چالش‌های فراروی تولید دانش‌بنیان

چالش‌های فراروی تولید دانش‌بنیان «تولید با ارزش افزوده بالا و اشتغال تحصیل کرده‌ها تولیدی است که برپایه دانش و فناوری استوار باشد» این جمله بخشی از یادداشت رسول خالقی مدیر مرکز نوآوری تعاون آذربایجان شرقی برای رسانه بازار است. رسول خالقی؛ بازار: تحقق شعار سال ۱۴۰۱ (تولید؛ دانش بنیان، اشتغال آفرین)، به همت تمامی عوامل دخیل در زنجیره حاضر بستگی دارد. تولید با ارزش افزوده بالا و اشتغال تحصیل کرده‌ها؛ تولیدی است که بر پایه دانش، نوآوری و فناوری استوار شده باشد. تولید دانش بنیان تولید دانش بنیان، تولیدی است که از تحقیق و توسعه توأم با نوآوری و فناوری نشأت گرفته باشد و از طراحی تا بومی سازی محصول، حاصل فعالیت و دانش نیروی انسانی متخصص داخلی باشد. این نوع تولید است که می‌تواند ارزش افزوده داشته باشد، رقابت پذیر باشد و امکان توسعه و بروز رسانی بر اساس نیاز بازار را داشته باشد و در نهایت موجب توسعه اقتصادی شود. وقتی دانش و نوآوری در جریان تولید دخیل باشد؛ یعنی محصول با دانش و فناوری ارزش بالاتری پیدا کرده و محصول دانش بنیان تولید می‌شود و برای این نوع تولید و توسعه محصول نیاز به نیروی انسانی متخصص، تحصیل کرده و نخبه وجود دارد. وقتی دانش وارد تولید یا خدمات بشود، ارزش افزوده ایجاد می‌کند و این در واقع موجب ایجاد ارزش افزوده در اقتصاد می‌شود. به همین دلیل و با توجه به نیاز فعلی اقتصادی کشور و ظرفیت نیروی انسانی، دانش بنیان کردن تولید برای کشور یک اولویت است. تولید دانش بنیان مهمترین گام در انتقال از اقتصاد منبع بنیان به اقتصاد دانش بنیان است. با تحقق اقتصاد دانش بنیان یکی از معضلات اقتصادی یعنی عدم بهره وری محقق خواهد شد، با توجه به اینکه بهره وری را موتور محرک رشد اقتصادی می‌نامند، اما ارتقای بهروه وری خود در گرو توسعه اقتصاد دانش بنیان است. کارآفرین، واحد تولیدی یا سرمایه گذاری که دنبال ایجاد یا توسعه خط تولیدی می‌باشد بدون تردید باید با نگرش دانش محور، فناور و تحلیل همه جانبه کار، اقدام نماید تا تولیدی توجیه پذیر، رقابت پذیر و پایدار داشته باشد. با توجه به مطالب فوق الذکر؛ مهمترین موضوع در توسعه اقتصاد دانش بنیان، دانش بنیان کردن تولید است که در زیر به برخی از راهکارهای عملی آن اشاره می‌شود؛ مهمترین راه‌های دانش بنیان کردن تولید یکی از مهمترین راه‌های دانش بنیان کردن تولید در تمامی ابعاد آن، راه اندازی واحد تحقیق و توسعه در بطن مجموعه تولیدی یا حتی در شروع فعالیت است، که در صورت فعالیت مناسب واحد تحقیق و توسعه پویا؛ تولیدی برخاسته از نیاز بازار، نوآور و فناور خواهیم داشت. تحقق این امر موجب توسعه محصول بر اساس نیاز بازار و فروش مناسب خواهد بود. مطالعه دقیق مسیر تولید و فناوری در سطح بین المللی که فرآیندی نه چندان ساده دارد؛ می‌تواند به عنوان یک اصل اساسی در انتخاب نوع محصول تولیدی بر آن تکیه کرد، که می‌توان از آن به عنوان عامل موفقیت بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی بزرگ جهان که تماماً برندهای شناخته شده هستند، نام برد. خوشبختانه در کشور ما نیز به جهت ضرورت امر، فعالیت‌های خوبی صورت گرفته است که با بهره مندی از آنها، می‌شود بخشی از تحقیقات اولیه در این حوزه را مرتفع نمود، برای مثال؛ معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری فهرستی از کالا / خدمات دانش بنیان تهیه و بروز رسانی می‌کند که شامل برخی تفصیلات جزئی و مسیر دهی تولید محصول دانش بنیان می‌باشد، که می‌شود با مطالعه فنی و تحلیل بازار نسبت