موزه آستان قدس رضوی یکی از بزرگترین ذخایر قالی نفیس جهان

ایسنا/خراسان رضوی موزه‌ها یکی از شاخص‌ترین مصادیق میراث فرهنگی یک ملت محسوب می شوند و ماهیت معنوی و فرهنگی گذشتگان را به مخاطبین عرضه می دارد و نشان می دهد که ملت‌ها تا چه میزان از سبقه فرهنگی، علمی و معنوی برخوردار بوده‌اند. موزه فرش آستان قدس رضوی یکی از بزرگترین ذخایر قالی‌های نفیس جهان محسوب می‌شود؛ قالی‌های موجود در موزه فرش آستان قدس رضوی از تنوع تاریخی، فرهنگی و زیباشناسانه برخوردار است، به همین جهت زمینه فراهم می‌شود که این آثار بتوانند در طبقه‌بندی‌های گوناگون هنری، فنی و تاریخی قرار گیرند.

موزه فرش آستان قدس رضوی در حفظ سنت فرش‌بافی با هدف وقف و جذب حامیان و هنرمندان مورد توجه است. این مجموعه گنجینه‌ای از فرش‌های منقش است که نشان از تاریخ و فرهنگ ایرانی و اسلامی دارد و سالانه پذیرای حدود نیم میلیون بازدیدکننده است.

موزه فرش یکی از مهم‌ترین موزه‌های حرم امام رضا(ع) است. ساختمان سه طبقه موزه، در ضلع شرقی صحن کوثر و کنار موزه مرکزی واقع شده و از بزرگترین و تخصصی‌ترین موزه‌های فرش در خاورمیانه به شمار می‌رود. اغلب فرش‌های حاضر در موزه هدایای عاشقان امام رئوف به حرم مطهر رضوی هستند. در این موزه، فرش‌های دستباف و نفیسی از دوره‌های مختلف تاریخ ایران به نمایش درآمده‌اند. قدمت برخی از فرش‌های این گنجینه به بیش از ۵۰۰ سال می‌رسد.

سابقه تاریخی نمایش فرش در سال ۱۱۲۴ در موزه عمومی آستان قدس رضوی بود که با سه تخته فرش در یکی از تالارهای موزه آغاز شد. این روند تا سال ۱۳۷۷ ادامه یافت تا اینکه اولین گنجینه نمایش ۴۰ تخته فرش افتتاح شد. با اهدای روز افزون فرش به گنجینه آستان قدس رضوی احداث ساختمان مجزا برای نمایش فرش‌ها در دستور کار مسئولان قرار گرفت، بنابراین موزه فرش به صورت اختصاصی از سال ۱۳۹۰ در یک ساختمان سه طبقه مستقل احداث و فرش‌ها به نمایش عموم درآمد.

قدمت برخی از فرش‌های این مجموعه به ۵۰۰ سال گذشته بازمی‌گردد. در این مجموعه می‌توان از فرش‌های ارزشمندی همچون فرش‌های شه‌عباسی، هفت شهر عشق، معراج و ... بازدید کرد.

موزه فرش آستان قدس رضوی مجهز به سیستم اعلان و اطفای حریق، نورپردازی و... است و دما و رطوبت را به صورت دیجیتال اندازه‌گیری می‌کند. در حال حاضر تعداد ۱۰۲ فرش در معرض نمایش عموم قرار گرفته و ۶۰۰ فرش در مخزن نگهداری می‌شوند، چرا که براساس قواعد موزه‌داری، اشیاء یک دوره استراحت را باید طی کنند که این نیز در موزه فرش جریان دارد و تمام فرش‌های در معرض نمایش براساس تناوب و طبق تصمیم کارشناسان به صورت دوره‌ای استراحت می‌کنند و همیشه در بازدید عموم نیستند، مگر فرش‌های مشهور که همیشه در معرض بازدید قرار دارند. اغلب فرش‌های این موزه به روش ایستاده و با شیب ملایم در معرض دید هستند.

با توجه به اینکه ایران مهد فرش است و هر منطقه سبک خاصی از بافت را دارند، بنابراین تفاوت در چیدمان فرش‌ها لحاظ شده است، براین اساس فرش‌های پرده‌ای که بافت منطقه خراسان، کرمان، کاشان و اراک در طبقه همکف، فرش‌های بافت ایلات و عشایر فارس و ایلات و عشایر منطقه غرب و شمال غرب، اصفهان، یزد، چهارمحال و بختیاری، کردستان و همچنین فرش‌های اهدایی مقام معظم رهبری در طبقه اول به نمایش در آمده‌اند.

فرش‌های بافت مشهد و فرش‌های قدیمی از عصر صفویه که مربوط به ۴۰۰ و ۵۰۰ سال قبل بوده و از فرش‌های نفیس مجموعه است و در طبقه منفی یک در معرض نمایش عموم قرار گرفته است.

