آنچه درمورد شغل دستفروشی باید بدانید!

شرایط اقتصادی جامعه باعث شده تا در سال‌های اخیر بیش از گذشته شاهد افزایش مشاغلی مانند دستفروشی در معابر باشیم. در میان واسطه‌هایی هم هستند که از دستفروشان برای بساط‌گستری اجاره می‌گیرند.

به گزارش بازارکار به نقل از خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز، حدودا ۳۵ سال دارد، متاهل است و بعد از تولد فرزندش همسرش هم که کارمند یک شرکت خصوصی بود، کار را رها کرده است. گوشه خیابان بساط کرده و لباس مردانه زمستانی می‌فروشد. پای صحبتش که می‌نشینم، آهی می‌کشد و می‌گوید که دیگر حقوق کارمندی کفاف اجاره خانه، قسط و هزینه زندگی را نمی‌دهد و باید کار دومی داشته باشد. از چند نفری پرسیده بود و از کار‌های آنلاین گرفته تا کار در تاکسی‌های اینترنتی و دستفروشی را پیشنهاد داده بودند. در نهایت تصمیم گرفته بود که ساعت‌های بعد از تعطیلی اداره را به کار دستفروشی مشغول شود. می‌گفت اوایل کارش خجالت می‌کشید که کسی او را در حال دستفروشی ببیند، اما حالا فقط به فرزندش فکر می‌کند و می‌خواهد چرخ زندگی را بچرخاند.
دیگری دختری است جوان که بدلیجات می‌فروشد، می‌گوید: کار دستفروشی سختی خود را دارد، گاهی ماموران می‌آیند و بساط را جمع می‌کنند. گاهی اوقات فروشی نداریم و بار روی دستمان می‌ماند یا حتی شده که متلک و حرف آزاردهنده بشنویم و بترسیم، اما چاره چیست؟ صفحه‌ای هم در فضای مجازی دارم، اما هنوز فروش خوبی ندارد.

خانمی که شاهد گفت‌وگوی ما است، نزدیکم می‌آید و آرام می‌گوید: «این‌ها رو اینطوری نبین، اینا با همین جوراب و لباس فروختن‌ها از من و تو بیشتر درآمد دارن. یکی رو می‌شناختم، همینطوری با دستفروشی ماشین خرید».

شرایط اقتصادی جامعه باعث شده تا در سال‌های اخیر بیش از گذشته شاهد افزایش مشاغلی مانند دستفروشی در معابر باشیم. از جهتی همین تصویر ذهنی که دستفروشی پردرآمد است، خیلی‌ها را وسوسه کرده که کسب و کار خود را رها کرده و سراغ دستفروشی بروند.
نگاه قانون به سدمعبر

طبق بند ۲۷ و تبصره یک ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها ایجاد هرگونه سد معبر عمومی و اشغال پیاده رو‌ها به انحائ مختلف ممنوع است. در تبصره یک آمده که سد معابر عمومی و اشغال پیاده‌رو‌ها و استفاده غیرمجاز آن‌ها و میدان‌ها و پارک‌ها و باغ‌های عمومی برای کسب و یا سکنی و یا هر عنوان دیگر ممنوع است و شهرداری مکلف است از آن جلوگیری و در رفع موانع موجود و آزاد نمودن معابر و اماکن مذکور فوق به وسیله مأمورین خود رأساً اقدام کند.

شهرداری با استناد به این قانون بار‌ها اقدام به جمع‌آوری دستفروشان کرده و بار‌ها کسبه و مغازه‌داران هم نسبت به حضور دستفروشان اعتراض کرده‌اند، اما جمع‌آوری‌ها موثر نبوده و همچنان شاهد دستفروشی در نقاط مختلف شهر هستیم.
دستفروشی خوب یا بد؟

برخی می‌گویند، دستفروشان، چون مالیات نمی‌دهند، هویت ثبت شده‌ای ندارند و نظارتی بر کار آن‌ها نیست، برای جامعه آسیب‌زا هستند، اما عده‌ای هم معتقدند که در این شرایط اقتصادی که جوانان بسیاری بیکار هستند، دستفروشی راهی برای ارتزاق است.

