نمایندگان دامداران از مشکلات و موانع کارآفرینان تولید دام گفتند

همه دارایی و امیدشان برای کسب وکار، دام هایشان است، اما حالا مشکلات صنعت دامپروری ناچارشان کرده است امیدهایشان را قربانی کرده و هر روز بخشی از دام‌های مولد خود را روانه کشتارگاه کنند. صنعت دامپروری خراسان رضوی از ابتدای سال با چالش‌های متعددی مواجه بوده است، به طوری که دامداران می‌گویند گرانی نهاده، به صرفه نبودن تولید، تناسب نداشتن قیمت گوشت با هزینه تما م شده، در عمل سبب شده است بخشی از دامداران، از ادامه فعالیت در این حوزه منصرف شوند. دامداران خراسانی می‌گویند با حذف ارز ترجیحی، باید نهاده‌های دامی را با ارز نیمایی خریداری کنند. این افزایش قیمت ناگهانی، نیازمند نقدینگی بسیاری است که دامداران نمی‌توانند آن را تأمین کنند و همین موضوع باعث خالی شدن بخشی از ظرفیت صنعت دامپروری استان شده است. با توجه به اهمیت صنعت دامپروری در تأمین امنیت غذایی مردم، هم زمان با روز روستا و عشایر، با برگزاری میزگردی با حضور مجید مهدوی، مدیر عامل اتحادیه دامداران خراسان رضوی، سیدمحمد نیرومند، مدیرعامل تعاونی دامداران فریمان و غلامحسن پورمحمدی، مدیرعامل شرکت تعاونی دامداران رضویه، مشکلات و مسائل صنعت دامداری استان را بررسی می‌کنیم.

وضعیت ناخوش صنعت دامپروری

مجید مهدوی، مدیر عامل اتحادیه دامداران خراسان رضوی، با بیان اینکه افزایش هزینه‌های تولید سبب شده است دامداران توان نگهداری از دام‌های خود را نداشته باشند، گفت: یکی از روستا‌های اطراف مشهد تا پیش از این، ۵۰ هزار رأس گوسفند داشت، اما طی دو سال اخیر، تعداد آن به ۱۲ هزار رأس رسیده است. ضرر کاهش دام را نباید فقط مختص دامدار دانست؛ برای پرورش این دام‌ها دولت هم در قالب وام‌های خود اشتغالی هزینه کرده است و حالا که این صنعت آسیب دیده، این مسئله به منزله هدر رفت سرمایه گذاری‌های صورت گرفته در بخش دامداری است. وی با اشاره به ظرفیت صنعت دامپروری استان افزود: خراسان رضوی در مجموع ۷ میلیون و ۸۸۰ هزار رأس دام سبک دارد که از این تعداد، ۶ میلیون و ۸۰۰ هزار رأس آن، گوسفند و یک میلیون دیگر بز است. از مجموع دام‌های سبک موجود در استان فقط ۷۵۶ هزار رأس آن به صورت صنعتی پرورش می‌یابد. مهدوی با بیان اینکه با کمک این ظرفیت دامی، حجم تولید گوشت قرمز در استان به ۸۳ هزار تن می‌رسد، افزود: این حجم گوشت به طور میانگین ۱۲ درصد از نیاز کشور را بسته به نیاز پوشش می‌دهد. وی با اشاره به برنامه ریزی صورت گرفته برای رشد اقتصادی استان و سهمی که برای بخش کشاورزی آن در نظر گرفته شده است، گفت: سهم بخش کشاورزی از رشد اقتصادی استان ۵.۴ درصد در نظر گرفته شده است و در صورتی به این رشد دست خواهیم یافت که وضعیت تولید دام حفظ شود و پس از آن به سمت توسعه تولیدات دامی حرکت کنیم.

مهدوی با اشاره به اینکه صنعت دامپروری مصداق بارز شعار اقتصاد مقاومتی است، افزود: برای اقتصاد مقاومتی سه پارامتر درون زایی، مردمی بودن و عدم وابستگی به خارج عنوان می‌شود که از این نظر، صنعت دامداری جدا از دو و سه سال اخیر مصداق بارز همین شعار بوده است. این یک صنعت مردمی است که به خارج هم وابسته نیست. اگر نزولات جوی به سبک و سیاق سال‌های ۹۷ و ۹۸ باشد، دام سبک حتی نیازی به واردات نهاده دامی نخواهد داشت و جو مورد نیاز این دام را می‌توان داخل کشور تولید کرد.

