مدارس علوم و معارف اسلامی؛ بستری برای تربیت مدیران آینده در حوزه علوم انسانی

۲۲۰ مدرسه علوم و معارف اسلامی در کشور فعالیت دارند و این مدارس می‌توانند بستر مناسبی برای تربیت مدیران آینده در حوزه علوم انسانی باشند. مدارس علوم و معارف اسلامی در حال حاضر بیش از ۱۳۵۰۰ دانش آموز دارند و این مدارس برای تربیت مدیران فرهنگی، آموزشی، دانشگاهی، قضات و ... هستند. 
رشته علوم و معارف اسلامی، رشته چهارم در شاخه نظری است. هدف این رشته، این است که فارغ‌التحصیلان از دانش اعتقادی وسیعی برخوردار شوند و رد پای این مدارس را می‌توان در سند تحول آموزش و پرورش دید.
در حال حاضر هفت دهم درصد مدارس کشور در اختیار مدارس علوم و معارف اسلامی است و در صورت فراهم شدن زیرساخت‌های لازم در زمینه‌های مختلف نرم افزاری و سخت افزاری، این مدارس می‌تواند تا سه درصد از سهم نظام تعلیم و تربیت را از آن خود نماید.
مدارس معارف یک فرصت ملی است
به گزارش بازارکار، نشست خبری مدارس علوم و معارف اسلامی امروز ۲۹ اردیبهشت با حضور محمود امانی طهرانی، مهندس جعفرابادی دبیر کمیته مدارس علوم و معارف اسلامی و نمایندگان مدارس صدرا، شهید مطهری، هدی و مدارس دولتی علوم و معارف اسلامی برگزار شد.
امانی طهرانی در ابتدای جلسه عنوان کرد: مدارس معارف یک فرصت ملی است و امروز باید تلاش کنیم برای دانش‌آموزان دوره اول متوسطه که بنا است هدایت تحصیلی برایشان انجام شود آگاهی بیشتری ایجاد کنیم تا اگر دانش‌آموزان خود را در شرایطی دیدند که بتوانند در این مدارس شرکت کنند اقدام کنند و پله‌های رشد و ترقی را طی کنند.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش همچنین به چالش‌ها و نیاز‌های این مدارس در دوران جدید اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین اولویت‌های ما در این مدارس، استفاده از روش‌های نوین آموزشی و ایجاد بستر‌هایی است که دانش‌آموزان به‌طور مؤثرتر با مفاهیم علمی و دینی آشنا شوند. این امر نیازمند همکاری گسترده‌تر با نهاد‌های مختلف آموزشی و فرهنگی است.
امانی طهرانی بر لزوم آگاهی‌رسانی به دانش‌آموزان و والدین درباره فرصت‌های موجود در این مدارس تأکید کرد: ما باید تلاش کنیم که در میان دانش‌آموزان دوره اول متوسطه که در آستانه انتخاب مسیر تحصیلی خود هستند، آگاهی بیشتری نسبت به فرصت‌های مدارس علوم و معارف اسلامی ایجاد کنیم. این مدارس می‌توانند به عنوان یک انتخاب جذاب برای دانش‌آموزانی که به دنبال آموزش دینی و علمی با کیفیت بالا هستند، مطرح شوند.
وی از تمامی مسئولین و معلمان مدارس علوم و معارف اسلامی تشکر و قدردانی کرد و تأکید کرد: تلاش همگان باید در راستای ارتقاء کیفیت آموزشی این مدارس و فراهم کردن شرایط مناسب برای رشد و تعالی دانش‌آموزان باشد.
فعالیت ۲۲۰ مدرسه علوم و معارف اسلامی
جعفرآبادی دبیر کمیته مدارس علوم و معارف اسلامی توضیح داد: رشته علوم و معارف اسلامی رشته چهارمی در شاخه نظری است. از اهداف این رشته، این است که فارغ‌التحصیلان از دانش اعتقادی وسیعی برخوردار شوند و رد پای این مدارس را می‌توان در سند تحول آموزش و پرورش دید.
وی ادامه داد: ۲۲۰ مدرسه علوم و معارف اسلامی داریم که از این تعداد ۱۱۳ مدرسه را مدارس صدرا به خود اختصاص می‌دهند، ۲۹ مدرسه عالی شهید مطهری، ۵۰ مدرسه دولتی، ۶ مدرسه جامعه‌الزهرا به نام هدی، ۹ مدرسه غیردولتی و ۱۰ مدرسه از طرف حوزه علمیه خواهران و یک مدرسه سما داریم.