ورود به حریم پیاده‌رو و ایجاد مشکل در تردد شهروندان هم یکی از معضلاتی است که برای دستفروشی مطرح می‌شود. در برخی مناطق فرهنگی هم بار‌ها از تاثیر دستفروشی بر تخریب چهره شهر صحبت شده که یکی از این مناطق هم اطراف تئاتر شهر در چهارراه ولیعصر است. در خیابان شوش که به فروش لوازم خانه، شیشه و بلور شهر ت دارد هم آخر هفته‌ها برخی مغازه‌داران بساط‌گستری می‌کنند، چراکه تصور عموم بر این است که دستفروش جنس ارزان‌تر می‌فروشد و علاوه بر این با این کار اجناس بیشتر در دید مردم قرار می‌گیرد.
مافیا و دست‌های پشت پرده

در این میان برخی هم نقش دست‌های پشت صحنه را بازی می‌کنند و خیابان اجاره می‌دهند و تعیین می‌کنند که چه کسی کجا بساط کند و حتی چه چیزی بفروشد. هویتشان مشخص نیست، اما بودنشان بر کسی پوشیده نیست و همه می‌دانند که پول و سود اصلی که مبلغ کمی نیست، به جیب این آدم‌های لاادری می‌رود.

یکی از مناطق تهران که دستفروشی در آن، درآمد خوبی دارد، بازار تهران است. بهزاد یعقوبی پژوهشگر حوزه بازار و عضو هیات امنای بازار تهران در این خصوص به ایسکانیوز گفت: بساط گستری ۲ نوع دارد؛ برخی بساط گستران از لحاظ معیشتی مشکل دارند و به دلیل بیکاری و فقر مشغول به این کار شده‌اند، اما ما امروز در بازار تهران با مافیای بساط گستری مواجه هستیم.

وی افزود: بیشتر دستفروشان بازار تهران ساماندهی شده هستند و درآمد‌های هنگفتی دارند. این دسته حتی کسانی را که مشکل معیشت دارند، در جمع خود راه نمی‌دهند. بله در گذشته کسانی بودند که به دلیل مشکلات معیشتی به این کار روی آوردند و فروشنده‌های بازار هم آن‌ها را می‌شناسند، اما امروز با پدیده‌ای مواجه هستیم که برخی حتی فضای جلوی مغازه‌ها را اجاره می‌دهند و یا برخی دستفروشان همان جنس‌های مغازه را با قیمت‌های پایین‌تر می‌فروشند.

یعقوبی عنوان کرد: فروشنده می‌گوید من مالیات می‌دهم و اگر کالایی مشکل داشته باشد پاسخگو هستم، اما دستفروش هویتی ندارد می‌تواند هر کالایی را با هر کیفیتی به شما بفروشد. مدیریت شهری تصور می‌کند که تمام کسانی که دستفروشی می‌کنند، مشکلات معیشتی دارند. ما بار‌ها مراجعه کردیم و درباره ماهیت دستفروشان صحبت کردیم تا به یقین رسیدند، اما آنطور که باید دستفروش‌ها ساماندهی نشده‌اند.

عضو هیات امنای بازار تهران بیان کرد: بیش از ۸۰ درصد از کسانی که در بازار ۱۵ خرداد بساط گستری می‌کنند متمول هستند. قسمتی از این آمار هم خود مغازه دارند. من این حرف‌ها را بر اساس پژوهش‌هایی که انجام داده‌ام مطرح می‌کنم.