افزایش هزینه نگهداری دام

مدیر عامل اتحادیه دامداران خراسان رضوی ادامه داد: متأسفانه به دلیل خشک سالی و از بین رفتن مراتع، دامدار ناچار از واردات نهاده است. در کنار خشک سالی، ظاهرا مدیریت ناصحیح صنعت دامداری، آن را گرفتار مشکلات بسیار کرده است. یکی از این مشکلات افزایش هزینه‌های تولید است؛ هزینه‌هایی که یک دامدار باید برای تولید دام صرف کند و هزینه‌هایی که به قدری زیاد شده که پرورش دام را به پیشه‌ای خالی از صرفه اقتصادی تبدیل کرده است.

مهدوی درباره تناسب میان کشتار بره‌های نر و میش‌ها در سال‌های اخیر گفت: در سال ۱۴۰۰ میزان کشتار دام‌های ماده به ۱۵.۴ درصد رسیده و نزدیک به پنج برابر نسبت به سال قبل از خود رشد داشته است. این موضوع نشان می‌دهد که دامداران در حال روانه کردن دام‌های ماده خود به کشتارگاه هستند.

وی ادامه داد: یکی دیگر از مسائل شایان توجه، میانگین وزن لاشه است. سال ۹۸ میانگین وزن لاشه‌ها در زمان کشتار، حداقل ۶۵ کیلوگرم بود. این عدد سال ۹۹ به ۲۷ کیلوگرم و در سال ۱۴۰۰ به ۲۱ کیلوگرم رسید. امسال نیز میانگین وزن لاشه ۱۸ کیلوست. این موضوع نشان می‌دهد که نگهداری دام برای دامداران به حدی افزایش یافته است که آن‌ها ترجیح می‌دهند دام هایشان را در وزن‌های کمتر روانه کشتارگاه کنند.

هزینه تولید

غلامحسن پورمحمدی، مدیرعامل شرکت تعاونی دامداران رضویه، هم برای روشن‌تر شدن دشواری‌های فعالیت در صنعت دام به روند تولید آن و فرایند رساندن دام به دست مصرف کننده اشاره و بیان کرد: به طور کلی دو مرحله برای رساندن گوشت به دست مصرف کننده تعریف شده است. یک مرحله آن، کاری است که دامدار سنتی انجام می‌دهد و آن تولید بره است. این مرحله ۱۲ ماه زمان می‌برد. پس از این ۱۲ ماه، آن هم در شرایط عالی و بدون در نظر گرفتن متغیر‌هایی مانند بیماری ها، بره تولید شده بین ۲۵ تا ۳۰ کیلوگرم وزن خواهد داشت. پرورش و نگهداری این بره با استفاده از علوفه مراتع روزانه ۱۵ هزار تومان برای دامدار هزینه دارد. به طور کلی پرورش یک رأس میش در سال بین ۴.۵ تا ۵ میلیون تومان هزینه دارد.

وی ادامه داد: پس از طی این دوره یک ساله، فصل بره ریزی یا مزدگیری چوپان فرا‌ می‌رسد. این زمانی است که تعدادی از بره‌ها کشتار و بخشی از آن‌ها هم به دست پرواربند سپرده می‌شوند. پرواربند با نگهداری از بره‌ها به مدت ۱۲۰ روز، وزن آن را به حدود ۵۰ کیلوگرم می‌رساند. در این ۱۲۰ روز برای افزایش هر کیلو از وزن بره به ۷.۵ تا ۱۰ کیلوگرم نهاده دامی نیاز است. اکنون هرکیلو نهاده دامی ۱۲ هزار و ۵۰۰ تومان قیمت دارد. این ارقام حدود ۸۰ درصد هزینه‌های نگهداری را شامل می‌شود. البته هزینه‌های دیگری مثل حقوق کارگر، درمان و... هم هست که درمجموع باقی هزینه‌های پرورش دام بین ۲۰ تا ۲۵ درصد را شامل می‌شود. با احتساب هزینه‌های یاد شده اکنون تولید هر کیلوگرم گوشت برای دامداران ۱۲۰ هزار تومان تمام می‌شود.

