هوش مصنوعی در پیچ تصمیم‌گیری

در حالی که جهان با شتابی بی‌سابقه به سوی هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال حرکت می‌کند، کارشناسان و مسوولان حوزه فناوری اطلاعات هشدار می‌دهند که تصمیمات پراکنده و نبود نگاه کلان، می‌تواند کشور را از رقابت جهانی عقب نگه دارد؛ موضوعی که در شانزدهمین کنفرانس بین‌المللی فناوری اطلاعات و دانش بار دیگر مورد تأکید قرار گرفت. هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین، دیگر مفاهیمی آینده‌محور نیستند، بلکه به بخش جدایی‌ناپذیر سیاست‌گذاری، اقتصاد و حکمرانی کشور‌ها تبدیل شده‌اند. در چنین شرایطی، چگونگی مواجهه دولت‌ها با این تحولات، نقش تعیین‌کننده‌ای در جایگاه آنها در زنجیره جهانی فناوری دارد. شانزدهمین کنفرانس بین‌المللی فناوری اطلاعات و دانش، بستری برای طرح دغدغه‌های فعالان این حوزه و بازخوانی چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی کشور در مسیر توسعه هوش مصنوعی، اقتصاد دیجیتال و آمادگی نیروی انسانی فراهم کرد؛ نشستی که در آن، بر ضرورت عبور از نگاه‌های جزیره‌ای و تبدیل فناوری به یک اولویت ملی تأکید شد.
رییس انجمن فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران گفت: کشور‌های مختلف با سرعت زیادی در حوزه هوش مصنوعی پیش می‌روند، اما ما در داخل کشور گاهی با ایجاد نهاد‌های موازی و تصمیمات متناقض، زمان را از دست می‌دهیم. انتظار ما این است که دولت و شخص رییس‌جمهور با ورود جدی به این حوزه، هوش مصنوعی را به عنوان یک اولویت ملی در بخش‌های مختلف کشور دنبال کنند.
در این راستا مسعود شفیعی، رییس انجمن فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، در شانزدهمین کنفرانس بین‌المللی فناوری اطلاعات و دانش (IKT ۲۰۲۵) که در دانشگاه امیرکبیر برگزار شد، با اشاره به اهمیت برگزاری شانزدهمین دوره کنفرانس تخصصی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، بر ضرورت توجه جدی کشور به تحولات هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال تأکید کرد و گفت: باید از نگاه‌های جزیره‌ای و تصمیمات مقطعی عبور کنیم و با رویکردی نظام‌مند وارد میدان رقابت جهانی شویم. وی با بیان اینکه شانزدهمین کنفرانس فناوری اطلاعات و ارتباطات امسال با رویکردی کاربردی‌تر برگزار شده است، اظهار کرد:
در این دوره حدود ۲۰۰ مقاله دریافت شد که بخش قابل توجهی از آنها، حدود ۳۰ تا ۴۰ مقاله، مستقیماً از صنعت ارایه شده‌اند؛ در حالی که در سال‌های گذشته اوج دریافت مقالات بین ۸۰ تا ۱۲۰ مقاله بود. این مقام مسوول با اشاره به سابقه برگزاری این رویداد علمی گفت: این کنفرانس از سال ۱۳۸۳ و هم‌زمان با تأسیس انجمن فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، با همکاری دانشکده کامپیوتر و فناوری اطلاعات آغاز شد و در ادامه برگزاری آن به انجمن واگذار شد. طی سال‌های گذشته، این کنفرانس به‌صورت مستمر و بین‌المللی برگزار شده و دانشگاه‌های معتبری از جمله دانشگاه اصفهان، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه خوارزمی و پژوهشگاه ارتباطات میزبان آن بوده‌اند. شفیعی ادامه داد: امسال نیز با وجود شرایط خاص و برخی محدودیت‌ها، تلاش شد کنفرانس با کیفیت علمی بالا برگزار شود و در کنار ارایه مقالات، میزگرد‌های تخصصی در حوزه‌هایی مانند حکمرانی داده، کمبود برق در زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، نقش اپراتورها، اقتصاد دیجیتال، تأثیر هوش مصنوعی و فناوری‌های مالی و امنیت برگزار شود. وی با بیان اینکه در این کنفرانس از سخنرانانی از کشور‌های مختلف از جمله امریکا، کانادا، نیوزیلند، مالزی، اسپانیا و هلند به‌صورت مجازی استفاده شده است، افزود: این حضور بین‌المللی به غنای علمی کنفرانس کمک کرده و نشان می‌دهد این رویداد به جایگاه قابل قبولی رسیده است.

