راه‌اندازی کمیته ملی شهر هوشمند در دانشگاه تهران/ارائه پیشنهاد ایجاد «هاب شهر هوشمند»

رئیس مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران از ارائه پیشنهاد تشکیل «هاب شهر هوشمند» و راه‌اندازی کمیته ملی شهر هوشمند با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران در دانشگاه تهران خبر داد.
دکتر امین فرجی، دانشیار دانشگاه تهران در گفت‌وگو ایسنا، با بیان این‌که در ویژگی‌های شهر هوشمند بر اساس تعاریف و مبنا در نقاط مختلف دنیا تفاوت‌هایی وجود دارد، اظهار کرد: اما با این وجود منابع و مراجع جهانی شاخص‌هایی را برای شهر هوشمند تعریف کرده‌اند که می‌توان از آن به‌عنوان خط‌کشی برای ارزیابی شهرها استفاده کرد.
وی ادامه داد: برای این موضوع مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران در دانشگاه تهران برای دستیابی به آن شاخص‌ها سامانه‌ای را تحت‌عنوان سامانه «رتبه‌بندی و تعالی شهرهای هوشمند ایران» طراحی کرده است که فلسفه و هدفش سنجش و ارزیابی شهرهای هوشمند برای ارائه بهترین راهکار به‌منظور دستیابی بهتر و سریع‌تر به اقدامات، اهداف و شاخص‌های شهر هوشمند جهت حل مسائل و مشکلات شهری است.
رئیس مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران در دانشگاه تهران، با بیان این‌که این سامانه با همکاری شهرداری تهران و وزارت کشور طراحی شده است، گفت: در این راستا مقدمات و اقداماتی هم تعریف شده است که امید می‌رود در آینده نزدیک عملیاتی شوند تا در نهایت بتوانیم تصویر روشنی از حرکت شهرهای ایرانی به‌سمت هوشمندسازی را به نمایش بگذاریم.
دکتر فرجی در پاسخ به این پرسش که شهر هوشمند قرار است چه نیازی از کشور را برطرف کند؟ گفت: در حقیقت در دنیای دیجیتالی کنونی یا اصطلاحاً دنیای مبتنی بر فناوری‌ها و نوآوری‌ها و در عصری که از آن به‌عنوان عصر اقتصاد دیجیتالی، اقتصاد دانش‌بنیان یا هوشمند یاد می‌شود، اصلی‌ترین موضوع حل چالشی به نام «برطرف کردن بیکاری جوانان به‌عنوان مهم‌ترین چالش‌ اقتصادی شهرها» است.
وی ادامه داد: به‌خصوص با وجود نسل جوان فعالی که همواره تهدید مهاجرت آن‌ها از کشور وجود دارد، باید در درجه نخست به توسعه اکوسیستم نوآوری اندیشید که یکی از مسیرها و روندهای شهر هوشمند است و می‌توان به‌واسطه آن به شکل جدیدی از اقتصاد دست یافت.
رئیس مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران در دانشگاه تهران، با بیان این‌که انتظار داریم با شکل جدید اقتصاد در شهر هوشمند مشکل اشتغال جوانان برطرف و متعاقب آن از پدیده مهاجرت جوانان برای توسعه هر چه بیشتر ایران اسلامی جلوگیری شود، گفت: به‌عنوان مثال کشور اسپانیا و به‌طور خاص شهر بارسلون اقدامات متعددی را در حوزه‌های مختلف به‌ویژه گردشگری در راستای ایجاد شهر هوشمند انجام داده است یا حتی سنگاپور که همیشه در رنکینگ‌های جهانی بهترین رتبه‌ها را کسب کرده است و یا کشورهای حوزه خلیج‌فارس نظیر امارات متحده عربی که نمود بارز آن در نمایشگاه سالانه «جی‌تکس»  در دبی است.
دکتر فرجی با بیان این‌که هدف اصلی هوشمندسازی شهرها بهره‌گیری از ابزارهای جدید نظیر توکه نایز کردن و استفاده بهینه از ظرفیت‌های اقتصادی است، توضیح داد: این یک قاعده و بازی «برد – برد» است، به شرطی که همه بازیگران در این اکوسیستم در فرآیند طراحی شهر هوشمند مشارکت داشته باشند.
