گِرد گَردون، برشی از صنایع‌دستی بشرویه خراسان جنوبی

میراث آریا: صنعتی شدن جوامع در اواخر قرن بیستم و میل به استفاده از تکنولوژی ماشینی و سرعت در تولیدات صنعتی برای برآوردن نیاز مردم سبب شد بسیاری از هنرهایی که روزی شناسنامه یک منطقه و منبع تامین مایحتاج مردم بودند به فراموشی سپرده شود. هنرهایی که با خاطره‌ها درآمیخته‌اند، در ذهن‌ها و دلها حک شده‌اند و با عنوان پیشه‌ای مقدس نسل به نسل به وارثان بعدش رسیده‌اند.

شاید یک هنر از زمان تولد تا تجلی چندین نسل را پشت سر گذاشته و معمولا بزرگ یک خانواده در آخرین نسلش وامدار هنرها و سنت‌های هنری است که انگار انتقال تجربه‌ها و آنچه همسوی با آن هنر است یک وظیفه‌ی شرعی می‌داند پس هنر یک واژه مقدس و هنرمند کارش مقدس و پیرانی که گرد روزگار بر چهره دارند بسیار قابل ستایشند چرا که همینانند پیام‌آورانی که در دل یک فرهنگ سنتی به درازای تاریخ بالیده‌اند و حامل فرهنگ و سنتی هستند که امروزه ما با عنوان هنرهای سنتی و صنایع‌دستی می‌شناسیم.

آنچه از روایات محققان برداشت می‌شود و یا از سخن پیران سالخورده شنیده می‌شود صنایع‌دستی بشرویه تا سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ ه.ش هنوز رمقی در جان دارد اما پس از ۴ سده از شکوفایی آن آرام آرام می‌رود که به تاریخ بپیوندد اگر تا این تاریخ هنوز چرخ نساجی سنتی در اشکال برک بافی و کرباس بافی، بافته‌های داری در اشکال مختلف گلیم و سفره آردی و جاجیم و پتک بافی، چوبی‌ها و حصیری‌ها در قالب خراطی و ترکه و پخل‌بافی، فلزی‌ها در قالب مس و چلنگری می‌چرخد انس بازماندگان طایفه هنری بشرویه به یادگار اجدادشان بود اما از این تاریخ با ورود اولین بازرگانان و تجار قالی به بشرویه و ترغیب و تشویق اینان به بافت قالی‌ها آغازی بر افول ناگهانی عمده رشته‌های صنایع‌دستی بشرویه بود.

پیشکسوتان سالخورده و آثار برجای مانده از هنرهای سنتی در خانه‌های تاریخی بشرویه تنها مدارک و شواهدی هستند که کمک کردند تا با شناسایی هنرمندان سالخورده در رشته‌های مختلف گام‌های اولیه برای احیا و باززنده‌سازی دیگر بار صنایع‌دستی بشرویه برداشته شود.

گِرد گَردون حکایت فاطمه مرموزیان پیرزن خوش اخلاق بشرویه که دلش گنجینه هنرهای سنتی بشرویه است و دخترش پروین مرموزیان که قدم‌ها و پله‌های مسیر احیای بیشتر رشته‌های صنایع‌دستی بشرویه را با صبوری تمام پشت سر گذاشت و فاطمه محمدی و زهرا محمدی فرزندان پروین مرموزیان با همت خود همگام این راه بودند و در آخر نفیسه محمدی نواده این خانواده به عنوان کوچکترین هنرمند مسلط به رشته‌های برک‌بافی، کرباس‌بافی، نخریسی، جاجیم‌بافی و گلیم‌بافی درخشان و جاویدانند در کتاب صنایع‌دستی بشرویه.

فاطمه مرموزیان هنرمند پیشکسوت می‌گوید: تا زمانی که به خانه بخت نرفته بودم مادرم همه این هنرها را به من آموخت. زمانی که تازه دست چپ و راستم رامی‌توانستم تشخیص دهم نخ‌ریسی، گلیم‌بافی، قالی‌بافی و جاجیم‌بافی و گلدوزی را فراگرفته بودم و تا ۱۵ سالگی می‌توانستم هر نوع پارچه‌ای را ببافم.

این پیشکسوت توانا ادامه می‌دهد: در خانواده‌های آن زمان رسم بود دخترها باید همه هنرها را یاد بگیرند و به قول مادرم هر دختر قبل از اینکه به خانه شوهرش برود باید همه فوت و فن بافتنی‌ها را در باهو (بازو) داشته باشد و اگر دختری اهل هنر نبود به چشم بدی نگاهش می‌کردند و حتی ممکن بود در خانه بماند.

پروین مرموزیان دختر این هنرمند مهربان سالخورده که بسیاری را هنرهای بومی را دوباره احیا و بازآموزی کرده است، نیز می‌گوید: زمانی که خردسال بودم به‌جای بازی گوشی در کنار مادرم هر هنری که در بشرویه رایج بود را یاد گرفتم مادرم مرا ترغیب می‌کرد که چطور باید نخ بریسم و با نخ‌هایی که خودم آماده می‌کردم به بافتن گلیم و سفره مشغول می‌شدم و زمانی که مادرم خسته بود پشت دار کرباس و برک می‌نشستم و اگر خوب می‌بافتم مادرم تشویقم می‌کرد یا حتی اگر دم چله را خراب می‌کردم او با صبر و حوصله راه و رسم کار را برایم توضیح می‌داد و هر چه امروز از هنر دارم از مادرم دارم.

