تحلیل آینده‌نگر با تأکید بر مهارت‌های نرم در عصر VUCA

مقدمه

جهان امروز، به‌ویژه در فضای کسب‌وکار، دیگر تحت قواعد سنتی اداره نمی‌شود. سازمان‌ها با پدیده‌ای به نام VUCA مواجه‌اند که نمایانگر چهار ویژگی اصلی محیط کنونی است:

• Volatility (نوسان):  ناپایداری و تغییرات سریع در بازارها و فناوری‌ها
• Uncertainty  (عدم قطعیت): پیش‌بینی‌ناپذیری آینده و نتایج تصمیم‌ها
• Complexity پیچیدگی): وابستگی متقابل عوامل درون و بیرون سازمان
• Ambiguity  (ابهام): نبود شفافیت در اطلاعات و معانی آن‌ها

در چنین فضایی، سازمان‌ها نیازمند نیروهایی هستند که نه‌تنها مهارت‌های فنی، بلکه توانمندی‌های انسانی، ذهنی،شناختی، و بین‌فردی نیز داشته باشند.

بسیاری از منابع که دقت علمی ندارند، به اشتباه و بدون توجه به نوع حرفه و شرایط محیطی، فهرستی از مهارتهای نرم را تنظیم و ارائه می‌کنند.مهارت‌ها مطلق نیستند

تحلیل ده مهارت کلیدی برای سال ۲۰۲۷

مطابق با گزارش Future of Jobs 2023 از سوی مجمع جهانی اقتصاد، ده مهارت کلیدی  به دو دسته‌ی

-مهارت‌های نرم و سخت به تفکیک تقسیم شده‌اند(توجه به نوع حرفه و شرایط محیطی مهارت های نرم را به مهارت سخت تبدیل می کند) که در جدول زیر مشاهده می‌شود:

طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد مرز انسان و ماشین طی پنج سال :

در سال 2022 نسبت وظایف انجام شده توسط انسان ها 66 درصد در مقابل ماشین ها 34 درصد

در سال 2027 نسبت وظایف انجام شده توسط انسان ها 57درصد در مقابل ماشین ها 43 درصد

نشان از اهمیت نقش انسان و توجه بیشتر به  یادگیری و بکارگیری مهارت نرم در سال های اخیرمی باشد

-تفاوت مهارت های سخت و مهارت های نرم به لحاظ شیوه آموزش و توسعه درجدول زیر:

– جدول مولفه های مهارت های نرم به لحاظ فردی و اجتماعی:

مطالعات تطبیقی و شواهد تجربی

• مطالعه‌ای در دانشگاه‌های اسپانیا و مکزیک (2025) منتشر شده در Journal of New Approaches in Educational Research نشان داد که گنجاندن آموزش مهارت‌های نرم در برنامه‌های دانشگاهی باعث افزایش اثربخشی آموزش، سازگاری با بازار کار، و بهبود تعاملات سازمانی می‌شود.
• بر اساس گزارش موسسه مشاوره‌ای مک‌کنزی، تنها ۲۶٪ از برنامه‌های تغییر سازمانی موفق هستند و علت اصلی شکست‌ها، فقدان مهارت‌های نرم در رهبران اجرایی عنوان شده است (Cimatti, 2016).
• کارفرمایان در نظرسنجی‌های بین‌المللی اذعان دارند که شکاف مهارتی غالب در داوطلبان استخدام، مربوط به مهارت‌های نرم است، نه تخصص فنی صرف.

چالش‌ها در نظام آموزشی ایران

در بسیاری از برنامه‌های درسی دانشگاهی و مدارس کشور، آموزش مهارت‌های نرم نادیده گرفته شده یا به‌صورت سطحی اجرا می‌شود. غالب نظام آموزشی، بر دانش نظری و آزمون‌محور متمرکز است و فرصت کافی برای توسعه تفکر انتقادی، خلاقانه ،طراحی ، خودآگاهی، مهارت ارتباطی و رهبری در فضای واقعی  فراهم نمی‌شود.

نتیجه‌گیری و پیشنهادات کاربردی

در عصر دیجیتال و تحول فناورانه، سازمان‌ها و افراد برای حفظ ماندگاری و رقابت‌پذیری، ناگزیر به بازتعریف مفهوم مهارت هستند. ترکیب مهارت‌های نرم و سخت، رویکردی کلیدی برای موفقیت پایدار در کسب‌وکارهاست. بر این اساس، پیشنهاد می‌شود:

برای دانشگاه‌ها:

• طراحی دروس مهارتی در برنامه‌های رسمی و کارگاه‌های مکمل
• ارزیابی مستمر مهارت‌های نرم با استفاده از ابزارهای رفتاری

برای سازمان‌ها و مدیران منابع انسانی:

• پیاده‌سازی کانون‌های ارزیابی (Assessment Centers)
• توسعه برنامه‌های مربی‌گری و منتورینگ برای تقویت مهارت‌های فردی
• استفاده از مصاحبه های رفتاری شایسته محور و ملاک گزینش مهارت های نرم در کنار مهارتهای سخت
• ایجاد فرهنگ سازمانی حامی یادگیری مستمر برای تغییر رفتارهای مخرب و جایگزین شدن رفتارهای سازنده
• الگوسازی مدیران در استفاده از مهارت‌های نرم
• استفاده از متخصصین آموزش مهارت‌های نرم برای کمک به ایجاد ارتباطات بهتر، ایجاد تیم‌های  موفق‌تر و محیطی انعطاف‌پذیرترو سازمان‌های بهره‌ورتر.

برای سیاست‌گذاران آموزشی:

• تغییر سیاست‌های پذیرش و ارزشیابی دانشگاه‌ها به‌سوی شایستگی‌محوری
• حمایت از مراکز آموزشی مهارت‌محور و آموزش غیررسمی
• بازنگری در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش(گنجاندن آموزش مهارت های نرم مانندکار تیمی، ارتباط موثر، تفکر خلاقانه، تفکر نقادانه،تفکر طراحی، مدیریت تعارض،هوش هیجانی( آشنا شدن به هیجان ها ، احساسات و مدیریت آنها، مدیریت خشم،..)
• تدوین برنامه های درسی ترکیبی
• آموزش معلمان و مربیان به عنوان ساز  به عنوان نیروی آینده ساز در جامعه و تعاملات بیشتر با والدین(هماهنگی متخصصین آموزشی با والدین جهت افزایش آگاهی ) برای شکل گیری رفتارها و نگرش های سازنده

برای تحقق تحول واقعی در نظام آموزشی ایران صرفا آموزش مهارتهای دانشی کافی نیست بلکه باید مهارت های نرم به عنوان عنصر ضروری توسعه انسانی در مرکز سیاست گذاری قرار گیرد.

در این مسیر هم افزایی میان نهادهای آموزشی، دولت و بخش خصوصی و کارآفرینان کلید موفقیت است.

منابع انگلیسی

• Journal of New Approaches in Educational Research (2025). Springer Nature.
• World Economic Forum. (2023). Future of Jobs Report 2023. Geneva: WEF. https://www.weforum.org/publications/the-future-of-jobs-report-2023/
• Succi, C., & Canovi, M. (2020). Soft skills to enhance graduate employability: Comparing students and employers’ perceptions. Studies in Higher Education, 45(9), 1834–1847
• McKinsey & Company Reports on Organizational Transformation (2022). https://www.mckinsey.com/capabilities/people-and-organizational-performance/our-insights/the-organization-blog/are-hard-and-soft-skills-rewarded-equally
• OECD. (2023). Skills Outlook 2023: Skills for a Resilient Green and Digital Transition. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/27452f29‑en
• Cimatti, B. (2016). Definition, development, assessment of soft skills and their role for the quality of organizations and enterprises. International Journal of Quality Research, 10(1), 97-130.
• Robles, M. M. (2012). Executive perceptions of the top 10 soft skills needed in today’s workplace. Business Communication Quarterly, 75(4), 453–465.

منابع فارسی:

• وکیلی، س. ح. (۱۳۹۹). مهارت‌های نرم و سخت [Soft and Hard Skills]. رشد مدرسه فردا.
• سرفرازی، م.، و ماهوری، ا. (۱۴۰۱). مهارت‌های نرم و سخت کارکنان و نقش آن‌ها بر توسعه منابع انسانی در سازمان [Soft and Hard Skills of Employees and Their Role in Human Resource Development in Organizations]. در اولین کنفرانس ملی تحقیقات کاربردی در علوم مدیریت و حسابداری نوین.
• حسینی، ی.، آرمان، م.، و احمدی‌قلاتی، ا. (۱۳۹۵). مهارت‌های نرم رهبری: تعریف، مفهوم، طبقه‌بندی و چارچوب [Soft Leadership Skills: Definition, Concept, Classification and Framework]. در کنفرانس ملی آموزش و توسعه منابع انسانی.
• فراتحلیل عوامل مؤثر بر مهارت نرم منابع انسانی در سازمان [A Meta-analysis of Factors Affecting Soft Skills in Organizations]. (۲۰۲۴). فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات آموزش و توسعه منابع انسانی (JEDU).
• واکاوی نقش مهارت‌های نرم و سخت در مدیریت مدرسه [Analyzing the Role of Soft and Hard Skills in School Management]. (۱۴۰۳). نهمین کنفرانس ملی رویکردهای نوین