جعفرآبادی درصد فراوانی دانش‌آموزان این رشته را به تفکیک هر استان اینگونه شرح داد: استان یزد ۲.۹۸ درصد، استان قم ۱.۹۲، استان چهارمحال ۱.۷۸، کرمان ۱.۱۲ و میانگین آنان نیز ۰.۷ درصد است.
وی در توضیح تدوین برنامه درسی این مدارس گفت: کلیه برنامه‌های درسی رشته‌ها را سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تدوین می‌کند. پس از تدوین در دبیرخانه شورای عالی کمیسیون برنامه درسی، برنامه برای تصویب به شورای عالی ارجاع داده می‌شود و بعد از تصویب ابلاغ می‌گردند. این روند برای تمام رشته‌ها وجود دارد و رشته معارف نیز از این نظر مانند سایر رشته‌ها است. هر سال معاونت آموزش متوسطه وزارتخانه به استان‌ها درصد مورد نیاز هر رشته را ابلاغ می‌کند که توزیع متوازن رشته‌ها را اجرا کنند.
ضرورت همزمانی تبلیغ و راه‌اندازی مدارس علوم و معارف اسلامی
احمد قماشچی، مدیر عامل دفتر پشتیبانی مدارس علوم و معارف اسلامی هم در پاسخ به سوال خبرنگار پانا در راستای کوتاهی در زمینه معرفی و تبلیغ مدارس علوم و معارف اسلامی، به‌خصوص در مدارس دولتی، گفت: لازم به ذکر است که اگر همزمان با تبلیغ، مدرسه‌ای وجود نداشته باشد، این امر به ضد تبلیغ تبدیل خواهد شد و ممکن است دانش‌آموزان دچار سرخوردگی شوند. راه‌اندازی رشته معارف نیز نیازمند مراحل مشخصی است که ابتدا باید مبتنی بر آمار و نیاز‌های منطقه‌ای باشد. علاوه بر این، وزارت آموزش و پرورش نیز به کیفیت توجه دارد و در هر شهری، نمی‌تواند به سادگی در هر مدرسه‌ای این رشته را راه‌اندازی کند.
وی گفت: ۱۳۵۰۰ نفر مجموع دانش‌آموزان کل مدارس است و ۵۰۰۰ نفر از آنان دانش‌آموزان پایه دوازدهم هستند. دانش‌آموزان رشته معارف در کنکور گروه آزمایشی علوم انسانی شرکت می‌کنند و امکان انتخاب رشته‌های انسانی را دارند، اما با توجه به علاقه‌مندی این دانش‌آموزان عمده اولویت بچه‌ها دانشگاه فرهنگیان است، عده‌ای هم به دانشگاه امام صادق می‌روند و عده‌ای به دانشگاه علوم افسری علاقه دارند و ۳۰ درصد نیز به حوزه‌های علمیه می‌روند. در بعضی از مدارس مثل شهید مطهری و صدرا صرفا یک رشته داریم. مدارس دولتی، سه و چهار رشته دارند که صرفا مختص به رشته معارف نیستند.
وی ادامه داد: در گذشته، دستورالعمل راه‌اندازی رشته معارف در مدارس توسط وزیر اسبق صادر شده بود و تنها در مدارس خاص اجازه داده شده بود، در حالی که به مدارس دولتی این مجوز اعطا نشد. این امر به دلیل نیاز به زیرساخت‌های مناسب و توان علمی مدارس به‌ویژه در مدارس شاهد، هیئت امنایی و مدارس نمونه دولتی است. بنابراین، اگر این مراحل همزمان با یکدیگر پیش نرود، مشکلاتی به وجود می‌آید؛ زیرا نیاز ایجاد می‌شود، اما مدارس به سرعت و با توجه به مراحلی که دارند، تاسیس نخواهند شد.
قماشچی همچنین گفت: پارسال، اداره کل امور تربیتی به ما مساعدتی کرد و حدود ۲۰۰ مشاور را در ۱۰۰ شهرستانی که مدارس معارف داشتیم، به کار گرفت. قرار شد هر کدام از این مشاوران به ۱۰ مدرسه متوسطه اول مراجعه کنند تا رشته معارف را به دانش‌آموزان و والدین که تصمیم‌گیرندگان اصلی هستند، معرفی کنند.
