بررسی موضوع افق جمعیتی کشور و دیده‌بانی علم در ایران

به گزارش بازارکار به نقل از موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی؛ سی و سومین جلسه مجمع پژوهشگاه‌های ملی کشور به میزبانی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد.
علی‌باقر طاهری‌نیا در ابتدای این نشست طی سخنانی گفت: مجموعه پژوهشگاه‌های ملی کشور اجلاس ماهانه بین پژوهشگاه‌های مختلف کشور را برگزار می‌کند و میزبان هر جلسه، معرفی از پژوهشگاه و دستاوردهای آن ارائه می کند.
رئیس موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی و دبیر مجمع بیان کرد: این جلسات فرصت خوبی برای به اشتراک گذاری مسایل درباره بودجه، آئین نامه است. به طور مثال درباره آئین‌نامه استخدام اقدامات خوبی انجام گرفته است.
طاهری نیا همچنین به بازدید رئیس جمهور از نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی و غرفه موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی اشاره و از دغدغه رئیس جمهور در مورد تعداد دانشجویان و دانشگاه‌ها و بازار اشتغال فارغ‌التحصیلان سخن گفت.
احمد شعبانی نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه یکی از کارهای شاخص مجمع اصلاح ساعت موظفی اعضای هیئت علمی بوده است بیان کرد: درباره تعداد دانشجو نیز مباحثی مطرح است. دانشگاه‌های ما خصوصی است چون ۲۰ درصد از دانشجویان ما با بودجه دولتی تحصیل می‌کنند و بقیه با پول شهریه درس می‌خوانند. اگر ما ورود فارغ‌التحصیلان دانشگاه را به بازار ببندیم دیگر تفاوتی با برخی کشورهای فقیر نداریم.
رئیس پژوهشگاه شیمی و مهدسی شیمی ایران گفت: ما نسبت به کشورهای اروپای و آمریکایی سرانه دانشجویی پایین‌تر داریم. ای کاش همه ۸۰ میلیون تحصیلات دانشگاهی داشتند.
سعیدغیاثی در ادامه این نشست درباره سازمان متبوع خود توضیحاتی ارائه کرد و گفت: این پژوهشگاه در ابتدا در قالب پژوهشکده در سال  ۸۲ تاسیس شد و یکی از اقمار معاونت فرهنگی و نخستین رئیسش خانیکی بوده است. ماموریت و رسالت این پژوهشگاه رصد و ابعاد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی و نهاد دانشگاه در ایران است.
رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی و تمدنی ادامه داد: ما ۴۵ عضو هیئت علمی داریم. از این تعداد ۹ نفر استاد تمام و دانشیار هستند. سه پژوهشکده و ۹ گروه پژوهشی شامل پژوهشکده فرهنگ‌­پژوهی شامل گروه مطالعات فرهنگی؛ گروه مطالعات اجتماعی  و️ گروه مطالعات زنان؛  پژوهشکده علم و فناوری شامل گروه مطالعات ارتباطات و فضای مجازی، گروه مطالعات علم و فناوری و گروه مطالعات علوم انسانی اسلامی و پژوهشکده تمدن‌­پژوهی شامل گروه مطالعات آینده‌نگر، گروه مطالعات حکمرانی آموزش عالی و گروه مطالعات تمدن نوین اسلامی است.
وی در ادامه درباره انتشارات پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی و تمدنی توضیح داد: یکی از برندهای اصلی ما انتشارات است و من با اینکه استاد دانشگاه علامه طباطبایی هستم اغلب کتاب‌هایم را برای نشر به این انتشارات سپردم. این انتشارات نسبت به سایر ناشران شناخته شده است. ۶۰ درصد دستاورد علمی ما منتشر شده است و ۵۰۰ کتاب درباره آموزش عالی در این انتشارات به چاپ رسیده است.
رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی و تمدنی ادامه داد: شرایط خوبی داریم و همچنین با انجمن‌های علمی مختلف در رشته‌های علوم انسانی مانند جهان اسلام، انسان شناسی ارتباط داریم و اینجا محلی برای هم‌اندیشی است.
به گفته غیاثی، انتشار مجلات علمی از جمله فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای، تحقیقات و مطالعات دانشگاه از اقدامات درخشان پژوهشکده است. ارغوان نامه نیز جزو مجلاتی است که در دانشگاه‌های سراسر کشور توزیع می‌شود و از لحاظ کار علمی قابل تقدیر است.
وی بیان کرد: فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای ۱۶ دوره منتشر شده است. فصلنامه تحقیقات نیز ۱۷ دوره و فصلنامه مطالعات دانشگاه نیز سه شماره از آن منتشر شده است.
رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی و تمدنی با بیان اینکه امسال روی قراردادهای پژوهشی تمرکز کردیم و در این باره رشد داشتیم عنوان کرد: از ۱۴۰۱ از ۶ قرارداد کارفرمایی به ۱۵ قرارداد کارفرمایی رسیدیم و سعی کردیم با مجموعه‌های بیرونی ارتباط بگیریم. ما تاکنون  ۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان از رقم ۱۰ میلیاردی پیش فرض برای قراردادهای کارفرمایی را محقق کردیم. البته باید در نظر داشت که مجموعه قراردهای علوم انسانی عموما مبالغ بالایی ندارد.
غیاثی گفت: یکی از مهمترین اقدامات ما نشست‌های تخصصی است که پیاده سازی شده و به درسنامه‌های سیاستی تبدیل می‌شوند. از ابتدای سال تا کنون ۸۰ نشست برگزار کردیم. درباره مسئولیت اجتماعی و ابعاد مختلف آن هم نشست‌های متعددی برگزار کردیم که با استقبال مخاطبان داخلی و بیرونی مواجه شده است.
وی ادامه داد: آسیب‌های اجتماعی دانشگاه، مسئولیت اجتماعی دانشگاه و برگزاری ۱۰ کرسی ترویجی دانشگاه از دیگر اقدامات مهم ماست. ما ۱۲ دانشجو نیز پذیرش کردیم و از سال ۹۵ هم، ۴۵ فارغ‌التحصیل داشتیم.
غیاثی با اشاره به تاسیس مرکز رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی است، عنوان کرد: همچنین سه موج پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های دانشجویان را با وزارت ورزش و جوانان انجام دادیم.
وی گفت: پنج میز تخصصی شامل هوش مصنوعی، علوم شناختی، علم سنجی علوم انسانی، مهاجرت در پژوهشگاه دایر است. ما امروز کنسرسیوم هوش مصنوعی را رونمایی می کنیم که تحولی برای هم افزایی به پرداختن این موضوع است. همچنین از نخبگان و محققان دانشگاهی برای این میزهای تخصصی بهره بردیم.
وی درباره اندیشکده دانش‌های ایرانی نیز بیان کرد: کاربردی کردن یافته‌های پژوهشی هدف این اندیشکده است.  یکی از کارهای این اندیشکده این است که خروجی نشست‌ها را پیاده سازی و به درسنامه سیاستی تبدیل می کند.
رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی و تمدنی با اشاره به برگزاری جشنواره فارابی توضیح داد: یکی از مهمترین رویدادها در حوزه علوم انسانی جشنواره فارابی است. این جشنواره هم طراز با جشنواره خوارزمی  و هدفش شناسایی و تکریم پژوهشگران برتر است.
به گفته وی، امسال ۲ هزار و ۵۸۵ اثر به دبیرخانه جشنواره رسید که بعد از ارزیابی اولیه آثار در دبیرخانه، ۲ هزار و ۳۰۸ اثر به گروه‌های علمی ۱۶ گانه و بخش بین‌الملل ارسال شد. جشنواره دارای دو بخش داخلی و خارجی بود که در بخش داخلی ۱۶ گروه علمی هستند که همه عرصه‌های دانشی علوم انسانی و اسلامی را پوشش می‌دهند. جشنواره دارای ۵ قالب اصلی برای ارسال آثار بود که شامل کتاب فیزیکی یا نسخه الکترونیکی، گزارش پژوهش اختتام‌یافته، رساله دکتری یا سطح ۴ حوزه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد یا سطح ۳ حوزه و مقاله پژوهشی که در مجلات دارای درجه علمی منتشر شده باشد، می‌شود.
غیاثی گفت: در بخش داخلی از «شخصیت پیشگام» که اساتید مرحوم شده هستند و «شخصیت پیشتاز» که اساتید در قید حیات هستند تقدیر کرده است. علاوه بر این از نظریه‌پرداز برجسته، مترجم برتر، انجمن یا قطب علمی برتر در سطح دانشگاهی و حوزوی، نشریه علمی برتر در سطح دانشگاهی و حوزوی، جایزه منشور توسعه فرهنگ قرآنی در حوزه پژوهش و آموزش عالی تقدیر شد.
وی بیان کرد: آثار برتر داخلی ۱۷ عدد، شخصیت‌های پیشگام علوم انسانی ۴ نفر، شخصیت‌های پیشتاز علوم انسانی ۵ نفر، انجمن علمی دانشگاهی و حوزوی هر کدام یک انجمن، نشریه برتر علمی دانشگاهی و حوزوی هر کدام یک نشریه، نظریه پرداز برتر یک نفر، مترجم برتر از عربی به فارسی یک نفر و جایزه منشور توسعه فرهنگ قرآنی در حوزه پژوهش و آموزش عالی هم یک مورد بودند.