نقش دانشگاه و صنعت در ایجاد شهر هوشمند
وی، در ارتباط با نقش دانشگاه و صنعت در ایجاد شهر هوشمند، تصریح کرد: اگر موضوع را به‌عنوان یک مثلث در نظر بگیریم، به‌طور قطع در مرکز مثلث حکمرانی قرار دارد که فلسفه ایجادش بحث رگولاتوری و تنظیم‌گری است؛ اما دانشگاه‌ها می‌توانند در حوزه R&D (تحقیق و توسعه) در ارتباط با ایجاد شهر هوشمند نقش بی‌بدیلی را بازی کنند و طبیعتاً صنعت هم می‌تواند در حوزه سرویس و حتی حوزه تولید محصولات(product) و یا در قالب خدمت خدمات هوشمندی ارائه کند.
رئیس مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران در دانشگاه تهران با بیان این‌که حلقه اتصال و بخش کلیدی در ایجاد شهر هوشمند بازیگران اصلی یعنی همان مردم هستند، توضیح داد: اگر قصد دارید در شهر هوشمند کالایی تولید و یا خدمتی ارائه کنید، باید در درجه نخست اقتضائات و مختصاتی که قرار است مصرف‌کننده آن باشند را بشناسید، نمی‌توانید بدون در نظر گرفتن این ویژگی‌ها و خصوصیات در ایجاد شهر هوشمند موفق باشید؛ از جمله ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حتی بوم طبیعی و اکوسیستم آن محیط یعنی ویژگی‌های جغرافیایی آن محیط که حتی می‌تواند در نوع استفاده از برخی محصولات و خدمات تأثیرگذار باشد.
دکتر فرجی با تأکید مجدد بر این‌که نمی‌توان بدون شناخت همه این موارد، کالایی تولید یا خدماتی ارائه کرد که برای مردم قابل استفاده باشد و همه از آن منتفع شوند، گفت: اگر قرار است این بازی یک طرفه باشد و بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های افراد صرفاً با این هدف و فرض که یک مجموعه‌ انفرادی محصول یا خدمتی تولید کند، قطعاً نمی‌توانیم بگوئیم که همه بازیگران و اکوسیستم‌ها از آن منتفع شده‌اند، صرفاً زمانی این اتفاق می‌افتد که همه بازیگران در فرآیند این طراحی مشارکت داشته باشند.
پیشنهاد «هاب شهر هوشمند» تلاش برای گردهم آوردن همه اتفاقات به‌منظور ایجاد شهر هوشمند
وی با بیان این‌که برای دستیابی به شهر هوشمند پایدار مبتنی بر نیازهای مردم چاره‌ای جز توجه و تمرکز بر اکوسیستم نداریم، ادامه داد: ما برای این موضوع در مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران کمیته‌ای را با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تحت‌عنوان «کمیته ملی شهر هوشمند» متشکل از ۱۹ عضو شامل ۱۶ عضو حقوقی و ۳ عضو حقیقی تشکیل داده‌ایم.
رئیس مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران در دانشگاه تهران، افزود: بنا بر همین موضوع است که می‌توانیم نیازها و مسائل را با تکیه بر همه بازیگران احصاء کنیم و این اتفاق مقدور نیست، جز این‌که همه فعالیت‌های پراکنده در مناطق بزرگ شهری و با جمعیت بیش از یک میلیون نفر جمعیت را در قالب هم‌افزایی و یکپارچه‌سازی گرد هم آوریم؛ از این‌رو برای این موضوع ایجاد «هاب شهر هوشمند» را پیشنهاد داده‌ایم.