وی افزود: در شرح وظایف مشاوران، برنامه معرفی رشته‌ها در هفته مشاغل به‌صورت کلی برای همه رشته‌ها اعم از شاخه نظری، فنی‌حرفه‌ای و کاردانش وجود دارد، اما این اقدام به‌صورت ویژه و متمرکز در دو سال اخیر انجام شده است. خوشبختانه، آمار ثبت‌نام پایه دهم نشان‌دهنده اثر این ظرفیت در شهر‌هایی است که مدارس معارف داشته‌ایم.
مدیر عامل دفتر پشتیبانی مدارس علوم و معارف اسلامی ادامه داد: معاونت آموزش متوسطه وزارتخانه، هر سال سهمیه ۳ درصدی را ابلاغ می‌کند. اگر معاونان آموزش متوسطه ما در سطح شهرستان و استان، بر اساس تشخیص خود، ظرفیت وجود داشته باشد، بلافاصله تقاضا خواهند کرد تا در مدرسه‌های شاهد، فرهنگ یا هیئت امنایی، رشته معارف ایجاد شود. این تقاضا به کمیته معارف ارسال می‌شود تا مورد بررسی قرار گیرد و مجوز صادر شود.
تفاوت مدارس علوم و معارف اسلامی و حوزه علمیه
جعفر کبیری، نماینده مدارس علوم و معارف اسلامی هدی در توضیح تفاوت میان این رشته با آنچه در حوزه علمیه ارائه می‌شود، گفت: رشته معارف اسلامی رشته‌ای است که از دهم شروع می‌شود و سرفصل آن با رشته‌های آموزش و پرورش یکی است، اما در حوزه علمی سرفصل‌ها کاملا مغایرت دارند. ورودی‌های حوزه علمیه یا از دوره راهنمایی وارد می‌شوند و یا بعد از دیپلم به حوزه علمیه می‌روند. خیلی از خانواده‌ها ممکن است علاقه‌ای به تحصیل فرزندانشان در حوزه علمیه نداشته باشند، اما بخواهند که فرزندانشان علوم تربیتی اسلامی را بخوانند.
مدارس صدرا برای ارتقاء کیفیت آموزشی و ایجاد فضای متعالی فرهنگی
قائم‌مقام سازمان مدارس صدرا از تلاش‌های ویژه مدارس صدرا برای ارتقاء کیفیت آموزشی و ایجاد فضای متعالی فرهنگی خبر داد و بر اهمیت نقش مدارس در تربیت نسل آینده تأکید کرد.
وی گفت: سازمان مدارس صدرا که از سال ۱۳۸۱ زیر نظر سازمان تبلیغات اسلامی تأسیس شده است به عنوان یکی از نهاد‌های برجسته آموزشی در ایران شناخته می‌شود؛ این سازمان به‌ویژه بر روی تربیت دانش‌آموزان نخبه و مهذب تمرکز دارد و در این راستا ویژگی‌ها و برنامه‌های متعددی را برای ارتقاء سطح علمی و اخلاقی دانش‌آموزان خود در نظر گرفته است.
حجت‌الاسلام محمدحامد مبینی، قائم مقام سازمان مدارس صدرا با اشاره به اینکه مدارس صدرا که تحت نظارت سازمان تبلیغات اسلامی فعالیت می‌کنند به عنوان مدارس آموزش و پرورشی دولتی شناخته می‌شوند یادآور شد: این مدارس با همکاری و هماهنگی کادر محترم آموزش و پرورش اداره می‌شوند؛ اگرچه کادر مدرسه عمدتاً از نیرو‌های آموزش و پرورش تشکیل شده است؛ اما سازمان تبلیغات اسلامی نیز از لحاظ مدیریتی، نیروی انسانی و محتوای آموزشی آورده‌های مهمی به این مدارس اضافه می‌کند.
او یادآور شد: در هر مدرسه صدرا یک طلبه آموزش دیده نیز حضور دارد که وظیفه‌اش نظارت بر مسائل تربیتی و اجرای برنامه‌های فرهنگی است که توسط سازمان تبلیغات تعریف شده‌اند، این طلبه‌ها به‌طور دقیق در جریان اتفاقات و رویداد‌های تربیتی مدارس قرار دارند و در این زمینه‌ها فعالیت می‌کنند.