پورمحمدی اضافه کرد: حال اگر دامدار برای پیشبرد امور خود یک وام ۱۸ درصد هم از بانک دریافت کرده باشد، هزینه تمام شده پرورش هر کیلو دام سبک به ۱۴۰ هزار تومان می‌رسد. با احتساب سودی که دامدار برای خود در نظر می‌گیرد، هر کیلو دام زنده باید ۱۶۰ هزار تومان به فروش برسد؛ آن زمان است که پرورش دام صرفه اقتصادی خواهد داشت. همه این‌ها در حالی است که در حال حاضر، هر کیلو دام زنده در بازار، ۷۲ تا ۷۵ هزار تومان قیمت دارد. این فرایند به طور کامل هزینه‌های تولید دام را توضیح می‌دهد. به نظر می‌رسد هزینه‌های تولید برای دامدار بیش از دوبرابر قیمت فروش محصول است.

مدیرعامل شرکت تعاونی دامداران بخش رضویه با بیان اینکه با چنین قیمت هایی، ادامه فعالیت در حوزه تولید دام بسیار سخت و زیان ده است، ادامه داد: امسال به دلیل هزینه‌های فراوان تولید، دامدار برخلاف میلش مجبور است دام‌های خود را روانه کشتارگاه کند. البته دامدار‌ها نمی‌گویند که باید قیمت گوشت در بازار افزایش یابد، بلکه تأکید دارند که باید راهکار‌های حمایتی برای تولید دام در نظر گرفته شود تا ادامه فعالیت در صنعت دامداری مقرون به صرفه باشد.

وعده‌هایی که محقق نشد

اما مدیر عامل اتحادیه دامداران خراسان رضوی با اشاره به مشکلات حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی برای صنعت دامداری گفت: پیش از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، قیمت هر کیلوگرم جو در گمرک ۱۸۰۰ تومان بود. قیمت این جو پس از رسیدن به استان به دلیل سایر هزینه‌ها به کیلویی ۲۲۰۰ تومان می‌رسید. حال با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی قیمت رسمی هر کیلوگرم جو به ۱۱ هزار و ۳۰۰ تومان و کنجاله به ۱۶ هزار و ۳۰۰ تومان رسیده است. در واقع قیمت نهاده دامی حذف ارز ترجیحی، ۵.۴ برابر رشد داشته است. متأسفانه وعده دولت هم برای توزیع کالابرگ الکترونیکی محقق نشد. دولت تنها برای گوشت سفید و تخم مرغ، عددی به عنوان قیمت مصوب اعلام کرد، اما قیمت مرغ در مقاطعی به کیلویی ۶۵ هزار تومان هم رسید؛ در واقع دولت اجازه این افزایش قیمت را داد. همه این‌ها در حالی است که دولت برای گوشت قرمز عددی اعلام نکرد و از سوی دیگر، قیمت آن را به شدت سرکوب هم می‌کند و اجازه افزایش نرخ نمی‌دهد. زمانی که قیمت‌ها سرکوب می‌شود، خریدار گوشت را ارزان می‌خرد که این موضوع برای دامدار ضرر و زیان در پی دارد.

پورمحمدی نیز در این باره گفت: با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، دامدار مجبور است نهاده‌های خود را با ارز نیمایی خریدای کند. به دلیل اینکه بازار کشش افزایش قیمت را ندارد، اکنون خلأ بین این دو نرخ از جیب دامدار پر می‌شود. این موضوع سبب زیان دهی صنعت دامداری شده است. تأثیر این سیاست را می‌توان آنجایی دید که سال ۹۱ به ازای هرکیلو دام زنده دامدار می‌توانست ۱۷ کیلوگرم جو خریداری کند، اما میزان آن هم اکنون به ۶ کیلو رسیده است.