دکتر فرجی توضیح داد: برای این‌که بتوانیم اتفاقات این حوزه را در کنار هم و در یک مجموعه واحد جمع کنیم، تلاش‌های فراوانی شده است که از آن جمله تشکیل کمیته و دیگری پیشنهاد ایجاد هاب شهر هوشمند است. امید می‌رود حکمرانی و حاکمیت با تنظیم‌گری و توسعه اکوسیستم مناسب این اتفاق را تسهیل کند تا ما بتوانیم در آینده نزدیک شاهد شکل‌گیری Unicorn ها و کسب و کارهای بزرگی باشیم که بتوانند چرخ اقتصاد کشور را فراتر از اقتصاد نفتی و اقتصاد مبتنی بر ساخت و ساز شهری هدایت کند.
وی، اظهار امیدواری کرد که هر چه زودتر چالش‌های موجود در برخی شهرها از طریق فرآیند هوشمندسازی حل و فصل شود و شاهد شهرهای سبزتر، زیست‌پذیرتر و در یک کلمه «به‌گشت عرصه شهری» باشیم.
این دانشیار دانشگاه تهران، در تعریف شهر هوشمند گفت: پیش از تعریف شهر هوشمند باید یک نگاه و سیر تاریخی به تطور شهر هوشمند در دنیا داشته باشیم؛ شهری که با عنوان هوشمند و با ادبیات برنامه‌ریزی در دنیا جا افتاد و بسیار از آن استفاده می‌شود.
دکتر فرجی با بیان این‌که شهر هوشمند در دنیا سومین نسل خود را پشت سر گذاشته است، خاطرنشان کرد: نخستین نسل شهر هوشمند دهه ۹۰ میلادی ایجاد شد، این شهرهای هوشمند مبتنی بر سنسورها بودند؛ یعنی با توجه به تبعات انقلاب سوم صنعتی شهرهای هوشمند مبتنی بر فناوری‌های جدید شکل عینی به خودشان گرفتند اما در اوایل قرن ۲۱ مفهوم شهر هوشمند از نظر تعریف دچار تغییر و تحولاتی شد و دیگر برآیند و خروجی شهر هوشمند تنها ایجاد مجموعه‌ای از سنسورها نبود.
وی، تصریح کرد: نسل دوم شهر هوشمند درباره نیاز روز جامعه جهانی و شهرها در اقصی نقاط جهان به‌ویژه با افزایش سطح آلودگی‌های زیست‌محیطی شهرهای هوشمند مفهوم زیروکربن یا صفر کربن تعریف شد به‌عبارت دیگر در نسل دوم شهر هوشمند شهرهایی شدند که فلسفه و هدفشان، دستیابی به محیط‌های تمیزتر یا اصطلاحاً کاهش حجم آلودگی‌های زیست‌محیطی بود.
نسل سوم شهر هوشمند مبتنی بر نیازها و اقتضائات مردم است
رئیس مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران در دانشگاه تهران، ادامه داد: اما نسلی که ما هم‌اکنون در آن به سر می‌بریم یا همان شهرهای هوشمند نسل سوم، شهرهایی مبتنی بر نیازها و اقتضائات مردم است؛ از همین‌رو شهرهای هوشمند در این نسل را شهرهای مردم‌محور یا شهروندمحور یا Citizen Center  می‌دانند، چون اصل بر این است که استفاده‌کنندگان و بهره‌برداران نهایی شهرهای هوشمند در سراسر جهان، شهروندانی هستند که چه در نقاط شهری یا حتی پهنه‌های روستایی حضور دارند.
دکتر فرجی با بیان این‌که تا زمانی که شهرهای هوشمند مورد استفاده مردم قرار نگیرند، عملاً نمی‌توانیم آن‌را یک محصول یا خروجی با نام شهر هوشمند بدانیم، گفت: تعریف‌های متعددی درباره شهر هوشمند ارائه شده است که در این رابطه می‌توان از اصطلاح جنگ تعاریف هم استفاده کرد.
وی با بیان این‌که تنوع شهر هوشمند به تنوع شهرها در سراسر جهان خصوصاً در ایران برمی‌گردد، خاطرنشان کرد: در ایران حدود ۱۵۰۰ شهر وجود دارد که از این تعداد بخش محدودی (حدود ۵۴ شهر)، شهرهایی با بیش از ۲۰۰ هزار نفر جمعیت (اکثراً شهرهای کوچک) هستند.
