چهارمین نشست شورای راهبردی روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور؛ ضرورت تعریف جایگاه علوم اجتماعی در نقشه جامع علمی کشور

به گزارش بازارکار به نقل ازفرهنگستان علوم، چهارمین نشست شورای راهبردی روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور برگزار شد. محمدرضا مخبردزفولی، رئیس فرهنگستان علوم، با اشاره به اهمیت به‌روزرسانی نقشه جامع علمی کشور، بر ضرورت هدفمند کردن ثبت پتنت و توجه به مزیت‌های نسبی کشور تأکید کرد.
رئیس فرهنگستان علوم اظهار داشت: ثبت پتنت در جهان نشان‌دهنده توجه و تمرکز کشورها بر مرزهای دانش و فناوری است. برای مثال، از سال ۲۰۲۰ به بعد تمرکز کشورها، به‌ویژه کشورهای مهم و اثرگذار در جریان علم جهانی، روی چه موضوعاتی بوده است؟ این باید در نقشه جامع علمی مشخص شود، زیرا شناخت کلان‌روندهای جهانی ضروری است تا بتوانیم بر اساس مزیت‌های نسبی کشور خودمان برای آن برنامه‌ریزی کنیم.
وی ادامه داد: بسیاری از گزارش‌هایی که ارائه شده‌اند ممکن است فوریت یا نیاز مستقیم برای کشور ما نداشته باشند یا با توان مالی و امکانات ما همخوانی نداشته باشند. بنابراین، بومی‌سازی این پیشنهادها با به‌روزرسانی نقشه علمی ضروری است.
وی با طرح پرسش‌هایی درباره نسبت تولید مقاله به ثبت پتنت و تبدیل پتنت به محصول تجاری اظهار داشت: سالانه تقریباً یک میلیون و ۶۰۰ هزار مقاله علمی در دنیا چاپ می‌شود و سال گذشته سهم چینی‌ها در تولید مقالات علمی جهانی از آمریکایی‌ها پیشی گرفت. یکی از شاخص‌های مهم، نسبت تولید دانش یا مقاله به ثبت پتنت است. به عنوان مثال، در ترکیه به ازای هر ۲۲۰ تا ۲۳۰ مقاله، یک پتنت ثبت می‌شود، کشور ما در زمینه نتوانسته به خوبی عمل کند که نشان‌دهنده فاصله قابل‌توجه در تبدیل دانش به فناوری است. زیرا ثبت پتنت پیشران فناوری و گامی مهم در کاربردی و تجاری‌سازی دانش محسوب می‌شود.
رئیس فرهنگستان علوم عنوان کرد: در نقشه جامع علمی کشور باید مشخص شود که از هر چند پتنت، یک محصول تجاری تولید می‌شود. البته پتنت تنها گام اول است و باید به فناوری و سپس به محصول نیمه‌صنعتی و در نهایت به محصول تجاری تبدیل شود. بنابراین، باید تکلیف نسبت مقاله به پتنت، پتنت به محصول، و محصول به تجاری‌سازی را روشن کنیم.
نقش دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید پتنت
وی با اشاره به سهم دانشگاه‌ها و شرکت‌ها در تولید پتنت اظهار داشت: سهم ۱۰۰ دانشگاه آمریکا در سال‌های ۲۰۲۱ یا ۲۰۲۲ از تولید پتنت جهانی، ۶۰۰۰ پتنت بوده است، در حالی که سهم ۱۰ شرکت برتر، ۴۲۰۰۰ پتنت را شامل می‌شود. باید دیدگاه خود را در این زمینه روشن کنیم، در دانشگاه‌ها چه تعداد پتنت نیاز داریم و چه سهمی از پتنت‌ها باید به آن‌ها اختصاص یابد؟ همچنین از شرکت‌ها چه میزان پتنت انتظار داریم و هدف از این مطالبه چیست؟ اگر شرکتی قابلیت فناورانه، نوآورانه و پیشرفته‌ای ندارد، نباید در دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان قرار بگیرد.
نقشه جامع باید کشور را در رقابت جهانی علم و فناوری حفظ کند
مخبردزفولی با اشاره به دو هدف اصلی در به‌روزرسانی نقشه جامع علمی کشور تصریح کرد: باید به یاد داشته باشیم که در نقشه جامع علمی کشور، دو هدف اساسی مورد توجه قرار گرفته است. اول، نقشه جامع باید کشور را در رقابت جهانی علم و فناوری حفظ کند و اجازه ندهد از این مسیر خارج شویم. جریان علم جهانی روی مرزهای دانش در رشته‌های مختلف تمرکز دارد و باید این مرزها را متناسب با اولویت‌های خود تعیین کنیم و پاسخ آن را در نقشه بیابیم.