قدیمی‌ترین فرش به نیم قرن پیش تعلق دارد و طبق اسناد و روایات مربوط به دوره صفوی است که اواخر قرن ۱۰ ش توسط شاه عباس صفوی اهدا شده و معرف به قالی افشان شاه عباسی است. این فرش که کاربرد پرده‌ای در سردرب حرم را داشته است، از مجموعه نفایس موزه فرش و از نفایس دستباف بشر در جهان محسوب می‌شود که با تارهایی از ابریشم و گلابتون دوزی، نقره شده که محل بافت آن مشهد بوده است.

فرش‌های اهدایی به مجموعه باید از لحاظ سبک، طرح، رنگ‌بندی، جنس الیاف و ... فاکتورهای خود را داشته و در سطح موزه باشد که این امر توسط کارشناسان مورد بررسی قرار می‌گیرد و اگر صلاحیت فرش احراز شود، آنگاه برای نگهداری در موزه پذیرفته می‌شود. سالیان سال است که عاشقان بارگاه منور رضوی فرش‌های نفیس را به مجموعه اهدا می‌کنند، اما طی ۲ سال اخیر در مهر و آبان سال ۱۴۰۱ نیز ۱۵ تخته فرش از سوی ستاد اجرایی فرمان امام خمینی(ره) و در اواخر سال ۱۴۰۱ نیز ۱۳۳ تخته فرش دستباف توسط سیدطاهر صباحی به موزه فرش آستان قدس رضوی اهدا شد. 

فرش کتیبه‌ای با متن سوره «الرحمن» از دیگر مواردی است که به موزه فرش آستان قدس رضوی اهدا شده است. این فرش توسط بازاریان تهران به مقام معظم رهبری اهدا و سپس ایشان آن را به موزه فرش حرم مطهر رضوی اهدا کردند.

موزه آستان قدس رضوی پر بازدیدترین موزه ایران است که براساس آمار در سال گذشته ۸۰۱ هزار نفر از مجموعه موزه‌های آستان قدس رضوی بازدید داشتند که این در نوع خود بی‌نظیر بوده و با اختلاف رتبه نخست بازدیدکننده را در کشور داریم. از طرفی با توجه به اینکه موزه فرش در ساختمان موزه‌های آستان قدس رضوی قرار دارد، بنابراین سالانه حدود ۵۰۰ هزار نفر از این موزه بازدید می‌کنند.

تمام فرش‌های موجود در موزه فرش آستان قدس رضوی حاوی اصالت و هنری دیرینه هستند. اغلب فرش‌هایی که در این موزه نگهداری می‌شود، یادگار دوره قاجار است. از جمله مهم‌ترین فرش‌هایی که در موزه فرش آستان قدس وجود دارد، می‌توان به فرش‌های قالی‌ها و گلیم‌های ابریشمین دوره صفویه (قالی‌های ایران و هند) که مخصوص حرم مطهر رضوی بافته شده‌اند، اشاره کرد.

قالی‌های پرده‌ای محرابی درختی، که در سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۲ توسط استاد کرمانی بافته شده‌اند. در گذشته بسیاری از قالی‌های پرده‌ای در ورودی‌های حرم مطهر رضوی نصب می‌شدند. قالی تصویری بارگاه امام رضا(ع)، قالی هفت شهر عشق که طرح هفت شهری را که مکان مقدس شیعیان است، نشان می‌دهد.

موزه فرش آستان قدس رضوی به عنوان یک موزه تخصصی در دنیا با برقراری ارتباط با مراکز علمی و پژوهشی این چشم‌انداز را برای خود ترسیم کرده است که یک پژوهشکده مستقل برای مطالعه فرش؛ این هنر ملی ایرانی باشد، نه فقط یک انبار و مخزن برای نگهداری فرش‌های نفیس. علاوه‌ بر این نگاه ویژه و مؤثر، انجام اقدامات عملی نظیر برگزاری کلاس‌های آموزشی، اجرای بافندگی قالی به صورت زنده و... در معرفی موزه فرش آستان قدس رضوی نقش چشمگیری داشته است. البته در بحث بازدید مجازی از موزه فرش نیز موزه دیجیتال آستان قدس رضوی با نمایش تور مجازی از پیشگامان این عرصه به شمار می‌آید.

در یک سال اخیر نیز در راستای ارتقای سطح کمی و کیفی این موزه، اقداماتی همچون استفاده از مجسمه‌های اسب و شتر جهت نمایش بهتر رواندازهای موجود در موزه و افزایش جذابیت‌های بصری، برپایی دار قالی در طبقه همکف موزه فرش در جهت ترویج فرهنگ و معرفی هنر فرش‌بافی و آشنایی بازدیدکنندگان آن با چگونگی بافت قالی و همچنین رونمایی و نمایش شش تخته فرش نفیس جدید بافت کاشان مربوط به دوره قاجار، انجام شده است.

منبع:

آستان نیوز

حمدی پیام، رضوان،۱۳۹۴،اهمیت موزه فرش آستان قدس رضوی در تعالی هنر فرش، همایش ملی نقش خراسان درشکوفایی هنر اسلامی، مشهد