این دانشیار دانشگاه تهران، با بیان این‌که تنوع شهر هوشمند به تنوع شهرهای جهان مرتبط است، در تعریف شهر هوشمند گفت: شهر هوشمند شهری است که در آن تصمیمات به‌درستی گرفته می‌شود، مسیر درستی را انتخاب می‌کند و آینده قابل پیش‌بینی دارد. این ۳ بخش از شهر هوشمند در خودش قیدهایی هم دارد.
دکتر فرجی، ادامه داد: در بخش اصلی تعریف شهر هوشمند که باید تصمیمات درستی گرفته شود، ارتباط نزدیک و بدون تردیدی با فناوری‌های عصر جدید وجود دارد. در این رابطه نکته قابل توجه کلان داده است. تا زمانی که ما نسبت به یک پدیده یا نسبت به محیط خود، آگاهی و شناخت کافی نداشته باشیم، نمی‌توانیم تصمیمات درستی بگیریم، پس وقتی درباره تصمیم درستی صحبت می‌کنیم، پایه و مبنای آن تصمیم کلان داده است.
وی با بیان این‌که کلان داده می‌تواند به ما کمک کند از طریق  Data Mining (داده کاوی) محیط خود را بهتر بشناسیم، تصریح کرد: بدین ترتیب تصمیمات درستی گرفته می‌شود که خروجی این تصمیمات «به‌گشت عرصه شهری» است.
رئیس مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران در دانشگاه تهران، با اشاره به ۲ ویژگی دیگر شهر هوشمند که مسیر درست و آینده قابل پیش‌بینی است، گفت: مسیری که قرار است درست انتخاب شود، قطعاً به فناوری‌های زیادی نظیر هوش مصنوعی، بلاک‌چین یا ابزارهای جدید VR و AR  که به سیمولیشن کردن پدیده‌های شهری کمک می‌کند، مجهز است تا بتوانیم مسیر درستی را انتخاب کنیم.
دکتر فرجی با بیان این‌که نکته اساسی در این‌باره کاهش عدم قطعیت‌ها در آینده است، ادامه داد: چون شهری که در آن عدم قطعیت، فراوان است بسیاری از تصمیمات در خوف و رجا گرفته می‌شود و عملاً نمی‌توان در آن از پدیده‌هایی نظیر ثبات سرمایه‌گذاری و ... صحبت کرد.
وی با بیان این‌که نکته اصلی که شاید تصور چندان درستی هم نباشد، این است که خود شهر هوشمند را به‌عنوان یک محصول بدانیم، خاطرنشان کرد: این در حالی است که شهر هوشمند یک بستر یا ابزاری است که قرار است به یک محصول که همان ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان است، برسد.
هدف از ساختن شهر هوشمند ایجاد محیط شهری پایدار برای زندگی آسوده مردم است
این دانشیار دانشگاه تهران با بیان این‌که ما شهر هوشمند می‌سازیم که بتواند عرصه شهری یا محیط شهری پایدارتری را برای مردم فراهم کند، تا مردم بتوانند در آن شهر راحت‌تر زندگی کنند،  خاطرنشان کرد: قطعاً این مفهوم با مفهوم شهر دانش دانشگاه تهران تفاوت‌های فراوانی دارد و نمی‌توان این ۲ را یکسان تلقی کرد، شاید شهر دانش بخشی از پروژه شهر هوشمند باشد، اما شهر هوشمند نیست.
دکتر فرجی توضیح داد: هدف از ایجاد شهر هوشمند در درجه نخست برطرف کردن چالش‌های موجود در شهرهای سراسر ایران است، ما در شهرهای‌مان مسائل و مشکلات فراوانی داریم؛ چه شهرهایی که به‌صورت ارگانیک ایجاد شده‌اند و چه شهرهایی که با برنامه‌ریزی و چه شهرهایی که از طریق تبدیل روستا به شهر ایجاد شده‌اند که دسته سوم شهرهای اخیر و معاصر هستند.
