خاک، گنجی که در حال تاراج است

به گزارش بازار کار، روز جهانی خاک، که از سال ۲۰۱۳ در تقویم جهانی ثبت شده است، فرصتی برای افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت خاک سالم و نقش آن در سلامت اکوسیستم‌ها و امنیت غذایی می‌باشد. این روز، که ۵ دسامبر برابر با ۱۴ آذرماه است، با هدف معرفی خاک به‌عنوان یک سرمایه حیاتی برگزار می‌شود. در ایران نیز از ۱۱ تا ۱۷ آذرماه به عنوان هفته ملی خاک شناخته می‌شود و به ترویج فرهنگ حفاظت از خاک پرداخته می‌شود. امسال، شعار «خاک‌های سالم برای شهرهای سالم» بر اهمیت پیوند میان کیفیت خاک و زندگی شهری تأکید دارد، چراکه هر شهر سالم بر بستری از خاک سالم استوار است.

شهرام شفیعی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با ایسنا اظهارکرد: هفته خاک و روز جهانی خاک، فرصتی ارزشمند برای یادآوری این حقیقت بنیادین است که خاک سالم، زیربنای امنیت غذایی، سلامت جامعه و پایداری محیط‌زیست است. امروز بیش از هر زمان دیگری، نقش حفاظت از خاک به‌عنوان یک سرمایه ملی و بین‌نسلی، در توسعه کشاورزی پایدار و تاب‌آوری اکوسیستم‌های طبیعی استان اهمیت یافته است.
وی گفت: استان آذربایجان شرقی با وجود تنوع چشمگیر اقلیمی و تولیدات کشاورزی، متأسفانه در سال‌های اخیر با چالش‌هایی نظیر افزایش فرسایش و فشردگی خاک، کاهش مواد آلی، بهره‌برداری بی‌رویه و تخریب ساختار طبیعی اراضی مواجه است. استمرار خشکسالی، تغییرات اقلیمی و مصرف غیراصولی نهاده‌ها نیز روند تخریب خاک را تشدید کرده و ضرورت اجرای برنامه‌های حفاظتی را دوچندان ساخته است.
وی ادامه داد: براساس برآوردهای کارشناسی، استان آذربایجان شرقی به ‌دلیل شیب زیاد اراضی، کاهش پوشش گیاهی، خشکسالی‌های پیاپی و الگوهای کشت نامتوازن، جزو استان‌هایی است که در معرض فرسایش خاک قرار دارد. با این وضعیت بخشی از خاک‌های استان با فرسایش شدید و بسیار شدید مواجه‌اند و ضرورت دارد طرح‌های کشاورزی حفاظتی، مدیریت بقایای گیاهی، توسعه پوشش گیاهی و اصلاح الگوی بهره‌برداری با سرعت بیشتری دنبال شود تا از کاهش حاصلخیزی و از بین‌رفتن خاک‌های زراعی جلوگیری شود.
شفیعی افزود: با توجه به شعار سال «خاک‌های سالم برای شهرهای سالم»، شهرداران شهرهای بزرگ و کوچک استان و مدیران حفاظت محیط‌زیست نقش تعیین‌کننده‌ای در صیانت از خاک شهری و پیرامونی دارند. شهرداران موظف‌اند با ساماندهی پسماندها، جلوگیری از رهاسازی نخاله در اراضی کشاورزی، مدیریت روان‌آب‌های شهری، توسعه فضاهای سبز اصولی، تثبیت خاک در حاشیه شهرها، کنترل ساخت‌وسازهای غیرمجاز در اراضی شیبدار و اجرای طرح‌های کاهش گردوغبار به حفظ خاک کمک کنند.