غیاثی با اشاره به بخش بین‌الملل جشنواره توضیح داد: این بخش شامل ایران‌شناسی، اسلام‌شناسی و علم دینی است. همچنین در بخش بین‌الملل  از دو شخصیت پیشتاز خارجی و اثر برگزیده خارجی تجلیل شد و همچنین جایزه صلح و دوستی هم به یک اندیشمند آمریکایی به دلیل حمایت از مردم فلسطین اعطا شد.
وی خبر از اعلام فراخوان طرح پژوهشی ویژه دانشجویان دکتری داد و گفت: بازخوردهای خوبی از این فراخوان داشتیم و تا پایان دی ماه این فراخوان را تمدید کردیم و هدف از آن جذب پژوهشگران بوده است.
 در ادامه این نشست محمد جواد محمودی درباره افق جمعیتی کشور سخنرانی خود را ارائه کرد و گفت: من در سخنرانی خود به گزارش دانشگاه استنفورد درباره افق جمعیتی ایران اشاره می کنم که آن را نقد کرده ام.
رئیس موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور ادامه داد: تحلیل دانشگاه استنفورد بر مبنای آمار مرکز ایران در سال ۱۳۹۵ است و پیش‌بینی‌اش با واقعیت همراه است و نشان می‌دهد که جمعیت ۱۹ تا ۲۵ سال در حال کاهش است. همچنین این گزارش می‌گوید جمعیت دانشجویان از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ در حال افزایش است. اما در تفکیک رشته‌ها نشان می‌دهد که رشته‌های مهندسی درحال افزایش است و این سوال مطرح است که آیا این میزان تربیت مهندس برای ایران ضرورت دارد؟
محمودی افزود: در این گزارش آینده ایران پیش‌بینی می‌شود و به بحران اقتصادی، برخورد ایدئولوژی در توییتر فارسی، مهاجرت، فساد، بانک مرکزی در ایران می پردازد.
وی با بیان اینکه تحلیل دانشگاه استفورد بر مبنای گزارش‌های جمعیت شناسان ایرانی بوده بیان کرد: جمعیت شناسان ایران طی سال های ۹۵ بیان کردند که در دهه های آینده با افزایش موالید رو به رو می‌شویم و این مبنای گزارش دانشگاه استنفورد شده است. اما بعد از سال ۹۵ ما با کاهش موالید رو به روشدیم. ما همان زمان اشاره کردیم که حتی تا سال ۹۶ هم موالید افزایش یابد ولی گفتیم که به یکباره تعداد موالید کاهش می‌یابد و همین اتفاق افتاده است. البته  با توجه به آمار بالای موالید این احتمال هست که نرخ باروری قطعی را دست کم گرفته باشیم.
وی گفت : تنها راه برون رفت از مشکل سالخوردگی افزایش نرخ باروری به دو و نیم یا سه درصد است. در غیر این صورت شما با ۴۲ درصد سالخوردگی مواجه می شوید و اگر دنبال نرخ باروری بروید ۲۴ درصد از جمعیت در سن جوانی قرار می‌گیرند.
محمد حسن زاده دیگر سخنران این نشست با موضوع دیده‌بانی علم در ایران صحبت کرد و افزود: دغدغه اصلی من این است که ما اغلب جمع می‌شویم و با هم گفت و گو می‌کنیم اما واقعیت میزان تاثیرگذاری آن است.
رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران ادامه داد: شعاع وجودی مجمع پژوهشگاه‌های ملی کشور کم است. به همین دلیل برای ساماندهی فعالیت‌های مجمع من سعی کردم نگاهی نو داشته باشیم و در مجمعی که عمده پژوهشگاه‌های کشور عضو هستند بیاییم مسیری ایجاد کنیم که طی ۵ سال آینده به سخنان ما استناد کنند.
وی با بیان اینکه باید دیده‌بانی علم را راه‌اندازی کنیم گفت: باید مسائل ملی کشور را با پژوهش، بررسی کرده و داشبوردی تهیه کنیم و این داشبورد را بین پژوهشگاه‌های مختلف کشور به اشتراک بگذاریم.
به گفته وی، از لحاظ ساختاری نیز ما باید یک  راهبری در این مجموعه داشته باشیم که شامل روسای پژوهشگاه و یک هیئت نیز از نمایندگان دولت در برخی حوزه‌ها باشد. مثلا در دولت گفته شود که فلان موضوع در مجمع بحث می‌شود. همچنین باید هیات مشاورانی باشد که با استفاده از نخبگان دانشگاهی با مجمع هم‌افزایی داشته باشد.
حسن زاده در پایان گفت: باید ببینیم موضوع روندهای کنونی علم ما به کجا می‌رود . گزارش‌های علمی باید به گزارش‌های ملی سیاستی تبدیل شود و ما متاسفانه این کار را انجام نمی‌دهیم.



آخرین ویرایش۱۵ دی ۱۴۰۳