چرا دانشگاه‌ها باید بستر‌های آموزش مجازی را تقویت کنند؟

در آستانه بازگشایی دانشگاه‌ها، نتایج برخی از مطالعات حاکی از این است که می‌توان با اقداماتی مانند کاهش قیمت بسته‌های اینترنتی یا رایگان کردن اینترنت نرم افزار مخصوص آموزش مجازی، ارزشیابی دانشجویان براساس ترکیبی از پروسه‌های عملی و فعالیت‌های کلاسی، حضوری شدن درس‌های مهمتر و مجازی شدن درس‌های کم اهمیت‌تر، آموزش مجازی را اثربخش‌تر ساخت.

اگر چه بسیاری از کشور‌های پیشرفته در بهره‌گیری از آموزش مجازی همواره پیشرو هستند و زیرساخت‌های لازم در این زمینه را تعبیه کرده‌اند، اما در بسیاری از کشور‌ها مانند ایران، آموزش مجازی همزمان با وقوع کرونا جولان پیدا کرد و توانست در کنار آموزش حضوری جا پیدا کند. تعطیلی مدارس به دلیل شیوع بیماری کرونا سبب شد، نرم‌افزار‌هایی برای آموزش مجازی تهیه و در اختیار دانش‌آموزان و دانشجویان قرار بگیرد تا از طریق آن از فرایند آموزش دور نمانند. نرم‌افزار‌هایی مانند ادوبی کانکت و شاد از این دست بودند.

امروزه با ریشه کن شدن کرونا و برگشت شرایط عادی، فضای آموزش مجازی بسته نشده و بسیاری از دانشجویان و دانش آموزان، کلاس‌های درسی و یا کمک درسی خود را از این طریق دنبال می‌کنند. زیرا هم در هزینه و هم در زمان بسیار می‌توانند صرفه‌جویی کنند. با این حال گفتنی است این شیوه آموزش هنوز در کشور‌های در حال توسعه مانند ایران به دلیل مشکلات زیرساختی و نرم‌افزاری با چالش‌هایی رو به رو است که لازم است برای اثربخش‌تر ساختن این شیوه آموزش و عقب نماندن از کشور‌های پیشرو اقدامات و برنامه‌هایی مناسب اندیشیده شود.

مرضیه ابراهیمی و همکارانش در پژوهشی تحت عنوان «شناسایی و تحلیل فرصت‌ها و چالش‌های آموزش مجازی از منظر دانشجویان» به این مساله توجه کرده و فرصت‌ها و چالش‌های آموزش مجازی را مورد واکاوی قرار داده‌اند که در ذیل مختصری از آن را می‌خوانید:
مشکلات فنی

قطعی و سرعت پایین اینترنت: برخی از دانشجویان معتقدند که قطعی اینترنت، روند آموزش را مختل می‌کند و فرد بطور کامل در کلاس مجازی خود حضور ندارد. علاوه بر این، قطع و وصل متعدد به احساس خستگی و بی‌حوصلگی در دانشجویان منجر می‌شود.

بالابودن هزینه و حجم اینترنت مصرفی آموزش مجازی: دانشجویان برای کار‌های دانشگاه، دسترسی به منابع و... نیاز به حجم اینترنتی زیادی دارند. در حالی که وضعیت اقتصادی خود و خانواده‌هایشان پاسخگوی خرید اینترنت نیست؛ بنابراین بالا بودن هزینه اینترنت مصرفی هم یکی دیگر از چالش‌ها به شمار می‌رود.

دسترسی محدود به اینترنت در برخی از مناطق: برخی از دانشجویان دانشگاه‌ها از شهر و روستای کوچک به تهران می‌آیند و گاهی دسترسی آن‌ها به امکاناتی مانند اینترنت یا وسایل هوشمند با سختی‌هایی همراه است.

مشکلات آموزشی

اختلال در یادگیری و انتقال مفاهیم: با توجه به حذف ارتباط مستقیم برای اساتید و دانشجویان در آموزش مجازی، امکان رصد کردن دانشجو و مشکلات وی هنگام تدریس به حداقل رسیده است و دانشجویان نیز با توجه به مشکلات فنی یا نگرانی از بروز مسایل این چنینی، یادگیری خود را کمتر اظهار می‌کنند.

کاهش کیفیت دروس تخصصی و عملی: با توجه به اینکه برخی از دروس رشته‌های دانشگاه، نیازمند کار‌های عملی است، در سیستم آموزش مجازی این امکان به حداقل می‌رسد و افراد پروژه‌ها و کار‌های عملی خود را به خوبی انجام نمی‌دهند؛ بنابراین این مساله بر کیفیت دروس تخصصی تاثیر می‌گذارد.

ارزشیابی نادرست آموزشی از دانشجویان: اساتید در سیستم آموزشی مجازی، ارزیابی صحیحی از دانشجویان ندارند. این امر به دلیل درهم آمیختگی مشکلات و مسایل دانشجویان اعم از مشکلات فنی و آموزشی است. به عبارت دیگر، اگر دانشجو به دلیل مشکلات فنی امکان مشارکت، حضور یا ارائه مطالب درسی را نداشته باشد، برای استاد امکان ارزیابی دقیق وجود ندارد.

