یکی از مهمترین مراکز در سیستم درمانی هر کشوری داروخانه‌ است. زیرا از طرفی اولین سطح دسترسی به امکانات دارویی، درمانی و بهداشتی است و از سوی دیگر، اولین مراجعه بیماران بعد از خارج شدن از مراکز بیمارستانی و مطب پزشکان‌ است. با توجه به اهمیت جایگاه داروخانه و خدمات دارویی، حضور پویا و موثر فرد متخصص که داروساز است از اهمیت شایانی برخوردار است. از طرفی داروخانه‌ها در کشور ما با مشکل و معضلی به نام دراگ استور شدن که محوریت آن‌ها فروش دارو است مواجه هستند. به این معنا که داروخانه بیشتر شبیه سوپرمارکت بر فروش دارو متمرکز است و این موضوع باعث شده است که رشته داروسازی از ریل تخصصی خود خارج شود. آشنایی مردم با اهمیت حضور متخصصی چون داروساز نیازمند فرهنگ‌سازی است. بسیاری از مردم از این موضوع بی اطلاع هستند که یک مشاوره داروساز می‌تواند از لحاظ اقتصادی و زمانی برای حل برخی مشکلات آن‌ها به صرفه باشد. از طرفی خود داروسازان نیز باید حضور فعال داشته باشند. همچنین نیاز به همکاری نهادهای مرتبط از جمله سازمان غذا و دارو برای رفع این مشکل است. بنا به اهمیت این موضوع و آشنا شدن بیشتر با وظایف مسئول فنی و خدمات تخصصی دارویی که می‌تواند به مراجعه کننده ارائه دهد، خبرنگار باشگاه خبرنگاران توانا در این مورد گفت‌وگویی با دکتر سمانه شهرامی‌فر، داروساز و عضو انجمن داروسازان تهران انجام داده است که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید. یک داروساز با کسب چه امتیازاتی برای تأسیس داروخانه و مسئول فنی بودن نیاز دارد؟ در غیاب مسئول فنی چه شخصی پاسخ‌گوی مراجعه کنندگان است؟ در هر سیستم درمانی، فردی وجود دارد که با تأیید صلاحیتش توسط سازمان غذا و دارو و سازمان نظام پزشکی اجازه دارد مکان درمانی مد نظر را برای ارائه خدمات تجهیز کند. این فرد در اصطلاح، موسس گفته می‌شود که می‌تواند موسس درمانگاه، داروخانه یا هر سیستم درمانی باشد. این موسس می‌تواند خود داخل آن سیستم که تأسیس کرده است حضور داشته باشد و مسئولیت فنی آنجا را به عهده بگیرد که به او مسئول فنی گفته می‌شود و یا می‌تواند داروسازی را که صلاحیت دارد به عنوان مسئول فنی داروخانه استخدام کند. در مورد مسئول فنی باید به این نکته مهم توجه کرد که به فردی اجازه فعالیت در امور داروخانه داده می‌شود که صلاحیتش از لحاظ علمی هم تأیید شود. این امر با جمع آوری امتیاز آموزش مداوم صورت می‌گیرد. این امتیازها با گذراندن دوره‌های آموزشی چه به صورت حضوری یا غیرحضوری و یا وبینار محقق می‌شود. پزشک داروساز باید هر ۵ سال ۱۲۵ امتیاز دریافت کند تا صلاحیتش مورد تایید سازمان قرار گیرد. یعنی باید دوره‌های آموزشی را طی کند که صلاحیت مسئول فنی بودن او تأیید شود. در غیاب مسئول فنی، نمی‌شود آن سیستم درمانی به حال خود رها شود. در این شرایط باید یک داروساز واجد شرایط هم پاسخ‌گوی مراجعه کننده‌ها باشد و هم کارهای فنی آن سیستم را به عهده بگیرد که به این شخص قائم مقام می‌گویند. در مورد تأسیس داروخانه نیز علاوه بر اینکه فرد موسس باید صلاحیت علمی داشته باشد یک سری شرایط و امکانات هم باید فراهم کند تا سازمان غذا و دارو به او اجازه تأسیس داروخانه را دهد. از جمله این که آن شهر باید نیاز به داروخانه داشته باشد. معمولا در شهرهای بزرگ به ازای هر هفت هزار نفر یک داروخانه روزانه و به ازای هر هفتصد هزار نفر یک داروخانه شبانه روزی حتما باید وجود داشته باشد. ضمن این که مکانی که موسس معرفی می‌کند باید واجد شرایط برای تأسیس داروخانه باشد. مثل متراژ که باید بالای 30 متر باشد. همچنین امتیاز موسس باید به حد نصاب رسیده باشد که مثلا برای تهران به 2700 امتیاز برای تاسیس داروخانه نیاز داریم.       