وی با بیان این‌که هر کدام از این شهرها خود مشکلاتی دارند، افزود: از آن جمله می‌توان به وجود ۲۷۰۰ محله ناکارآمد با بافت فرسوده و به مساحت بیش از ۷۰ هزار هکتار در سراسر کشور اشاره کرد که اکثر شهرهای ما با این مسأله دست به گریبان هستند.
رئیس مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران در دانشگاه تهران، موضوع دفع و یا بازیافت پسماندهای جامد و زائد شهری را از دیگر چالش‌های بسیاری از شهرها به‌ویژه شهرهای شمالی به‌علت شرایط خاص زیستی آن‌ها برشمرد و افزود: مسأله ترافیک از دیگر مسائل شهرهای کوچک و متوسط به‌ویژه شهرهای توریستی است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد.
دکتر فرجی، مسائل مالی و اقتصادی را از دیگر چالش‌های موجود در شهرهای کشور دانست و خاطرنشان کرد: چون شهرهایی که ما درباره آن‌ها صحبت می‌کنیم، چه جنس اقتصاد شهری‌شان و چه خود شهرداری‌ها درآمد پایداری ندارند (با وجود تصویب قانون درآمد پایدار در سال گذشته) از این‌رو می‌تواند محمل خوبی برای تحقق این اتفاق باشد.
وجود آسیب‌های اجتماعی در شهرها از اصلی‌ترین انگیزه‌ها برای ایجاد شهرهای هوشمند در ایران
وی، توضیح داد: ماده ۱ قانون درآمد پایدار که آئین‌نامه اجرایی آن هم امسال تدوین شده است، محلی برای استفاده از ابزارها، روش‌ها و فناوری‌های نوین است. در حوزه‌های دیگر نظیر حوزه‌های اجتماعی بحث آسیب‌های اجتماعی نظیر دزدی‌ها، کیف‌قاپی‌ها ... مجموعه یا پکیجی از دیگر چالش‌هاست که این موضوع می‌تواند یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌ها برای حرکت به‌سمت ایجاد شهرهای هوشمند در ایران به‌خصوص موضوع توسعه اکوسیستم نوآوری و تلاش برای خلق اقتصاد دانش‌بنیان باشد.
این دانشیار دانشگاه تهران، ادامه داد: از دیگر انگیزه‌ها برای ایجاد شهر هوشمند ایجاد اقتصاد دانش‌بنیان با هدف جدا کردن اقتصاد نفتی در مقیاس ملی و اقتصاد مبتنی بر ساخت و ساز در عرصه شهری است و شاید اصلی‌ترین هدف برای ایجاد شهرهای هوشمند در کشور باشد.
دکتر فرجی گفت: قصد ما در مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران، یکپارچه کردن فعالیت‌ها و حل معضلات و چالش‌های شهرهای سراسر کشور است و در این راستا اقداماتی را هم پیش برده‌ایم و کارهایی را به‌خصوص در حوزه مطالعاتی و طراحی صنعت‌های سیاستی و مطالعاتی انجام داده‌ایم تا بتواند راهنمای عمل یا به اصطلاح انگلیسی‌ها تول کیدز خوبی برای مدیران شهری به‌منظور حل چالش‌های شهر هوشمند باشند.
سازمان‌های بین‌المللی تعیین‌کننده شاخص‌های شهر هوشمند
وی با بیان این‌که در مقیاس بین‌المللی مطالعات و شاخص‌های متنوعی برای شهر هوشمند طراحی شده است، افزود: شاید یکی از منابع و مراجعی که به‌طور مکرر در این حوزه نسخه‌های جدیدی از این شاخص‌ها منتشر کرده است، مجموعه ITU یا سازمان جهانی مخابرات(اتحادیه جهانی مخابرات) است که در کنار آن سازمان جهانی استاندارد یا همان ISO هم شاخص‌هایی را در این حوزه ارائه کرده است.
رئیس مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران در دانشگاه تهران، یادآور شد: البته مجموعه‌های دیگری هم نظیر وایپو (سازمان جهانی مالکیت فکری) یا مجموعه‌هایی نظیر دیلویت وجود دارند که شاخصه‌های متعددی را برای بررسی و سنجش شهرهای هوشمند ارائه کرده‌اند.