نبود بازدهی مناسب دانشجویان در امتحان: یکی دیگر از مشکلات مربوط به آموزش مجازی، ارزشیابی نهایی و مشکلات امتحان است. با توجه به فرایند آموزشی، دانشجویان با چند مشکل مواجه هستند از جمله نبود یادگیری مناسب و درک مطلب، اعلام نکردن مشکلات خود در آموزش مجازی و ارزیابی ناقص یا نادرست از سوی استاد درس. مجموع این شرایط، مشکلاتی را برای امتحان پیش روی آن‌ها قرار می‌دهد.

استادان در سیستم آموزشی مجازی، ارزیابی صحیحی از دانشجویان ندارند. این امر به دلیل درهم آمیختگی مشکلات و مسایل دانشجویان اعم از مشکلات فنی و آموزشی است
مشکلات مربوط به عملکرد اساتید

اختلال و نقص در تعامل و درک اساتید نسبت به شرایط دانشجویان: با توجه به اینکه در آموزش مجازی، ارتباط مستقیم و حضوری بین اساتید و دانشجویان وجود ندارد، بنابراین اساتید از بسیاری از مشکلات دانشجویان غافل هستند و از این رو دانشجویان با مشکلاتی از قبیل کم توجهی و عدم درک از جانب استادشان رو به رو هستند.

اختصاص دادن وقت کم برای امتحان: یکی دیگر از مشکلات مربوط به آموزش حضوری اختصاص دادن وقت کم برای امتحان از جانب استاد است. به دلیل مشکلات فنی نرم افزاری، قطع و وصلی و پایین بودن سرعت اینترنت بخشی از زمان امتحان برای اتصال مجدد سپری می‌شود و همین سبب می‌شود دانشجویان وقت کمی برای امتحان داشته باشند و همین امر روی رغبت آن‌ها به آموزش مجازی تاثیر می‌گذارد.

ضعف در تسلط برخی از اساتید به نرم افزار: برخی از اساتید شیوه کار با برخی نرم افزار‌ها را نمی‌دانند و بهمین امر در سرعت وصل شدن آن‌ها به اینترنت و ارائه درس و ارتباط با دانشجویان تاثیر می‌گذارد.

چرا دانشگاه‌ها باید بستر‌های آموزش مجازی را تقویت کنند؟

مشکلات مربوط به عملکرد دانشجویان

تقلب کردن: یکی از مسایلی که برخی از دانشجویان نسبت به آن ابراز نارضایتی می‌کنند، تقلب محور بودن امتحانات است. از مشکلات جدی آموزش مجازی، فراهم بودن زمینه تقلب نسبت به آموزش حضوری است. زیرا با توجه به نرم افزار‌های گوناگونی که امروزه وجود دارد، امکان هم فکری دانشجویان و مشخص کردن پاسخ صحیح در گروه‌های مجازی فراهم است.

فرار از مشارکت: از دیگر مسایل آموزش مجازی، نبود ارتباط مستقیم و چشمی در روش تدریس مجازی است که موجب می‌شود دانشجویان به دلایل مختلف و با توسل به مشکلات فنی که در نرم افزار‌ها وجود دارد، به دروغ از مشارکت در کلاس امتناع کند.

انجام کار‌های متفرقه هنگام آموزش مجازی: از دیگر مشکلات آموزش مجازی، نبود الزام به حضور در کلاس مجازی است. به بیان دیگر، چون نظارتی بر حضور دانشجویان در کلاس وجود ندارد و آنلاین بودن فرد، حضور در کلاس تلقی می‌شود، دانشجویان از حضور تمام وقت در کلاس سر باز می‌زنند و فعالیت‌های دیگری حین تدریس انجام می‌دهند.

فرصت‌های آموزش مجازی

کم شدن امکان بحث‌های غیر مرتبط با مجتوای آموزشی، از بین رفتن هزینه رفت و آمد، کم شدن استرس ارائه درسی، صرفه جویی در زمان، آزادی و خارج بودن از چارچوب‌ها، امکان ضبط کلاس و استفاده از آن در زمان دیگر، از بین رفتن مشکلات خوابگاه برای خوابگاهیان و بهینه شدن فراغت را می‌توان از جمله فرصت‌های آموزش مجازی دانست.

از بین رفتن هزینه رفت و آمد، کم شدن استرس ارائه درسی، صرفه جویی در زمان، آزادی و خارج بودن از چارچوب‌ها، امکان ضبط کلاس و استفاده از آن در زمان دیگر از مزایای آموزش مجازی است
راهکار‌هایی برای اثربخش ساختن آموزش مجازی

با توجه به اینکه آموزش مجازی هم دارای نقاط ضعف و هم دارای نقاط قوت است، بنابراین می‌توان با اقداماتی از نقاظ صعف آن کاست و بر تقاط قوت آن افزود. برای مثال کاهش قیمت بسته‌های اینترنتی یا رایگان کردن اینترنت نرم افزار مخصوص آموزش مجازی، ارزشیابی دانشجویان بر اساس ترکیبی از پروسه‌های عملی و فعالیت‌های کلاسی در کنار امتحان، حضوری شدن درس‌های مهمتر و مجازی شدن درس‌های کم اهمیت‌تر، تغییر روش تدریس اساتید متناسب با شرایط آموزش مجازی، الزام به روشن کردن وبکم‌ها در زمان امتحان برای جلوگیری از تقلب و فراهم کردن شرایط تعامل دانشجویا با اساتید و دانشجویان دیگر از جمله این راهکار‌ها هستند.