تازه ها
با حضور استادان برجسته آموزش عالی کشور
دانشگاه ایرانی در تلاقی معنا، رسالت و چالشهای معاصر
نشست تخصصی «در جستوجوی ایده دانشگاه برای ایران» به همت مؤسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی و با حضور جمعی از اندیشمندان، استادان، پژوهشگران و مدیران آموزش عالی کشور، بهصورت حضوری و مجازی برگزار شد. این نشست روز سهشنبه ۲ دیماه، از ساعت ۱۰ تا ۱۲، در محل مؤسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی برگزار شد و به بررسی چیستی ایده دانشگاه، سیر تاریخی تحول آن، رسالتهای دانشگاه معاصر و چالشهای بنیادین دانشگاه ایرانی اختصاص داشت.
به گزارش بازارکار،در این نشست، دکتر خسرو باقری استاد دانشگاه تهران، دکتر جعفر توفیقی استاد دانشگاه تربیت مدرس و وزیر اسبق علوم، دکتر علی خورسندی دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی و دکتر غلامرضا ذاکرصالحی استاد مؤسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی به ایراد سخنرانی پرداختند. دبیری نشست را دکتر احمدرضا روشن، معاون پژوهشی مؤسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی، بر عهده داشت.
دانشگاه؛ خاستگاه پرسش و شجاعت پرسشگری
در آغاز نشست، دکتر احمدرضا روشن با تأکید بر نقش بنیادین «ایده» در شکلگیری نهاد دانشگاه، گفت: ایدهها از ایدهآلها و ایدهآلها از رویاها و تخیل سرچشمه میگیرند. به تعبیر برخی اندیشمندان، ناخودآگاه انسان حلقه واسط میان ایده و ایدهآل است. ایدهها معمولاً محصول تخیل خلاق و نقاد و نارضایتی خلاق از وضعیت موجود هستند. شاید به همین دلیل است که اینشتین تخیل را مهمتر از دانش میدانست؛ زیرا دانش از گذشته میآید، اما ایده از آینده.
وی دانشگاه را مهمترین نهاد بشرساخت در تاریخ معاصر دانست و افزود: دانشگاه مهمترین نهاد خلق پرسش و شجاعت پرسشگری است و همچنین نقشی بیبدیل در ارائه راهحل برای مسائل جوامع دارد. در طول تاریخ، نهادی با این سطح از تأثیرگذاری در تولید پرسش و مواجهه با مسائل وجود نداشته است.
روشن با اشاره به یکی از مسائل اساسی آموزش عالی کشور اظهار داشت: ما هنوز پاسخ روشنی به این پرسش نداریم که «چرا دانشگاه وجود دارد؟». این ابهام نشاندهنده خلأ دانشی جدی در فهم ایده دانشگاه است. امروز دانشگاههای ایران بیش از آنکه با بحران منابع، کیفیت یا حکمرانی مواجه باشند، دچار بحران معنا هستند. بسیاری از دانشگاهها نمیدانند چرا وجود دارند و تنها به گزارش عملکرد بسنده میکنند. دانشگاه ایرانی در وضعیتی معلق قرار دارد؛ نه دانشگاه کلاسیک تولیدکننده معرفت ناب است، نه دانشگاه کارآفرین متصل به بازار، و نه سازمانی اجتماعی و مسئلهمحور.
وی تأکید کرد: طرح پرسش از ایده دانشگاه صرفاً یک بحث نظری نیست، بلکه پرسشی درباره نسبت دانشگاه با جامعه، حاکمیت و آینده کشور است. تجربه جهانی نشان میدهد هیچ نظام آموزش عالی بدون ایدهای روشن از دانشگاه، قادر به ایفای نقش تمدنی خود نیست. از اینرو، بازاندیشی در ایده دانشگاه، پیششرط هر اصلاح پایدار در آموزش عالی ایران است.
دانشگاه، مقالهنویسی و پیچیدگی مسائل اجتماعی
در ادامه نشست، دکتر خسرو باقری، استاد دانشگاه تهران، به بررسی چالشهای دانشگاه ایرانی پرداخت و گفت: از دانشگاه انتظار حل مسائل اجتماعی میرود، در حالی که این مسائل ذاتاً پیچیده، چندلایه و ریشهدار هستند و حتی در جوامع توسعهیافته نیز بهسادگی قابل حل نیستند.