رئیس فرهنگستان علوم اضافه کرد: هدف دوم این است که در به‌روزرسانی نقشه جامع علمی به مهم‌ترین مشکلات کشور با رویکردی دانشی و علمی پاسخ داده شود و گره‌گشایی کند. بنابراین، باید مشکلات کلیدی کشور شناسایی شوند و برای یافتن راه‌حل‌های علمی و قرار گرفتن در مسیر دانش‌محور، حداقل ردپایی مشخص شود.
مخبردزفولی با بیان اینکه باید مزیت‌هایمان را در نظر بگیریم، گفت: باید بومی‌سازی و توانمندی‌های کشور را در روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور مدنظر داشته باشیم و متناسب با نیازهای کشورمان برنامه‌ریزی‌هایمان را در نقشه و به روزرسانی مورد توجه قرار دهیم.
مخبردزفولی با تشریح سه فصل نقشه جامع علمی کشور اظهار داشت: نقشه جامع علمی کشور شامل سه بخش یا فصل اصلی و قابل توجه است: بخش علوم و فناوری‌های مختلف، بخش سلامت و علوم مرتبط با آن و بخش علوم انسانی، اجتماعی و هنر. این نقشه جامع به‌عنوان یک برنامه کلی برای هدایت علم و فناوری کشور طراحی شده است.
پیشرفت ۷۲ درصدی در روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور
ناصر باقری‌مقدم دبیر روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور با تأکید بر اهمیت روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور، توضیحاتی درباره اقدامات انجام‌شده در این فرآیند ارائه کرد و گفت: ما تاکنون به ۷۲ درصد پیشرفت در اجرای روند روزآمدسازی دست یافته‌ایم. در حال حاضر، ۳۰ کار مستقل توسط دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در دست انجام است. از میان ۱۵ حوزه مشخص‌شده، فعالیت علمی در حوزه‌های سلامت و علوم پزشکی، تعاملات علمی بین‌المللی، آموزش عالی، پژوهش و تجاری‌سازی، و تعلیم و تربیت نهایی شده‌اند. مطالعات مرتبط با این حوزه‌ها به ما ارائه شده و اکنون در مرحله ایجاد کمیسیون‌هایی برای بررسی سایر حوزه‌ها قرار داریم.
وی درخصوص اعضای حقیقی و حقوقی کمیسیون‌ها افزود: اعضای حقوقی شامل مجریان دستگاهی و تحقیقاتی هر بخش هستند که در جلسات حضور خواهند داشت. همچنین نمایندگان دستگاه‌های ذی‌نفع در بخش مربوطه به جلسات دعوت خواهند شد. نماینده دبیرخانه روزآمدسازی، نماینده ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی، نمایندگان گروه فرهنگستان علوم و فرهنگستان علوم پزشکی نیز از دیگر اعضای این کمیسیون‌ها خواهند بود. برای اعضای حقیقی نیز ۳ نفر از صاحب‌نظران حوزه مربوطه به جمع اضافه می‌شوند.
باقری‌مقدم در پایان خاطرنشان کرد: برای اولویت‌های نقشه جامع علمی، ۶ تا ۷ کار مستقل تعریف شده که روند پیگیری و اجرای آن‌ها در کارگروه‌های تخصصی در حال انجام است.
ضرورت تعریف جایگاه علوم اجتماعی در نقشه جامع علمی کشور
سعید رضا عاملی، رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی، درباره روزآمدسازی حوزه علوم انسانی، اجتماعی و هنر اظهار داشت: ما در همین جلسه تجربه‌ای از کار چندبخشی و چندرشته‌ای به دست می‌آوریم که سرمایه‌ای ارزشمند محسوب می‌شود. این روند نشان‌دهنده شکل‌گیری بلوغ دانش یکپارچه است. در راهبرد کلان ۱۱ به حوزه سلامت، در راهبرد ۱۲ به علوم مهندسی، در راهبرد ۱۳ به علوم پایه و در ۱۰ راهبرد ابتدایی به مسائل علوم انسانی، اجتماعی و هنر پرداخته شده است. ما باید جایگاه علوم انسانی و اجتماعی را به‌درستی تعریف کنیم تا اقدامات مؤثری انجام شود.