مبینی یادآور شد: به طور کلی، مدارس صدرا با بهره‌گیری از این ترکیب منحصر به فرد از نیروی انسانی و منابع آموزشی، تلاش می‌کنند تا محیطی متعالی و انقلابی برای دانش‌آموزان فراهم کنند. سازمان تبلیغات اسلامی با همکاری نزدیک با کادر آموزش و پرورش، در جهت تحقق اهداف تربیتی و آموزشی این مدارس گام برمی‌دارد و نقش مهمی در پیشبرد این اهداف ایفا می‌کند.
قائم مقام سازمان مدارس صدرا با اشاره به بیانات اخیر رهبر انقلاب اسلامی به حوزه علمیه قم تصریح کرد:
سازمان تبلیغات اسلامی در تلاش است تا در کنار کادر فرهنگی که از میان فرهنگیان انتخاب می‌شود، اجرای سند تحول را در دستور کار قرار دهد. این تلاش‌ها شامل چندین حوزه است؛ یکی از این حوزه‌ها بحث نکات پرورشی است که در مدارس رقم می‌خورد. در عرصه‌های پرورشی، آموزشی و مدیریتی که در مدرسه اتفاق می‌افتد، می‌توان حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از سند تحول بنیادین را در مدرسه محقق کرد. بقیه ۵۰ تا ۶۰ درصد به ساختار‌های بالادستی آموزش و پرورش مربوط می‌شود که هنوز در آن زمینه گام‌های جدی برداشته نشده است، گرچه تعاملات با آموزش و پرورش در سازمان مدارس صدرا وجود دارد، اما آنچه در مدرسه اتفاق می‌افتد، بسیار مهم است و می‌تواند تغییرات خوبی را به وجود آورد.
یکی از مواردی که در سند تحول بنیادین آمده این است که مدرسه باید به عنوان کانون پیشران محلی عمل کند، به این معنی که مدرسه نباید فقط یک مرکز آموزشی باشد. بسیاری از مردم و حتی مسئولین فرهنگی، مدرسه را تنها به عنوان یک مرکز آموزش علمی می‌بینند، در حالی که سند تحول دیدگاه فراتری دارد. مدرسه باید کانونی باشد که در محله فعالیت‌هایی را راه‌اندازی کند و با مسجد، تاجر، بقال و امام جماعت محل و والدین ارتباط برقرار کند. در این راستا، سازمان تبلیغات اسلامی موفق به اجرای برنامه‌های گسترده‌ای شده است. علاوه بر این، در مدارس صدرا ساختاری به نام کانون مدرسه شکل گرفته که در تابستان‌ها نیز فعال است.
مبینی در ادامه درباره تفاوت این دو فضای آموزشی (مدرسه علوم و معارف و حوزه علمیه) تفاوت آن‌ها را مثل تفاوت رشته تجربی و رشته پزشکی دانست و افزود: حوزه علمیه را باید به‌جای دانشگاه در نظر گرفت و این رشته نقش آماده‌سازی را دارد.
ریل‌گذاری برای شغل در دبیرستان اتفاق نمی‌افتد
حجةالاسلام جناب آقای عبدالرضا فرخ، نماینده مدارس علوم و معارف شهید مطهری درباره آینده شغلی فارغ التحصیلان این مدارس تصریح کرد: ریل‌گذاری برای شغل در دبیرستان اتفاق نمی‌افتد و بعد از دبیرستان شرایط شغلی فراهم می‌شود. ما در دبیرستان معارف وظیفه این را داریم که بهترین مراکز تحصیلات تکمیلی فراهم شود. ما در کنکور پنج گروه آموزشی داریم. هر دانش‌آموزی که دیپلم می‌گیرد می‌تواند در یکی از پنج گروه کنکور دهد. دروسی مثل عربی و منطق و فلسفه نقطه قوت دانش‌آموزان رشته معارف است و می‌توانند به سوالات این دروس در کنکور بهتر جواب دهند و از طرفی جغرافی و جامعه‌شناسی جزو دروس آن‌ها نیست.
وی ادامه داد: دو درس عربی و تاریخ اسلام منابع متفاوت و سوالات متفاوتی در کنکور سراسری دارند. موقع ثبت نام دانش‌آموز می‌تواند انتخاب کند که به سوالاتی پاسخ دهد که از منابع رشته معارف درج شده است و یا به سوالات انسانی جواب دهند.