رئیس سازمان جهادکشاورزی استان اضافه کرد: از سوی دیگر، اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان باید با پایش مستمر تخریب خاک، جلوگیری از بهره‌برداری غیرمجاز، مقابله با آلودگی‌های صنعتی و شهری، تقویت پوشش گیاهی، اعمال قانون برای متخلفان و ارائه برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی زمینه حفاظت مؤثر از خاک را فراهم سازد. هم‌افزایی میان شهرداری‌ها و دستگاه محیط‌زیست می‌تواند نقش مهمی در کاهش فرسایش، افزایش تاب‌آوری زیست‌محیطی و تحقق شهرهای سالم مبتنی بر خاک سالم داشته باشد.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی آذربایجان شرقی نیز در گفت‌وگو با ایسنا اظهارکرد: نفس خاک‌های ایران به شماره افتاده است، ۷۰ درصد خاک‌های ایران بیمارند و نیاز به  احیای فوری دارند.
احمد بایبوردی، گفت: متأسفانه بیش از ۷۰ درصد خاک‌های ایران با پدیده فشردگی، کاهش مواد آلی و افت شدید توان تنفسی مواجه‌اند و این یعنی بخش بزرگی از خاک کشور عملاً نفس نمی‌کشد.
وی با بیان اینکه خاک، بنیان امنیت غذایی و رکن اصلی تولید پایدار است، افزود: خاک ایران سال‌هاست تحت فشار چرای بی‌رویه، شخم نامناسب، مصرف بالای نهاده‌ها، توسعه ناپایدار و فرسایش گسترده قرار دارد و اگر مدیریت علمی جایگزین رویکردهای سنتی نشود، در آینده نزدیک با بحران جدی‌تر تولید مواجه خواهیم شد.
بایبوردی با اشاره به نقش مراکز تحقیقاتی در ارتقای سلامت خاک اظهار کرد: مرکز تحقیقات کشاورزی آذربایجان‌شرقی برنامه‌های پژوهشی متعددی در زمینه افزایش ماده آلی، کشت‌های پوششی، بهبود مدیریت تغذیه و اصلاح الگوهای بهره‌برداری از خاک در دست اجرا دارد. انتقال یافته‌های تحقیقاتی به عرصه، آموزش بهره‌برداران و ترویج روش‌های نوین مدیریت خاک از اولویت‌های اصلی ماست.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان‌شرقی تأکید کرد: روز جهانی خاک یک مناسبت نمادین نیست؛ هشداری جدی است برای اینکه بدانیم هر سانتی‌متر خاک حاصلخیز با بیش از هزار سال زمان تشکیل می‌شود. حفاظت از خاک، حفاظت از آینده کشور است.
وی در خصوص تهدیدهای اصلی خاک استان گفت: اگر بخواهیم در یک قاب کلی وضعیت را ببینیم، از خاک‌های عمیق نسبتاً حاصلخیز در دشت‌ها تا خاک‌های کم‌عمق و سنگلاخی کوهستانی (سهند، سبلان، قره‌داغ) همگی در معرض تهدید هستند و شوری و سدیمی‌شدن (به‌ویژه در دشت‌های اطراف دریاچه ارومیه، تبریز و ملکان)، فرسایش شدید در اراضی دیم و شیب‌دار،  افت ماده آلی و کاهش کیفیت خاک در دشت‌های زراعی و آلودگی نقطه‌ای در اطراف معادن و صنایع از تهدیدهای اصلی خاک‌های استان هستند.
وی به فرصت‌های موجود در زمینه بهبود وضعیت خاک استان نیز اشاره کرد و گفت: وجود شبکه تحقیقاتی قوی (مرکز تحقیقات استان، دانشگاه تبریز و…)، امکان استفاده از گیاهان شورپسند و هالوفیت برای مدیریت شوری و تثبیت خاک و ظرفیت اجرای برنامه‌های استانی برای ارتقای ماده آلی و حفاظت خاک فرصت‌های موجود هستند.