ارزانی به نفع دلال‌ها

سیدمحمد نیرومند، مدیرعامل تعاونی دامداران فریمان، هم با بیان اینکه وزارت جهاد کشاورزی نتوانسته است فاصله بین هزینه تولید و قیمت مصرف کننده را پر کند، گفت: در صنعت دامپروری این فاصله در عرضه گوشت دیده می‌شود. در واقع در حالی که دامداران در عمل دام‌های خود را زیر قیمت تمام شده به بازار عرضه می‌کنند، این ارزانی به جیب مردم نمی‌رود و اقشار مختلف، گوشت را به قیمت بیشتری خریداری می‌کنند. در حال حاضر، برخی از عرضه کنندگان گوشت از شرایط کنونی برای گران فروشی سوءاستفاده می‌کنند. آن‌ها بره ماده را در شرایط غیرمجاز کشتار و گوشت آن را به عنوان دام نر عرضه می‌کنند. این موضوع برای آن‌ها سود زیادی دارد. وی ادامه داد: در مقطعی وزارت جهادکشاورزی کشتار دام مولد را ممنوع اعلام کرد. این موضوع سبب شد دلال‌ها دام را به قیمت اندک خریداری و به صورت غیرمجاز کشتار کنند و در بازار به فروش برسانند؛ درنتیجه دلال‌ها سود‌های نجومی به جیب زدند. البته اکنون ممنوعیت کشتار دام مولد برداشته شده، اما نکته این است که اگر هم می‌خواهیم از کشتار دام زنده جلوگیری کنیم، راهکار آن ممنوعیت کشتار نیست، بلکه حمایت از دامداران است.

نیرومند با اشاره به افزایش هزینه‌های مردم بعد از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی بیان کرد: این موضوع سبب شد مصرف گوشت به شدت کاهش یابد. برای حمایت از صنعت دامداری، دولت باید راهکاری مانند «دام کارت» در نظر بگیرد تا از طریق آن بتوان میزان مصرف گوشت در خانواده‌های کم برخوردار را افزایش داد.

وی با بیان اینکه هیچ کدام از دست اندرکاران صنعت دام دنبال گرانی گوشت نیستند، افزود: تنها هدف و خواسته ما کاهش هزینه‌های تولید است تا قیمت نهایی هم کاهش یابد و مصرف محصولات دامی بیشتر شود. باید توجه کرد که پایداری تولید و ثبات اشتغال در افزایش مصرف است.

مدیرعامل تعاونی دامداران فریمان ادامه داد: یکی از راهکار‌های نجات صنعت دام، تحریک تقاضاست. این سیاست را می‌توان با توزیع کالابرگ اعمال کرد. همچنین دولت می‌تواند برای خرید محصولات دامی تضمین بدهد. البته در قانون به صراحت عنوان شده که گوشت قرمز مشمول خرید تضمینی است. دولت می‌تواند هزینه‌های واقعی تولید را به همراه یک سود متعارف در نظر بگیرد و گوشت را به دست مصرف کننده برساند. اگر هم در اعمال این سیاست ضرری متحمل شد، آن را باید خود جبران کند.

وی با اشاره به اینکه اگر اقدامی برای حمایت از دامداران صورت نگیرد، این موضوع خود را به صورت کاهش شدید تولید گوشت در سال‌های آینده نشان می‌دهد، گفت: حمایت نکردن از دامداری سبب خروج دامداران از فعالیت در بخش مولد و بیکاری فعالان این حوزه می‌شود؛ یعنی افرادی که خودشان اشتغال ایجاد می‌کردند، بیکار می‌شوند و دولت باید برای آن‌ها اشتغال ایجاد کند که طبیعتا این موضوع هزینه بر است. همچنین اگر دام‌ها را از دست بدهیم، تولید گوشت نیز کمتر می‌شود.

جلوگیری از سرکوب قیمت‌ها

مهدوی، مدیرعامل اتحادیه دامداران خراسان رضوی، در ادامه نشست گفت: لازم است دولت دست از سرکوب قیمت‌ها بردارد و اجازه دهد بازار متعادل‌تر شود. از دیگر سو هر سال باید بخشی از گله‌ها حذف شود. دولت می‌تواند از این موضوع بهره برداری کرده و دام سبک و متنوعی دریافت کند. یکی دیگر از راهکار‌های برون رفت از شرایط کنونی، حرکت از تولید سنتی به سمت دامداری صنعتی و نیمه صنعتی است. علاوه بر این می‌توان سیاست کشت قراردادی برای محصولات کشاورزی را برای گوشت دام نیز اعمال کرد. چنین سیاستی موجب تنظیم بازار خواهد شد.