فرخ توضیح داد: این مدارس با سایر مدارس علوم انسانی تفاوت آموزشی و تفاوت معرفتی دارند. تفاوت آموزش در سرفصل دروس است و تفاوت تربیتی نیز داریم که به لطف خدا و زحمات کادر معارف باعث شده است که این مدارس محیط امنی باشند و محیطی است که تحت تربیت دینی قرار گرفته است. بیش از ۶۰ درصد دانش‌آموزان ما دختران هستند و اقبال خانواده‌ها به دلیل همین تفاوت تربیتی است.
لزوم توجه خانواده‌ها به مدارس علوم و معارف اسلامی
امانی طهرانی در پایان جلسه بیان کرد: مدارس علوم و معارف اسلامی حاضر یک فضای همکاری هستند. شاید در نوع خود این موضوع بی‌نظیر باشد. موضوع از یک نیاز شروع شده، شکل عملیاتی گرفته و به تدریج رسمیت گرفته و اموزش و پرورش برای این کار بسترسازی حقوقی و قانونی لازم را انجام داده است. در ادامه این پیشرفت و توسعه، گروه‌های دیگری نیز این ایده را پسندیده‌اند و به میدان آمده‌اند و این همکاری ادامه دارد.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش خاطرنشان کرد: یکی از بخش‌های این همکاری دچار نقصان بود و آن ناآگاهی جامعه مخاطبین از این امکان بود. هدف جلسه امروز رفع این نقصان بود. خانواده‌هایی هستند که به محیط تربیتی خوب، فضایی امن و شرایطی نیاز دارند که با خیال راحت فرزندان خود را به آن وارد کنند.
امانی گفت: ممکن است مدارس غیر دولتی برای این کار وجود داشته باشند. این مدارس شهریه‌ای دریافت نمی‌کنند یا در مقایسه با مدارس غیردولتی شهریه پایین‌تری می‌گیرند در حالی که خدمات بهتری نسبت به مدارس دولتی ارائه می‌کنند.
امانی متذکر شد: آینده روشن خوب این مدارس صرفا حوزوی نیست و این دانش‌آموزان در سنجش و پذیرش دانشجو نیز نتایج خوبی دارند و اخیرا نیز به دانشگاه فرهنگیان اقبال پیدا کرده‌اند. برنامه‌های فوق برنامه این مدارس فوق‌العاده رشددهنده است.
امانی با ذکر مثالی از این برنامه‌ها خاطرنشان کرد: در مدرسه دخترانه شهید مطهری مشهد چند سال است جشنواره‌های موسوم به هزار فانوس برگزار می‌شود که در حال توسعه است. این دختران دانش‌آموز تولیدات رسانه‌ای بر اساس کتاب‌های شهید مطهری انجام می‌دهند که هر کدام یک اثر رسانه‌ای و هنری است و در فن ارائه مهارت زیادی پیدا کرده‌اند.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش افزود: وجه همت اصلی آموزش و پرورش بر مدارس دولتی خود است لذا بدون کمک نهاد‌های دیگر ما نمی‌توانیم جریان‌های ویژه‌ساز مثل این را جلو ببریم لذا مدارسی مثل جامعه الزهرا و صدرا به کمک آموزش و پرورش می‌آیند.
در این جلسه همچنین عنوان شد: برای پذیرش در این رشته نیاز به کسب معدل ۱۷ است و اینگونه نیست که کسانی که از پذیرفته شدن در سایر رشته‌ها بازمانده‌اند به این رشته رو بیاورند. همچنین برای پذیرش، شرایطی خاص از نظر معدل و آزمون ورودی وجود دارد. این مدارس باید از دبیرخانه شورای عالی مجوز دریافت کنند و مدیر مدرسه نیز باید شرایط خاصی داشته باشد و به تایید دبیرخانه برسد.
گفتنی است در حال حاضر هفت دهم درصد مدارس کشور در اختیار مدارس علوم و معارف اسلامی است و در صورت فراهم شدن زیرساخت‌های لازم در زمینه‌های مختلف نرم افزاری و سخت افزاری، این مدارس می‌تواند تا سه درصد از سهم نظام تعلیم و تربیت را از آن خود نماید.