وی با ارائه چند محور پیشنهادی برای سیاست و تحقیق در استان، اظهارکرد: تکمیل و به‌روزرسانی اطلس شوری و حاصل‌خیزی خاک استان، تلفیق داده‌های سنجش‌ازدور، نمونه‌برداری میدانی و نتایج طرح جامع حاصل‌خیزی، اتصال این اطلس به «الگوی کشت» و توصیه‌های کوددهی منطقه‌ای، ترویج کشت حفاظتی، کاهش شخم عمیق، مدیریت بقایای گیاهی و استفاده هدفمند از کودهای آلی و کمپوست، توسعه تناوب‌های غنی‌کننده ماده آلی (لگوم‌ها، کود سبز) و احیای مراتع تخریب‌شده و  مدیریت فعال شوری در دشت‌های بحرانی با طراحی آبشویی هدفمند (با توجه به محدودیت آب)، اصلاح زهکش‌ها و استفاده از ارقام و گونه‌های متحمل و گیاهان شورپسند در حاشیه دریاچه و همچنین آموزش کشاورزان درباره مدیریت آبیاری در خاک‌های شور–سدیمی از جمله راهکارهایی است که در شرایط فعلی می توان به کار بست .
وی همچنین بهره مندی از طرح‌های جدی حفاظت خاک در اراضی دیم را مورد تاکید قرار داد و گفت: آبخیزداری، تراس‌بندی، کشت روی خطوط تراز، نوارهای علفی و… و پایش فرسایش با مدل‌های به‌روز برای هدف‌گذاری سرمایه‌گذاری؛  پایش آلودگی خاک در اطراف معادن و صنایع، ایجاد شبکه پایش عناصر سنگین، تدوین استانداردهای استانی برای مسئولیت اجتماعی معادن و صنایع و مکانیزم جبران خسارت به کشاورزان و جوامع محلی از دیگر راهکارهای افزایش کیفیت خاک استان است.

علیرضا توسلی، رئیس بخش تحقیقات خاک و آب مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی آذربایجان‌شرقی نیز در گفت‌وگو با ایسنا اظهارکرد: آب‌بندی و پوشش‌های نفوذ ناپذیر شهری تهدیدی برای توانایی خاک در خودسازی و میزبانی از موجودات زنده است، که این عملکرد خاک برای یک اکوسیستم سالم ضروری است.
وی با اشاره به شعار روز جهانی خاک در سال ۲۰۲۵: «خاک سالم برای شهرهای سالم» و با بیان اینکه روز جهانی خاک در سال ۲۰۲۵ بر نقش خاک در شهرها تمرکز دارد، افزود: خاک سالم پایه و اساس شهرهای سالم و تاب‌آور است. خاک‌ها خدمات حیاتی مختلفی از اکوسیستم را ارایه کرده و از تولید غذا پشتیبانی می‌کنند، آب را تصفیه کرده، دما را تنظیم و تنوع زیستی را حفظ می‌کنند. با این حال پوشاندن سطح خاک با مواد نفوذ ناپذیر همچون آسفالت، سنگ و سیمان و .... از نفوذ آب در خاک و زمین ممانعت کرده و بطور جدی از عملکرد اکولوژیکی خاک جلوگیری می‌کند و این امر موجب گسترش آلودگی شهری شده و خطرات سیل در شهرها را تشدید می‌کنند.
توسلی ادامه داد: افزایش سطوح نفوذ ناپذیر سنگی و سیمانی موجب تشدید اثر جزیره گرمایی شده و پراکنش ابرها در سطح شهرها را موجب شده و از طرفی تولید مواد غذایی محلی را مورد تهدید قرار می دهند.
وی یادآور شد: روز جهانی خاک و ندای سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در این روز ، دعوتی از مسئولان و مردم برای بازاندیشی درخصوص فضاهای شهری از دریچه نقش و عملکرد خاک در شهرها می باشد.
بر اساس این گزارش؛ خاک میراثی است که از گذشتگان به ارث رسیده و باید در اوج سلامت به آیندگان انتقال یابد و امیدواریم مسئولان با درک اهمیت موضوع نگذارند سرنوشت خاک نیز به آب دچار شود.
انتهای پیام