وی افزود: اولویت‌های گروه الف و ب به علوم انسانی اسلامی و هنر تعلق دارد. اما یکی از آسیب‌ها این است که جایگاه علوم اجتماعی در این سند به طور واضح مشخص نشده است. در حوزه علوم انسانی، نه بومی‌سازی و نه کارآمدی در نظر گرفته شده، بلکه بیشتر به معارف اسلامی توجه شده است. هرچند اندیشه اسلامی در این سند جایگاهی محوری دارد، اما لازم است حوزه فناوری به‌طور جداگانه بررسی شود تا این سند به چهار بخش تقسیم شود.
عاملی در پایان تأکید کرد: طراحی این سند ما را یک دهه جلو انداخته است. برای دستیابی به اهداف نقشه جامع علمی کشور، باید به ۷ رویکرد کلیدی توجه کنیم.
استفاده از ابزار تحلیل پتنت برای تعیین اولویت‌های علمی و فناوری کشور
سجاد احدزاده، رئیس مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت ریاست‌جمهوری، در ارائه پیشنهاد خود در حوزه علم و فناوری اظهار داشت: در ادبیات حکمرانی فناوری در سطح جهان، مؤثرترین و کارآمدترین ابزار برای شناسایی روندهای پیشرو در بازه زمانی ۵ تا ۱۰ ساله، تحلیل پتنت است. در این ابزار، سلیقه فردی کمترین دخالت را دارد. شرکت‌ها و بزرگان فناوری جهان، که در حال شکل‌دادن به جامعه فناوری هستند، از ابزار ثبت پتنت استفاده می‌کنند تا علاوه بر حفظ مزیت رقابتی، مالکیت معنوی دستاوردهای خود را نیز تضمین کنند.
وی ادامه داد: ما با استفاده از ابزار تحلیل پتنت، تلاش می‌کنیم تا در فرآیند روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور، به اولویت‌هایی برسیم که جهان به سمت آن‌ها در حرکت است. خبرگان این حوزه و ذی‌نفعان جامعه فناوری به ما کمک می‌کنند تا اولویت‌هایی که این ابزار ارائه می‌دهد، با نیازها و مزیت‌های رقابتی کشور تقاطع پیدا کند. این فرایند ما را به اهداف نقشه جامع علمی نزدیک‌تر خواهد کرد.
بهره‌گیری از مشارکت حداکثری در تدوین علوم انسانی
محمود حاجیلویی، دبیر علمی بخش علوم انسانی نقشه جامع علمی کشور، درباره اقدامات انجام‌شده در حوزه علوم انسانی، اجتماعی و هنر اظهار داشت: شورای عالی انقلاب فرهنگی، ذیل شورای تحول علوم انسانی، با تشکیل کمیته‌های علمی و کارگروه‌های تخصصی به بررسی ابعاد این حوزه پرداخته است. ما در طراحی بخش‌های مختلف نقشه جامع علمی کشور دو ابتکار ویژه را دنبال کرده‌ایم: یکی شبکه فراگیر اساتید و دیگری شورای راهبری. هدف از شبکه فراگیر، تدوین اسناد با مشارکت حداکثری اساتید و صاحب‌نظران علوم انسانی است.
وی افزود: برای تأمین این مشارکت حداکثری، شبکه‌ای از اساتید تشکیل داده‌ایم که شامل ۵۰۰ استاد از دانشگاه‌های دولتی، ۳۰۰ استاد از دانشگاه آزاد، ۷۰ استاد از دانشگاه‌های غیرانتفاعی، ۱۵۰ استاد از پیام نور، و ۳۰۰ استاد از حوزه‌های علمیه می‌شود. در مجموع، ۱۳۲۰ نفر از اساتید در این شبکه با ما برای تدوین این سند همکاری می‌کنند. در شورای راهبری نیز هدف این است که برای تدوین سندی جامع، تمام ظرفیت‌های علمی و اجرایی کشور را به کار بگیریم. در این راستا، مراکز علمی پیشرو دانشگاهی بر اساس رتبه‌بندی آن‌ها به‌کار گرفته شده‌اند که شامل ۲۵ مرکز در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، ۱۰ مرکز علمی حوزوی پیشرو در علوم انسانی، و ۱۰ استاد سرآمد می‌شوند. این مجموعه، شورای راهبری سند تحول را تشکیل می‌دهد.
در پایان جلسه، دکتر باقری‌مقدم دبیر روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور با تأکید بر اهمیت تسریع فرآیندها، خطاب به اعضای شورای راهبردی گفت: فعالان هر حوزه باید هرچه سریع‌تر محتوای مربوط به حوزه خود را ارائه دهند، چراکه نسخه نهایی روزآمدسازی باید تا پایان سال به شورای عالی انقلاب فرهنگی تحویل داده شود.