وی ادامه داد: خانم بارداری کنار مترو دستفروشی می‌کرد، وقتی از او پرس و جو کردم، توضیح داد که روزانه ۲۰۰ هزار تومان درآمد دارد. از او خواهش کردم که دستفروشی را کنار بگذارد در عوض هیات امنای بازار در ماه ۶ میلیون تومان به او پرداخت می‌کند. همان روز سه میلیون تومان برای او واریز کردیم، اما بعد از ۲ روز مجدد به کار خود بازگشت و به یکی از مغازه دار‌ها گفته بود که من نیازی به پرداختی هیات امنا ندارم و روزانه سه میلیون تومان درآمد دارم.

یعقوبی عنوان کرد: این‌ها از حس دلسوزی و ترحم مردم سوء استفاده می‌کنند. اخیراً هم شیوه جدید کلاهبرداری رایج شده که ترازوی شکسته کنار خود می‌گذارند و وانمود می‌کنند که کسی ترازوی آن‌ها را شکسته است. این افراد به خوبی می‌دانند که در کدام مسیر‌ها بنشینند و با فرصت‌ها و تهدید‌های بازار آشنا هستند.

وی اضافه کرد: اخیراً با کمک دادستانی منطقه ۱۲ و مدیر کل بهزیستی استان تهران طرحی را برای جمع آوری دستفروش‌ها متکدیان اجرا کردیم. تا سه روز اول هر روز ۸۰ نفر را جمع آوری می‌کردیم، اما بعد کم کم به هم اطلاع دادند و در سطح بازار پخش شدند. بیشتر آن‌ها هم اتباع هستند در میان آن‌ها اتباع پاکستانی هم وجود دارد. قسمت‌هایی از بازار دست قومیت‌های خاصی قرار گرفته است.

عضو هیات امنای بازار تهران توضیح داد: انواع بزه‌های اجتماعی را می‌توان در ذیل فعالیت‌های مافیایی دستفروشی دید. هرگاه سد معبر‌ها جمع شد آمار کیف قاپی دزدی‌های تلفن همراه هم کاهش پیدا کرد. علاوه بر این بازار تهران ماهیت توریستی هم دارد و حضور بساط گستران جلوه بصری خوبی به بازار نداده است. معضل بساط گستری آسیب جدی به صنف طلا فروشان زده است چراکه حضور بساط فروشان باعث شده منطقه ناامن شود و افراد برای خرید طلا بازار را انتخاب نکنند.
نگاهی به شب بازار

وی در پاسخ به این سوال که چطور می‌توان آن‌ها را ساماندهی کرد، گفت: راه‌های مختلفی برای ساماندهی و راستی آزمایی وجود دارد. می‌توان وضعیت افراد را استعلام گرفت. می‌توان روی طرح شب بازار کار کرد و همانطور که زندگی در شب در خیابان ۳۰ تیر احیا شد می‌توان به احیای زندگی شبانه در بازار هم فکر کرد.

عضو هیات امنای بازار تهران تاکید کرد: می‌توان با تحقیق و مشورت فضایی را برای بساط گستران ایجاد کرد که چهارچوب استعلامی درستی داشته باشند و آن‌ها هم ثبت نام کنند. همه این‌ها وابسته به تحقیق و پژوهش و مطالعه دقیق است. برخی نقاط در خیابان ۱۵ خرداد حتی یک میلیون و پانصد هزار تومان اجاره داده می‌شود. برخی بساط گستران فصلی کار می‌کنند مثلاً در زمان‌های خاص دستفروشی می‌کنند بعد مشغول باربری می‌شوند.
دستفروشی در مترو صراحتا ممنوع است
‌
نمی‌توان از دستفروشی نوشت، اما از مترو غافل شد. داوود گودرزی معاون خدمات شهری و محیط زیست شهرداری تهران صراحتا اعلام کرده که فعالیت فروشندگان داخل واگن‌های مترو ممنوع است، چون آسایش مسافران با سر و صدا‌های زیاد آن‌ها برای فروش کالا‌ها برهم می‌خورد و باعث ایجاد مزاحمت می‌شود.