وی با اشاره به دوگانه مقالهنویسی و حل مسئله افزود: این تصور که دانشگاه باید مقالهنویسی را کنار بگذارد و مستقیماً به حل مسائل اجتماعی بپردازد، سادهانگارانه است. نقش اصلی دانشگاه، اندیشیدن، تحلیل و فهم عمیق مسائل است. دانشگاه میتواند به تبیین و کالبدشکافی مسائل کمک کند و در بهترین حالت، طرحهایی برای مواجهه با آنها ارائه دهد، اما نباید از آن انتظار حل نهایی مسائل را داشت.
باقری مقالهنویسی را یکی از ابزارهای انتقال اندیشه دانشگاهی دانست و تأکید کرد: مقاله زمانی ارزشمند است که در خدمت اندیشهورزی و تحلیل مسائل اجتماعی باشد و نمیتوان آن را بهطور کلی نفی کرد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود، میان «مسئله» و «راز» در زیست انسانی تمایز قائل شد و گفت: همه امور زندگی از جنس مسائل قابل حل نیستند. برخی امور، رازآلود و وجودیاند و نیازمند تأمل و تحملاند. دانشگاه، بهویژه در حوزه علوم انسانی، فلسفه و ادبیات، وظیفه دارد به این ابعاد معناشناختی و وجودی زندگی انسان بپردازد.
گسترش مداوم رسالتهای دانشگاه
در ادامه، دکتر جعفر توفیقی، استاد دانشگاه تربیت مدرس و وزیر اسبق علوم، با اشاره به پویایی ایده دانشگاه گفت: ایده دانشگاه مفهومی ایستا نیست و در طول تاریخ دچار تحول شده است. دانشگاه در همه جای دنیا سه رسالت اصلی دارد: تربیت نیروی انسانی، توسعه مرزهای دانش و خدمت به جامعه؛ رسالتهایی که در اسناد بینالمللی از جمله اسناد یونسکو نیز مورد تأکید قرار گرفتهاند.
وی افزود: آنچه تغییر کرده، شیوه تحقق این رسالتهاست. امروز دانشگاه باید نیروی انسانی خلاق و نوآور تربیت کند و از روشهای نوین یاددهی ـ یادگیری و فناوریهای جدید، از جمله هوش مصنوعی، بهره بگیرد. این تحولات به معنای نفی گذشته نیست، بلکه گسترش و تعمیق نقش دانشگاه است.
مسئلهمندی ایده دانشگاه و چالشهای معرفتی
در بخش پایانی نشست، دکتر غلامرضا ذاکرصالحی، استاد مؤسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی، به تبیین مسئلهمندی ایده دانشگاه و چالشهای معرفتی آن پرداخت. وی با اشاره به پیچیدگی چالشهای فلسفی دانشگاه معاصر، ضعف هویت دانشگاه را یکی از مسائل اساسی دانست که شامل عدم تمایز نهادی و فقدان تداوم تاریخی است.
وی تأکید کرد: پژوهشهای فلسفی سفارشی نیستند و ایده دانشگاه امری خلقالساعه نیست؛ بلکه ریشه در گذشته دارد و رو به آینده است. ذاکرصالحی افزود: در کنار بحث از ایده دانشگاه، باید به واقعیت دانشگاه نیز توجه کرد، در غیر این صورت بحثها صرفاً ایدئالیستی و گاه شاعرانه خواهند شد.
به اعتقاد وی، رویکرد رئالیسم انتقادی امکان توجه همزمان به مفاهیم نظری و واقعیتهای عینی دانشگاه را فراهم میکند. ذاکرصالحی با اشاره به تجربه آلمان در شکلگیری ایده دانشگاه، گفت: ایده دانشگاه همواره در پیوند با مسائل واقعی جامعه شکل گرفته است.
وی در پایان، به دوگانهها و چالشهای حلنشدهای اشاره کرد که ایده دانشگاه را در وضعیت تعلیق نگه داشتهاند؛ از جمله چالشهای معرفتی، سلطه علوم سخت، میانرشتهایبودن، اثباتگرایی در برابر تفسیرگرایی، تجاریسازی نامناسب معرفت، پیامدهای فناوری و دیجیتالیشدن، و چالشهای اخلاقی و فرهنگی جامعه محلی.
ارسال نظرات