به اقدامات اولیه تولید از آن بهرمند شد. یکی دیگر از راهکارهای ضروری در دانش بنیان نمودن تولید؛ بهره مندی از توان دانش و تخصص، متخصصین، نخبگان و نیروی انسانی تحصیل کرده است که می‌توانند در ایجاد و عملیاتی کردن ایده‌های نوآورانه و تولید محصولات دانش بنیان نقش کلیدی ایفا نمایند. اشتغال دانش محور رابطه مستقیمی بین تولید محصول با ارزش افزوده بالا و به کارگیری نیروی انسانی متخصص، تحصیل کرده و نخبه وجود دارد. چرا که اگر محصولی با بهره گیری از دانش و تخصص نیروی انسانی با ارزش تر شود، نیازهای متناسب و در شأن نیروی انسانی شاغل نیز از فروش محصول برآورده و تأمین خواهد شد و بلاتردید چرخه ایده پردازی و نوآوری در توسعه محصول و کسب و کار در جریان خواهد بود و در نتیجه رقابت پذیری و توسعه کسب و کار را به دنبال خواهد داشت و این یعنی تولید و اشتغال دانش بنیان که می‌توانند نیازهای بالفعل و بالقوه همدیگر را پوشش دهند. چند چالش اساسی در مورد اشتغال دانش بنیان و راه حل های پیشنهادی؛ که در زیر بدان اشاره می‌شود: یک چالش در به کارگیری نیروهای متخصص و نخبه در شرکت‌های دانش بنیان وجود دارد و آن هم عدم دسترسی سریع، آسان، مکانیزه و هوشمند این دو به همدیگر می‌باشد که با بهره مندی از فناوری اطلاعات و نرم افزارهای کاربردی و ایجاد بانک اطلاعاتی یکپارچه قابل مرتفع نمودن است. موضوع دیگری که می‌تواند بحث اشتغال دانش بنیان را با چالش مواجه نماید؛ عدم سازگاری رشته‌های تحصیلی، واحدهای درسی و همچنین تخصص و مهارت دانش آموختگان با نیازهای تخصصی بازار کار و در واقع نیازهای تولیدی کالا یا خدمات محصولات دانش بنیان است. به جهت اهمیت این موضوع، در بخش پایانی، به وظایف بخش‌های مختلف اشاره شده است که در صورت تحقق؛ چالش مربوطه نیز مرتفع خواهد شد. (برای مثال وظایف حوزه آموزش و دانش آموختگان) موضوع دیگر در مورد قوانین و مقررات حاکم در روابط کارگری-کارفرمایی و همچنین بیمه تأمین اجتماعی است که با پیشرفت کسب و کارهای نوین، دورکاری، قراردادهای کار موقت و بکارگیری نیروی انسانی متخصص، نیازمند بروز رسانی این قوانین هست که متولیان امر باید اقدام لازم را انجام دهند. موضوع بسیار حائز اهیمت در تحقق شعار سال ۱۴۰۱ (تولید؛ دانش بنیان، اشتغال آفرین) و در واقع توسعه اقتصاد دانش بنیان در کشور مشروط به همکاری تمامی بخش‌های این زیست بوم می‌باشد، در صورتی که یکی از عوامل به وظایف ذاتی خود آگاهی نداشته و یا از عمل بدان سرباز زنند، به احتمال بسیار بالا نتایج به دست آمده، نتایجی مطلوب نخواهد بود. برای مثال حتی در صورت تولید محصول با کیفیت از طرف شرکت دانش بنیان، عدم توجه در اعطا مجوزهای لازم به موقع و یا تسهیلات و خدمات ضروری مورد نیاز برای تجاری سازی، قطعاً فروش شرکت محصول دانش بنیان را با چالش مواجه خواهد نمود، لذا باید توجه داشت که این موضوع به صورت زنجیروار بهم وابسته می‌باشند. خوشبختانه قوانین و حمایت‌های قابل توجهی برای توسعه دانش بنیانی در کشور تصویب شده است، که می‌شود با عمل به این قوانین و حمایت از تولیدات دانش بنیان، گام‌های مؤثری در افزایش سهم دانش بنیانی و ایجاد ارزش افزوده در اقتصاد کشور برداشت. در صورت تحقق برنامه‌های تولیدی با بهره گیری از نوآوری، دانش نوین، پیشرفت‌های علمی و در واقع تولید دانش بنیان و اشتغال آفرینی برپایه دانش و تخصص، بدون تردید توسعه اقتصادی محقق می‌گردد و آثار این امر در ایجاد اشتغال پایدار، حل مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم، کاهش تورم، افزایش رشد اقتصادی، افزایش درآمد