آیا مسئولیت‌های موسس، مسئول فنی و قائم مقام متفاوت است؟ طبیعتا موسس تمام مسئولیت داروخانه را به عهده دارد و مسئول مستقیم هر اتفاقی که به واسطه خطای دارویی بیفتد، موسس داروخانه است. زیرمجموعه او، مسئول فنی که تحت نظر موسس کار می‌کند. در واقع از موسس تا مسئول فنی و قائم مقام به ترتیب مسئولیت کمتر می‌شود اما این مسئولیت حتی در کمترین حالت هم خیلی زیاد است. چون در قبال سلامتی مراجعه کنندگان است. شرایط حضور قائم مقام در داروخانه چیست؟ آیا از دانشجویانی که به عنوان قائم مقام فعالیت می‌کنند آزمونی برای تعیین صلاحیت گرفته می‌شود؟ در سایت سازمان غذا و دارو نیز شرایط حضور قائم مقام توضیح داده شده است. دانشگاه‌های مختلف دارای قوانین هم‌راستا هستند. در مناطق تهران، داروخانه‌ها زیر نظر سه دانشگاه تهران، شهید بهشتی و ایران هستند. قوانین همه این دانشگاه‌ها هم‌راستا است و متفاوت نیست. مقدار جزئی در تبصره‌ها با هم تفاوت دارند. سالیان قبل اگر یک دانشجوی داروسازی 180 واحد را می‌گذراند اجازه داشت به عنوان جانشین مسئول فنی( قائم مقام) در داروخانه حضور پیدا کند. اما در حال حاضر شرایط حداقلی صلاحیت یک قائم مقام این است که باید حتما تمام دروس تئوری را گذرانده باشند و تنها اگر پایان نامه باقی مانده باشد مشکلی ندارد. ضمن این که ساعت‌های حضور قائم مقام در داروخانه به هیچ عنوان نباید با ساعت‌های کلاس دانشگاهی تداخل داشته باشد. به این دانشجویان از دانشگاه نامه‌ای داده می‌شود. ساعت‌ و مدت زمانی که این افراد اجازه دارند در داروخانه حضور داشته باشند در آن نامه مشخص شده است. این افراد با در دست داشتن این نامه به داروخانه مراجعه می‌کنند. مسئول فنی باید این نامه را تأیید کند و در قبال آن مسئول است؛ یعنی اگر طی بازرسی مشخص شود نامه قائم مقام ایراد دارد این امر متوجه مسئول فنی و موسس است. این دانشجویان، در حقیقت دوره‌های بالینی را گذرانده‌اند. از جمله واحدهای کارآموزی که در داروخانه‌های مختلف معمولا دولتی و دانشگاهی، گذرانده‌اند. پس دانشجویی که به عنوان قائم مقام در داروخانه مشغول به کار می‌شود حداقلی از تجربه و اطلاعات لازم را دارد. لازم به ذکر است برای این دانشجویان بحث آموزش و امتیاز که در مورد مسئول فنی وجود دارد، مطرح نیست. زیرا قائم مقام در دوران آموزشی است. این افراد می‌توانند یک بار در طول سال تا 6 ماه به شرط داشتن نامه از دانشگاه جانشین مسئول فنی باشند. سابقه کار این افراد، رسمی به حساب نمی‌آید و امتیازی هم ندارد و فقط تجربه کاری محسوب می‌شود. از لحاظ مسئولیت هم هر اتفاقی که در شیفت قائم مقام است هم به عهده قائم مقام است هم مسئول فنی. اما عملا قائم مقام نقشی ندارد. پیچیدن نسخه بدون حضور مسئول فنی در داروخانه چه مجازاتی دارد؟ این مورد پذیرفته شده نیست. اگر داروخانه‌ای این خطا را مرتکب شود، بار اول مجازات آن اخطار شفاهی، بار دوم اخطار کتبی و بار سوم تعلیق پروانه تأسیس داروخانه است. تکنسین‌های دارویی هر میزان اطلاعات و تجربه داشته باشند صلاحیت پیچیدن نسخه را بدون حضور و نظارت داروساز ندارند و این مورد توسط بازرس‌ها بعنوان مداخله در کار داروساز ثبت می‌شود و اگر خطایی در این زمان اتفاق بیفتد قصور عمدی پزشکی محسوب می‌شود. در نظام پزشکی، عدم حضور مسئول فنی جزء مواردی است که اگر مشکلی برای بیمار ایجاد شود خطای عمدی پزشکی است و حتی برای آن دیه هم مطرح می‌شود.     مسئول فنی در قبال مراجعه کنندگان چه وظایفی دارد؟ حضور داروساز در داروخانه فقط به دلیل مشاوره دادن و تحویل دارو به بیمار نیست. قبل از رسیدن به مرحله ارائه دارو، داروساز باید دمای نگهداری از دارو، تاریخ انقضا، شکل ظاهری دارو و شرایط نگهداری دارو را چک کند. در نهایت با توضیح داروساز در مورد نحوه مصرف صحیح، دارو باید کاملا سالم و درست تحویل بیمار شود. بعضی داروها مثل اسپری‌های تنفسی نیاز به توضیح بیشتری دارند. همچنین توضیحاتی نظیر تداخل‌های دارویی، عوارض جانبی یا گرفتن شرح حال اولیه از بیمار نیز در مواردی ضرورت دارد. در واقع با ارائه صحیح دارو توسط داروساز، بسیاری از خطرات دارویی از بین می‌رود. یک مثال جالب توجه در این مورد نسخه‌ای با دستور مصرف برای قطره دوروزولامید هر هشت ساعت دو قطره داخل چشم است. با در نظر گرفتن این که چشم گنجایش یک قطره بیشتر را ندارد نیاز به توضیح داروساز است که بیمار قطره اول رو می‌چکاند و بعد از 5 دقیقه که قطره اول جذب شد قطره دوم را می‌چکاند. پس وظیفه داروساز است که این اطلاعات درست دارویی را به بیمار منتقل کند زیرا بیمار یا مراجعه کننده، اطلاعی از دارو ندارد و آن اطلاعات اساسی که در مورد داروی شخص نیاز است و نه تمام اطلاعات، حتما باید به بیمار داده شود. تعامل با بیمار و مراجعه کننده و حضور فعال داشتن از مواردی است که داروسازان ما حتما باید در سیستم درمانی اجرا کنند. چرا مردم آن‌طور که باید برای نیازهای خود به داروساز مراجعه نمی‌کنند؟ چگونه این موضوع به فرهنگ تبدیل شود؟ اولین و مهمترین نکته این است که خود داروسازان حضور فعال در داروخانه داشته باشند. خط اول درمان در کشورهای پیشرفته معمولا قبل از مراجعه به پزشک، داروخانه است. داروهای OTC  مفهومش این است که خیلی موارد در ابتدا نیازی به مراجعه به پزشک نیست و با مراجعه به داروساز داروخانه بدون صرف هزینه سنگین مشکل و نیاز مراجعه کننده برطرف می‌شود. سیستم خیلی از کشورهای پیشرفته دنیا بر مبنای بیمه و درمان رایگان است. در داروخانه‌های کشور ما هزینه‌ای بابت مشاوره داروساز گرفته نمی‌شود در صورتی که درکشوری مثل آمریکا که خیلی از این موارد شامل بیمه می‌شود برای مشاوره با داروساز 1.5 دلار هزینه پرداخت می‌کنند. خط اول درمان، داروسازی است که یا به صورت رایگان یا با حداقل هزینه، آن اطلاعات را در اختیار مراجعه کننده قرار می‌دهد و درصورت نیاز مراجعه کننده را به پزشک یا متخصص ارجاع می‌دهد.   به عنوان نکته تکمیلی اهمیت حضور داروساز در داروخانه باید به این مطلب اشاره کنم که تنها فرد قانونی و تأیید شده از نظر سازمان غذا و دارو و نظام پزشکی که  می‌تواند پاسخگوی مراجعه کننده‌ها باشد فقط دکتر داروساز است و تنها اطلاعاتی که از داروساز توسط مراجعه کننده گرفته می‌شود جنبه قانونی دارد و می‌تواند آن اطلاعات را به دادگاه برده و از دکتر داروساز بازخواست کند.   چرا در کشور ما فارمسی (PHARMACY) کمرنگ‌تر از دراگ استور(DRUGSTORE) است؟ فارمسی از دراگ استور باید جدا شود. در کشورهای پیشرفته و جهان اول داروخانه دو قسمت دارد یک قسمت مکمل‌ها و داروهای OTC تحت نظر داروساز به راحتی در اختیار مراجعه کننده قرار می‌گیرد که به آن دراگ استور می‌گویند. یک قسمت فارمسی است که داروها به صورت نسخه‌ای در اختیار بیمار تحت نظر داروساز قرار می‌گیرد که حضور فعال داروساز را می‌طلبد. در کشور ما این قسمت بسیار کم‌رنگ است. علتش این است که ایران در زمینه اقتصاد دارو و درمان خیلی ضعیف است و سفره کوچکی دارد و این امر باعث شده است که درآمد داروسازان ما در مقایسه با کشورهای دیگر و حتی خاورمیانه، پایین است. این امر عملا انگیزه و امید داروساز را می‌گیرد. همانطور که داروسازان باید حتما در داروخانه و در سیستم درمان حضور فعال داشته باشند، از آن سمت هم سیستم نظام پزشکی و معاونت غذا و دارو و سیستم درمانی کشور باید داروسازان را حمایت کنند. باشگاه خبرنگاران توانا_راضیه بلالی