او یک جمله معروف دارد که می گوید: چشم‌هایم را ببندید و یک رشته نخ به‌من دهید تا ببینید چه خلق می‌کنم.

سیدامیر سلیمانی رباطی مسئول میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان بشرویه در خصوص رکود صنایع‌دستی شهرستان بشرویه در ۷ دهه پیش و نقش یشکسوتان سالخورده گفت: پیشکسوتان سالخورده و آثار برجای مانده از هنرهای سنتی در خانه‌های تاریخی تنها مدارک و شواهدی هستند که در طول ۸ سال اخیر به کمک ما آمدند تا با شناسایی هنرمندان سالخورده در رشته‌های مختلف گام‌های اولیه برای احیاء و باززنده‌سازی دیگر بار صنایع‌دستی بشرویه برداشته شود.

مسئول میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان بشرویه افزود: توجیه و ترغیب نسل جوان به فعالیت در حوزه صنایع‌دستی و عدم درآمد کافی در ابتدای راه مشکلات فراوانی را در این مسیر ایجاد کرد اگر ما سال ۱۳۹۴ را بخواهیم تاریخ احیاء اولین رشته‌صنایع‌دستی بومی در بشرویه بدانیم زمینه‌سازی و آماده کردن اذهان مردم و لمس هنرهای سنتی توسط نسل جوان و نوجوان از سال ۱۳۸۷ یعنی آغاز تاسیس پایگاه ملی بافت تاریخی بشرویه رقم خورد که با برگزاری دوره‌های متعدد صنایع‌دستی غیربومی و عام پسند در واقع مسیر هدایت مردم به سوی صنایع‌دستی هموار شد.

او گفت: شناسایی هنرمندان پیشکسوت در شهر و روستاها و تهیه بانک اطلاعاتی در این خصوص سبب شد که از سال ۱۳۹۴ مراحل اولیه احیای برک‌بافی، کرباس‌بافی، جاجیم‌بافی، خراطی سنتی، پخل بافی، سفره آردی و گلیم‌های سنتی بومی، نخریسی، رنگرزی و پتک بافی و فرایندهای وابسته به آن رقم بخورد اما از دشواری‌های ابتدای مسیر که میل و رغبت نوآموزان به ادامه فعالیت پس از آموزش را کم می‌کرد ناشناخته بودن بشرویه، عدم توان رقابت محصولات تولیدی با محصولات مناطق مجاور و در نتیجه عدم رغبت مشتری به خرید محصولات تولید شده بود.

سلیمانی رباطی ادامه داد: با وجود این مشکلات دوره‌های آموزشی پیوسته برگزار می‌شد تا هنرهای فراموش شده از ذهن پیشکسوتان به بطن جامعه جوان نفوذ کند و همین دوره‌های آموزشی در حفظ هنر نقش مهمی داشت تا اینکه با اعطای تسهیلات به عنوان یک مشوق پیشران رغبت به صنایع‌دستی قابل لمس و باور شد به موازات آن با رشد صنعت گردشگری در بشرویه و راه‌اندازی تاسیسات گردشگری و ورود گردشگران آنچه که قابل پیش‌بینی بود به وقوع پیوست و سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۷ را باید آغاز پویش رشد صنایع‌دستی دانست.

مسئول میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان بشرویه اذعان کرد: امروز ما شاهد ورود خودخواسته مردم و تشکیل تعاونی‌ها، راه‌اندزی خانه‌های تخصصی صنایع‌دستی، تاسیس کارگاه‌های صنایع‌دستی در رشته‌های مختلف احیا شده و باور مردم بر قدرت صنایع‌دستی در اشتغال، کارآفرینی و کسب و کار خانگی بود طوری که تمام فرایند تولید تا فروش محصولات چند فرایندی مانند نساجی سنتی توسط هنرمندان بشرویه به انجام می‌رسد که از مهمترین ویژگی‌های آن باید به کیفیت بالای محصولات تولیدی بشرویه اشاره کرد.

او افزود: خانه‌های صنایع‌دستی ستاره تابان، خانه برک، خانه گیوه، خانه خراطی، خانه کرباس و کارگاه‌های تراش سنگ، کارگاه چلنگری، کارگاه مس چکشی، کارگاه گیوه، کارگاه های حوله بافی، فروشگاه‌های تولید فروش محصولات صنایع‌دستی در کنار تولیدات خانگی انفرادی نزدیک به ۴۰۰ شغل پایدار در سطح شهرستان با گردش مالی نزدیک به ۲میلیارد ریال در ماه را رقم زده است.

سلیمانی رباطی در خصوص اعطای تسهیلات به هنرمندان صنایع‌دستی نیز گفت: تاکنون رقمی در حدود ۲۰میلیارد ریال تسهیلات تبصره‌ای، ۲۵میلیارد ریال تسهیلات مشاغل خانگی و ۲میلیارد ریال تسهیلات اشتغال‌زایی برای رشد هدفمند صنایع‌دستی بومی به هنرمندان پرداخت و بازارچه صنایع‌دستی در یکی از اماکن تاریخی تحت تملک اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی پس از مرمت به هنرمندان واگذار شده است.