هوش مصنوعی را نمی‌توان نادیده گرفت

شفیعی با تأکید بر اهمیت هوش مصنوعی تصریح کرد: هوش مصنوعی موضوعی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت؛ کشور‌های مختلف با سرعت زیادی در این حوزه پیش می‌روند، اما ما در داخل کشور گاهی با ایجاد نهاد‌های موازی و تصمیمات متناقض، زمان را از دست می‌دهیم. باید بپذیریم که از برخی کشور‌ها عقب افتاده‌ایم و لازم است با برنامه‌ریزی جدی، به‌ویژه در حوزه‌های حقوقی، اجرایی و سیاست‌گذاری، این فاصله را جبران کنیم. وی افزود: انتظار ما این است که دولت و شخص رییس‌جمهور با ورود جدی به این حوزه، هوش مصنوعی را به عنوان یک اولویت ملی در بخش‌های مختلف کشور دنبال کنند. رییس انجمن فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران با اشاره به نگرانی‌های مطرح‌شده درباره هوش مصنوعی گفت: نباید تصور کنیم که هوش مصنوعی قرار است جای انسان را بگیرد یا از او پیشی بگیرد. هوش مصنوعی ابزاری قدرتمند است که سرعت و دسترسی به اطلاعات را افزایش می‌دهد، اما خلاقیت، تصمیم‌گیری و مسوولیت‌پذیری همچنان در اختیار انسان است. وی خاطرنشان کرد: نباید از هوش مصنوعی هراس داشت؛ بلکه باید از آن به‌درستی استفاده کرد و اجازه نداد جای تفکر و ابتکار انسانی را بگیرد.

شفیعی با تأکید بر ظرفیت بالای دانشجویان گفت: دانشجویان امروز انگیزه، توان و ایده‌های ارزشمندی دارند و می‌توانند نقش موثری در پیشرفت کشور ایفا کنند. پیشنهاد من این است که مسوولان از این ظرفیت به‌صورت جدی استفاده کنند و فرصت گفت‌و‌گو و تعامل مستقیم با دانشجویان را فراهم آورند. وی در پایان با قدردانی از حضور اساتید، دانشجویان و نمایندگان صنعت و شرکت‌های فعال در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، اظهار کرد: امیدوارم بتوانیم این مسیر را ادامه دهیم و هر سال شاهد برگزاری کنفرانس‌هایی پربارتر و اثرگذارتر باشیم.

