جهاددانشگاهی زیست بوم نوآوریِ نخبگان ایران تکثیر گیاهانی با قابلیت کنترل کانون‌های ریزگردتلاش برای حفظ گنجینه ارزشمند گیاهان دارویی کشور

به گزارش بازارکار به نقل از ایسنا پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی به عنوان مرکز تحقیقات گیاهان دارویی کشور و منطقه در مهرماه ۱۳۷۷ تأسیس شد و در سال ۱۳۸۰ به عنوان مرکز تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی مورد تصویب شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفت. در حال حاضر این پژوهشکده با بهره‌گیری از حضور بیش از ۵۰ عضو هیأت علمی و پژوهشگر در قالب چهارگروه پژوهشی و آموزشی: فارماکولوژی و طب کاربردی؛ فارماکوگنوزی و داروسازی؛ کشت و توسعه گیاهان دارویی؛ بیوتکنولوژی گیاهان دارویی، و سه مرکز خدمات تخصصی در زمینه‌های تجزیه و تحلیل، فرمولاسیون، تولید نهال، بذر و فرآورده‌های دارویی گیاهی و گیاهان دارویی و مرکز رشد فعالیت دارد. در آستانه چهل و دومین سالگرد تأسیس جهاد دانشگاهی، دکتر اردشیر قادری،‌ عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی ، یکی از مهم‌ترین طرح‌های پژوهشی این پژوهشکده را تشریح کرد. دکتر اردشیر قادری گفت: ۵ طرح در خصوص گیاهان استراتژیک و مهم کشور داشتیم که یکی از آنها، درخت سرخدار بود. درخت سرخدار یا تاکوس باکاتا جزو قدیمی‌ترین گونه‌های گیاهی کشور و بخشی از جنگل‌های هیرکانی است که عصر یخبندان را طی کرده‌اند و ما به عنوان یک فسیل زنده با آنها سروکار داریم. از این گیاه ارزشمند، ترکیبات ضد سرطان استخراج می‌شود، اما به دلیل داشتن چوب ارزشمند، این گیاهان به طور غیرقانونی قطع می‌شوند. در این طرح از باقی‌مانده این گیاهان، نمونه‌هایی تهیه شد و با استفاده از کشت بافت، تکثیر شد. در حال تجاری‌سازی این روش هستیم. دانش این روش ایجاد شده، اما راندمان آن به حدی نرسیده که بتوانیم طی یک سال، یک میلیون قطعه از آن تولید کنیم؛ بنابراین در تلاشیم تا راندمان این رویکرد را بالا ببریم.عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی با بیان این که «در کشور ارکیده‌هایی داریم که خاصیت دارویی دارند، اما به دلیل برداشت بی‌رویه تقریبا همه آنها منقرض شده‌اند»، خاطر نشان کرد: در طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها، از ارکیده استفاده می‌شود. گیاه ارکیده در صنایع غذایی، عطرسازی و لوازم آرایشی و بهداشتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. ارکیده، قدرت تولید بذر بسیار کمی دارد که اندوخته غذایی ندارند. بسیاری از نقاط رویش این گیاه از بین رفته است و از آن جایی که دره‌ها، محل رشد و رویش این گونه گیاهی بوده است، به دلیل خشکسالی در حال حاضر در این مکان‌ها رشد نمی کنند. ما از طریق کشت بافت، دانش فنی تکثیر ارکیده در تعداد زیاد را ایجاد و با جمع‌آوری نمونه‌ها تلاش کردیم تنوع ژنتیکی این گیاهان را حفظ کنیم. فرآورده‌های این گیاه که در صنعت آرایشی بهداشتی و عطرسازی کاربرد گسترده‌ای دارد از کشورهای دیگر وارد می‌شود. اگر شرایط برای تکثیر این گیاه فراهم شود، دیگر نیاز به واردات فرآورده‌های آن و یا خود این گیاه وجود ندارد. وی در خصوص طرحی برای تکثیر بلوط و بنه بیان کرد: بلوط زاگرس و بنه به دلیل خشکسالی و پدیده گرد و غبار در معرض نابودی قرار گرفته‌اند. تولید گیاهچه این گیاه ارزشمند پروسه زمانبری است، چون گیاهان کندرشد محسوب می‌شوند. اگر زمانی نیاز باشد جنگل‌های بلوط احیا شوند، ما گیاهچه‌های این گونه را داریم و می‌توانیم با حفظ تنوع آنها را به طبیعت بازگردانیم. این طرح حدود سه سال است که آغاز شده و اکنون در مرحله تجاری‌سازی است. دکتر قادری در ادامه با اشاره به اهمیت حفظ برخی گیاهان در مقابله با گردوغبار و