با این حال معاون شهرداری تهران گفته که می‌توان در محوطه غیرسکو، حیاط و یا محوطه بیرونی برخی ایستگاه‌ها فضای ایجاد کرد تا افراد از آن برای فروش استفاده کنند.
در طرح ساماندهی دستفروشان باید چقدر به شهرداری پول بدهند؟

بنا به گفته این مقام مسئول، شهرداری یک عدد حداقلی را برای دستفروشان تعیین کرده که به ازای هر متر روزانه ۱۱ هزار تومان به نرخ مصوب امسال است.

به گفته وی، فروشندگان معمولا به ۲ تا سه متر فضا نیاز دارند و این مبلغ یک هزینه حداقلی است، اما در یک روز بازار‌هایی مثل سه‌شنبه، پنجشنبه یا جمعه بازار‌ها ممکن است به این صورت نباشد، چون این بازار‌ها بهره‌بردار دارد و در برخی از محله‌ها به شیوه قدیمی خود فعالیت می‌کنند، اما توافق شهرداری با بهره‌بردار‌ها دریافت همین قیمت مصوب شهرداری است. معاون شهرداری تهران معتقد است که این نرخ به حذف بهره‌برداران کمک می‌کند.
خطایی که در ساماندهی سوخت‌بران رخ داد را برای دستفروشان تکرار نکنید

بنا به گفته زاکانی شهردار تهران، بیش از ۲۰ تا ۳۰ هزار دستفروش در تهران وجود دارد که عدد کمی نیست و برخی از این راه ارتزاق می‌کنند، اما آنچه اهمیت دارد، ساماندهی آن‌ها است. البته نباید در ساماندهی اشتباهات گذشته را تکرار کرد. مثلا ساماندهی سوخت‌بران، باعث ظهور دلال‌هایی شد که کار را سخت‌تر کردند. یکی از سوخت‌بران پیش از این به ایسکانیوز گفته بود که کارت‌های سوخت‌بری خرید و فروش می‌شوند. در حوزه دستفروشی هم مشکل بزرگ بهره‌برداران هستند که باید با ورود نهاد انتظامی و قضایی با آن‌ها برخورد شود.
دیگر کشور‌ها با دستفروشان چه می‌کنند؟

در این میان می‌توان از تجربه دیگر کشور‌ها هم استفاده کرد؛ مثلا در سنگاپور حتی از غذای خیابانی به عنوان جاذبه توریستی استفاده می‌شود، اما قوانینی برای آن دارد. در کشور سنگاپور طبق قانون بهداشت عمومی محیط زیست همه دستفروشان برای فعالیت قانونی باید ثبت نام کنند. مسئولیت مجوز دادن بر عهده آژانس ملی محیط زیست است که همچنین مسئول تدوین مقررات و مدیریت مناطق دستفروشی است. قبل از درخواست مجوز دستفروشی فروشندگان باید مکانی را برای برپایی غرفه خود ایمن کنند و از توسعه شهری و سایر مقامات تأییدیه بگیرند آنان باید اطمینان حاصل کنند که طراحی و چیدمان غرفه مواد غذایی با آیین نامه عملکرد بهداشت محیط مطابقت دارد. فروشندگان همچنین باید حداقل یک فروشنده غذای ثبت شده را به عنوان مسئول بهداشت در غرفه مواد غذایی معرفی کنند.

البته در هیچ کشوری، دستفروشی آزادانه در هر نقطه‌ای بدون محدودیت، پذیرفته نیست و برخی کشور‌ها قوانین سختگیرانه‌ای دارند؛ مثلا در چین دستفروشی در مترو کاملا ممنوع است.

در هر حال این معضل در کشور وجود دارد و با تکذیب و رد کردن آن هم مسئله حل نمی‌شود و باید چاره‌ای اندیشید.

پرستو خلعتبری