چهار سناریوی آینده فناوری تا سال ۲۰۳۰

همچنین معاون وزیر ارتباطات، با استناد به گزارش مجمع جهانی اقتصاد، چهار سناریوی آینده اقتصاد کشور‌ها را بر اساس ثبات اقتصادی و سرعت پذیرش فناوری تشریح کرد. احسان چیت‌ساز، گفت: توسعه فناوری یک حرکت پیوسته است که از لایه‌های مختلف عبور می‌کند. نخستین لایه، درونی‌سازی فناوری است و بعد از آن توانمندی‌ها در پله‌های بعدی رشد پیدا می‌کنند. سیاست‌گذار در کشور‌های در حال توسعه معمولاً با کپی کردن الگو‌های موفق جهانی، اقدام می‌کند، اما بدون توسعه توانمندی‌های داخلی، هیچیک از این سیاست‌ها به موفقیت واقعی نمی‌رسند. وی افزود: تمام قوانین و مقررات مورد نیاز برای توسعه فناوری در کشور ما وجود دارد، اما آنچه در عمل باید رخ دهد، اتفاق نمی‌افتد. سیاست‌گذاری مرحله‌ای و نه مداخله‌گرانه، پایه موفقیت است. مرحله نخست شامل انتقال فناوری و مهارت‌های مدیریتی است تا بتوان فناوری‌های خارجی را درونی‌سازی کرد. سپس از طریق مدیریت دانش و ظرفیت جذب، دانش جدید توسعه پیدا می‌کند و نهایتاً در لایه کسب‌وکار قابلیت بهره‌برداری اقتصادی ایجاد می‌شود. چیت‌ساز با اشاره به گزارش مجمع جهانی اقتصاد گفت: این گزارش دو محرک اصلی را برای پیش‌بینی آینده کشور‌ها معرفی می‌کند: ثبات اقتصادی و سرعت پذیرش فناوری. بر اساس ترکیب این دو عامل، چهار سناریوی آینده پیش‌بینی شده است، کشور‌هایی با ثبات سیاسی و پذیرش سریع فناوری مانند چین و امریکا، کشور‌هایی با ثبات سیاسی و پذیرش کند فناوری مانند برخی کشور‌های اروپایی، کشور‌هایی با بی‌ثباتی اقتصادی و پذیرش سریع فناوری و کشور‌هایی با بی‌ثباتی اقتصادی و پذیرش کند فناوری. وی توضیح داد: کشور‌هایی که فناوری را سریع در آغوش می‌گیرند و ثبات اقتصادی دارند، بازدهی سرمایه‌گذاری بالایی خواهند داشت و نوآوری و یادگیری سریع رخ خواهد داد. اما کشور‌هایی که فناوری را دیر پذیرفته یا با نوسانات اقتصادی مواجه‌اند، ممکن است به سمت انزوا و کاهش رشد اقتصادی سوق داده شوند. این سناریو‌ها تا سال ۲۰۳۰، فرصت‌ها و تهدید‌های کلان اقتصادی و فناورانه کشور‌ها را مشخص می‌کنند.

ضرورت آماده‌سازی نیروی انسانی و اکوسیستم فناوری

چیت‌ساز تأکید کرد: برای بهره‌برداری واقعی از فناوری، دانشگاه‌ها، شرکت‌ها و نیروی انسانی باید آماده باشند. لایه‌های عملیاتی شامل دیتا سنترها، الگوریتم‌ها و سرویس‌های نرم‌افزاری هستند که باید توسعه یابند. انتظار می‌رود تا سال‌های آینده، حدود ۵۰۰ هزار نیروی انسانی متخصص در این حوزه مورد نیاز باشد. وی افزود: ما نباید تنها به دنبال تولید اولین فناوری‌ها یا ادعا‌های بزرگ باشیم، بلکه باید ظرفیت یادگیری و توانمندسازی شرکت‌ها و سازمان‌ها را در هر لایه از زنجیره ارزش توسعه دهیم. بدون آماده‌سازی این لایه‌ها، سرمایه‌گذاری و سیاست‌های کلان فناوری، بازدهی اقتصادی پایدار ایجاد نخواهد کرد. چیت‌ساز با اشاره به تحولات جهانی گفت: کشور‌هایی که فناوری را سریع در آغوش می‌گیرند، رشد اقتصادی، بهره‌وری و نوآوری بالایی خواهند داشت. اما کشور‌هایی که کند عمل کنند، با چالش‌های جدی کاهش رشد اقتصادی، مداخله‌گری دولتی، کاهش بازده سرمایه‌گذاری و عقب‌ماندگی در زنجیره جهانی فناوری مواجه می‌شوند. وی در پایان تأکید کرد: هدف ما این است که بخشی از زنجیره‌های جهانی فناوری را به دست آوریم، اطلاعات راهبردی تولید کنیم و نیروی انسانی متخصص و آماده برای مدیریت زیست‌بوم فناوری کشور داشته باشیم. تنها از این طریق می‌توانیم از فرصت‌های نوآوری جهانی بهره‌برداری کنیم و کشور را در مسیر رشد پایدار قرار دهیم.