وی بر لزوم میدان دادن به تشکل‌های دامی توسط دولت تأکید کرد و گفت: تشکل‌های دامی، بازوی اجرایی صنعت دامپروری هستند، اما در حال حاضر این مجموعه‌ها به حاشیه رانده شده اند، چون برخی می‌خواهند در همه تصمیم‌های آن‌ها دخالت کنند. یک تشکل باید اختیارات لازم را داشته باشد؛ تشکل‌های دامداری نیز برای مؤثر بودن باید اختیارات لازم را داشته باشند. وی تأکید کرد: اینکه این روز‌ها گفته می‌شود به میزان تولیدات دامی افزوده شده است، گزاره صحیحی نیست، بلکه فقط عرضه دام بیشتر شده است، آن هم به این دلیل که دامدار توان نگهداری از دام خود را ندارد. نتیجه این شرایط در دو سال آینده مشخص خواهد شد.

صنعت رها شده دامپروری

نیرومند، مدیرعامل تعاونی کشاورزی و دامداران فریمان، نیز گفت: وضعیت به گونه‌ای است که صنعت دامپروری رها شده است و نهاده به موقع در اختیار دامدار قرار نمی‌گیرد تا بتواند سر وقت گوشت به بازار برساند. در گذشته، در بعضی فصول سال، دولت به منظور تنظیم بازار از دامداران می‌خواست که دام بیشتری به بازار عرضه کنند. این موضوع با توجه به وضعیت مناسب تولید ممکن بود. همچنین در شلوغ‌ترین ایام سفر زائران به مشهد، قیمت گوشت تغییری نمی‌کرد. دلیل تنظیم بازار در این زمان‌ها سیاست‌های تشکل‌های دامداران بود، اما اکنون آن گونه که باید از تشکل‌ها حمایت نمی‌شود و آن‌ها نمی‌توانند نقش فعالی در تولید و تنظیم بازار ایفا کنند. وی از تخلفات برخی شرکت‌ها در نگهداری نهاده‌های دامی خبر داد و گفت: برخی از شرکت‌های عرضه کننده نهاده‌های دامی، سیاستی در پیش می‌گیرند تا نهاده‌ها را با قیمت بیشتری به دامدار بفروشند. این موضوع موجب فساد در عرضه نهاده شده است. شغل مردم بسیاری از روستا‌ها دامداری است و جز این پیشه دیگری ندارند، اما با وضعیت کنونی، دامداران سنتی در حال کوچ به حاشیه شهر‌ها هستند.

اما مدیر عامل اتحادیه دامداران خراسان رضوی گفت: بر اساس آمار، به ازای هر بره ۷۴ شغل ایجاد می‌شود. از طرف دیگر، این موضوع را هم باید در نظر گرفت که در خراسان رضوی ۱۳۴ هزار دامدار فعال هستند. این مسئله نشان می‌دهد که بخش دامداری در استان اهمیت بسیار دارد.

وی افزود: بر اساس آموزه‌های طب سنتی در درمان بسیاری از بیماری‌ها می‌توان از محصولات دام سبک بهره برد. اگر نژاد دام‌های موجود در کشور حفظ شود، به جای دیگری وابسته نخواهیم بود. زمانی بود که پشم دام‌ها تبدیل به قالی می‌شد و دامدار فصل زمستان خود را از طریق فروش پشم دام می‌گذراند، اما امروز دامدار ناچار از سوزاندن پشم دام خود است. خیلی اوقات دامدار پوست دامش را هم نمی‌فروشد و آن را خوراک حیوانات می‌کند. در شرایط کنونی در بسیاری از صنایع مرتبط با دامداری پسرفت کرده ایم. دامی که برای پرورش آن به خارج از کشور وابستگی نداریم و تخصص نگهداری آن نزد خود ماست، در حال از دست رفتن است. اگر این نژاد دام حفظ شود، نیازی به وابستگی به جایی نخواهد بود.