابی و ارتقا و استفاده از همتایان و شاخص‌های کیفی برای ارزیابی دقیق‌تر افراد و آثار آن‌ها داریم.

تنوع‌بخشی به مسیرهای ارتقا؛ هدف اصلی اصلاحات آیین‌نامه جدید
رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور طراحی جدید در آیین‌نامه ارتقا را بر اساس اصول ۱۱گانه و مواضع شورا شامل بومی‌سازی، کارآمدی و روزنامه‌نگاری بیان کرد و افزود: این تنوع نه تنها شامل مسیرهای آموزشی و پژوهشی است، بلکه باید در تفاوت‌های نهادی نیز دیده شود؛ به این معنا که اعضای هیات علمی دانشگاه‌های مختلف با توجه به ماموریت‌های خاص موسسات خود، امکان اعمال تفاوت در فرآیندهای ارتقا را دارند.
سید سروش قاضی نوری نائینی اظهار کرد که یکی از چالش‌های اصلی در طراحی این آیین‌نامه، ایجاد توازن بین سیاست‌های کلان و اجرایی است و از اهمیت آن در ارتقا و تسهیل مسیرهای پژوهشی خاص مانند پژوهش‌های تقاضا محور سخن گفت.
وی همچنین اشاره کرد که آیین‌نامه نباید به گونه‌ای طراحی شود که اعضای هیات علمی احساس محدودیت یا اذیت‌کنندگی کنند و باید فضایی برای آزادی عمل و خلاقیت ایجاد شود.
رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور بر لزوم حمایت از فعالیت‌های تیمی و گروهی تأکید کرد و افزود که این روند در بسیاری از رشته‌ها به‌ویژه در علوم اجتماعی، در دنیا مورد تشویق و ترغیب قرار دارد.
وی به اصلاحات در مواد ۲ و ۳ این آیین‌نامه اشاره کرد و افزود که تمرکز اصلی بر اصلاح این مواد جهت بهبود فرآیند ارتقا و تطبیق بهتر با نیازهای دانشگاه‌ها بوده است. همچنین تمرکز اصلی شورا بر تقسیم بندی‌ها و اصلاحاتی بود که به منظور تنوع بخشی به فرآیندها و مسیرهای ارتقا در نظر گرفته شد. این تغییرات شامل سه حوزه اصلی تنوع رشته و گرایش، تنوع ماموریت موسسه، و تنوع مسیرهای ارتقا بود.
قاضی نوری در خصوص تنوع رشته و گرایش بیان کرد که تلاش شده است در تبصره‌ها و مواد آیین‌نامه، فعالیت‌های مختلف رشته‌ها به ویژه در حوزه‌های علوم انسانی، اجتماعی و هنر به تفکیک ذکر شود و تفویض اختیار به دانشگاه‌ها برای ایجاد کمیسیون‌های مجزا برای رشته‌های خاص پیش‌بینی شده است. در بخش ماموریت موسسه، شورا به این نتیجه رسید که موسسات بتوانند به طور مستقل‌تر عمل کنند و اختیارات بیشتری در این زمینه داشته باشند.
وی همچنین به تشریح پنج مسیر ارتقا برای اعضای هیات علمی اشاره کرد و این پنج مسیر شامل مسیر آموزشی، پژوهشی، آموزشی پژوهشی، پژوهشی لبه دانش و پژوهشی لبه مساله است که هر یک به نوعی از اعضای هیات علمی پشتیبانی می‌کند. البته آیین‌نامه فعلی معلمان برجسته‌ای را که تنها در حوزه آموزش فعالیت می‌کنند، به رسمیت نمی‌شناخت، اما در این اصلاحات، مسیر آموزشی صرفاً بر کیفیت و نوآوری در آموزش تمرکز دارد.
قاضی نوری به نحوه اعمال ضرایب و جداول مربوط به مسیرهای ارتقای هیات علمی اشاره کرد و گفت که این تغییرات به گونه‌ای طراحی شده‌اند که به راحتی قابل اجرا باشند و ظرفیت تغییر مسیر بر اساس نوع فعالیت هر فرد فراهم شده است.
در ادامه این نشست، اعضای شورای تحول و ارتقای علوم انسانی و حاضران نظرات خود را درباره پیش‌نویس آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی حوزه علوم انسانی و هنر مطرح کردند.
جلسه شورای تحول و ارتقای علوم انسانی با حضور حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه و به ریاست دکتر سعید رضا عاملی و با حضور اعضا در محل دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و با موضوع آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی حوزه علوم انسانی و هنر برگزار شد.