برنامه‌های پژوهشکده گیاهان دارویی در این راستا گفت: از مهندسی بیوتکنولوژی برای تکثیر گیاهانی که می‌توانند کانون‌های ریزگرد را در کشور کنترل کنند، استفاده کردیم. ما از کانون‌های ایجاد گردوغبار بازدید کردیم و دریافتیم برخی از گونه‌های گیاهی مقاوم در این نقاط هنوز زنده هستند، اما تراکم آنها به قدری نیست که بتوانند تاثیر زیادی بر کنترل گرد و غبار داشته باشند. نمونه‌های این گیاهان از طریق روش‌های زیست‌فناوری تکثیر شده‌اند. از آن جایی که در طبیعت این گیاهان شرایط سختی دارند و بذرهای آنان به سرعت مورد حمله آفات قرار می‌گیرد، به کمک روش کشت‌بافت تکثیر شده‌اند. این گیاهان هم خاصیت دارویی دارند و هم به شرایط نامساعد طبیعی مقاوم هستند. ما یک سری رایزنی‌ها با سازمان حفاظت از محیط زیست انجام داده‌ایم و آنها برای همکاری اعلام آمادگی کرده‌اند. مسئله ریزگردها دغدغه بزرگی در کشور است، اما متاسفانه سازمان‌های موازی بسیاری در خصوص پرداختن به آن وجود دارد. ما آماده‌ایم که ماموریتی به ما محول شود، اما باید دید در عمل چه قدر سازمان‌های مسئول علاقه به همکاری دارند.وی درباره مسئله‌محور بودن فعالیت‌های جهاد دانشگاهی، به فعالیت‌های پژوهشکده گیاهان دارویی این نهاد اشاره کرد و افزود: همواره سیر حرکت پژوهشکده گیاهان دارویی اینطور بوده که با به کار گرفتن نخبگانی که در زمینه‌های مختلف دارای تجربه و ایده هستند، تلاش کرده بستری را مهیا کند که مشکلات عمده کشور را که متولی مشخصی ندارد شناسایی کند. ما بر اساس توانمندی‌هایمان پروژه هایی را تعریف کردیم. به طور مثال در زمینه پدیده ریزگرد و گردوغبار، توانایی ما این بود که از طریق تکنیک‌های زیست‌فناوری، گیاهان موثر بر کنترل این پدیده را در تعداد بالا تکثیر کنیم. ما دارای گنجینه ارزشمندی از گیاهان دارویی هستیم که بسیاری از آنها در حال نابودی هستند. ما تلاش کردیم با تعریف طرح‌های مشخصی، تنوع این گونه‌ها را حفظ و آنها را احیا کنیم. درختان ارزشمندی مانند سرخدار، بلوط و بنه و گیاه ارکیده از جمله این گونه‌ها بودند. خروجی این طرح‌های پژوهشی نهایتا باعث حفظ سلامت اکوسیستم می‌شود و این امر به طور مستقیم بر سلامت جامعه، تامین مواد اولیه دارویی کشور و ایجاد اشتغال موثر است.دکتر قادری در پاسخ به پرسشی درباره احتمال تبدیل شدن به قطب علمی منطقه در حوزه گیاهان دارویی به دنبال فعالیت‌های جهاد دانشگاهی گفت: هم اکنون از نظر تولید محتوای علمی درباره گیاهان دارویی، ما قطب علمی منطقه هستیم. هیچ کشور مسلمانی به اندازه ما تولید محتوای علمی بر روی گیاهان دارویی نداشته است. الان در مرحله‌گذار هستیم، چون از تحقیقات صرف عبور کرده‌ایم و به دنبال استفاده از دانش خود هستیم. امسال، سال تولید دانش‌بنیان است و در نظر داریم یافته‌های علمی به کالای استراتژیک برسند. در تلاشیم پژوهش‌های خود را به سمتی ببریم که دانش فنی ایجاد کند و این دانش فنی، منجر به تولید کالای ارزشمند شود که کشور به آن نیاز دارد. هنگامی که این شرکت‌ها در بخش‌های مختلف راه‌اندازی شود، عملاً تحریم‌ها بی‌اثر می‌شوند. عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی خاطر نشان کرد: در حوزه گیاهان دارویی نیز در تلاش هستیم از تنوع گونه‌ای که در کشور داریم، حفاظت کنیم. تنوع گیاهان دارویی ایران از تنوع گیاهان دارویی کل اروپا بیشتر است. نباید اجازه دهیم گیاهان دارویی کشور به طور فله‌ای از کشور خارج شود. ما در پژوهشکده گیاهان دارویی، دو طرح در خصوص گیاهان ادویه‌ای داریم و می‌خواهیم شرایطی را فراهم کنیم که از واردات چوب زنجبیل و فلفل سیاه بی‌نیاز شویم. هم اقلیم و هم نیروی متخصص برای تولید این گیاهان وجود دارد و ما در گام‌های بعدی می‌توانیم به صادرکننده آن نیز تبدیل شویم.