سرانه، افزایش رفاه اجتماعی، کم رنگ تر شدن مهاجرت متخصصین، افزایش صادرات هدفمند و چشم گیر، کاهش واردات بی رویه، نمایان خواهد شد. وظیفه صنایع، بنگاه‌های اقتصادی، کارآفرینان و سرمایه گذاران بخش صنعت، خدمات و کشاورزی - راه اندازی واحد تحقیق و توسعه عملیاتی و هدفمند در بطن مجموعه تولیدی - اهمیت دادن به نوآوری به عنوان یک اصل اساسی در پیشبرد برنامه‌های مجموعه تولیدی - استفاده از تمامی ظرفیت‌های مجموعه تولیدی جهت تحقق برنامه‌های تولید محصول دانش بنیان و نگاه سرمایه گذار محور به این امر خطیر - به کار گیری و استفاده از ظرفیت‌های نیروی انسانی متخصص، تحصیل کرده و نخبه در بدنه مجموعه تولیدی به عنوان یک ضرورت - افزایش سهم هزینه‌های تحقیق و توسعه در تولید - ارتقای کارآیی هزینه‌های تحقیق و توسعه وظیفه ارگان‌های دولتی و ذیربط - بهبود فضای کسب و کار و رقابت عادلانه با تاکید بر نقش دانش - مهمترین وظیفه صاحبنظران اقتصادی و دولتمردان تدوین و اصلاح برنامه توسعه اقتصادی کشور بر پایه اقتصاد دانش بنیان در تمامی ابعاد آن می‌باشد. - حمایت از بنگاه‌های اقتصادی دانش بنیان در راستای افزایش سهم شاغلان دارای تحصیلات عالی و گسترش شرایط رقابتی در اقتصاد به منظور ایجاد تقاضا برای استخدام نیروی انسانی متخصص و توجه به تحقیق و توسعه - سیاستگذاری در راستای عملیاتی نمودن شعار سال تولید؛ دانش بنیان، اشتغال آفرین در حالت خرد و کلان - تسهیل و سریع در روند اعطا مجوزهای لازم - خرید و استفاده از محصولات و خدمات شرکت‌های دانش بنیان در صورت نیاز ارگان ذیربط - توسعه فرهنگ اقتصاد دانش بنیان در درون لایه‌های مختلف ارگان‌های ذیربط - تغییر اساسی در استفاده و بکارگیری محصولات و خدمات دانش بنیان و نهادینه کردن همکاری همه جانبه با شرکت‌های دانش بنیان - برقراری ارتباط بین سهم اعتبارات آموزشی بنگاه‌های اقتصادی و رشد بهره وری - ارتقای کارآیی هزینه‌های تحقیق و توسعه وظیفه حوزه آموزش و مراکز آموزشی و همچنین مدرسین دانشگاه‌ها - توجه بیشتر به نیاز بازار کار در تربیت نیروی انسانی متخصص - تغییر و اصلاح اساسی در امور آموزشی و انطباق واحدهای درسی با نیازهای بازار کار و بر این اساس مهارت افزایی فارغ التحصیلان دانشگاهی - ایجاد و افزایش برنامه‌های فعالیت عملی دروس کاربردی و دوری از حالت تشریفاتی تحقق این امر - افزایش سطح آگاهی و معلومات مدرسین از نیازهای بروز بازار کار و تمرکز بر آموزش این بخش‌ها - بررسی نیازهای تخصصی در تولید محصولات دانش بنیان و ایجاد و سازگار نمودن سیستم آموزشی پاسخگو به این نیازها وظیفه دانش آموختگان و فارغ التحصیلان - کسب دانش و مهارت در طول دوره آموزش - افزایش مهارت از تمامی جهات در رشته تحصیلی و کاری به عنوان یک اصل اساسی - شناسایی تخصص‌های لازم و افزایش مهارت کاربردی در این حوزه‌ها - انجام فعالیت‌های عملی و کاربردی نمودن دانش کسب شده وظیفه شرکت‌های فناور و دانش بنیان - شناسایی مسیر فناوری برگرفته از بازار محصول دانش بنیان به صورت جامع بین المللی یا حداقل ملی (جهت جلوگیری از اتلاف انرژی بیهوده) - تولید و توسعه محصولات دانش بنیان با کیفیت و رقابت پذیر و با قابلیت تجاری سازی بالا - شناخت از تمامی بازیگران زیست بوم نوآوری و فناوری کشور و ظرفیت‌های آنها و استفاده بهینه از این ظرفیت‌ها در پیشبرد برنامه‌های کسب و کار - مدیریت صحیح منابع انسانی به عنوان اصلی ترین دارایی مجموعه‌های دانش بنیان - تولید محصولات دانش بنیان با محوریت صادرات در صورت ظرفیت در تولید وظیفه سایر بازیگران زیست بوم فناوری و نوآوری در کشور سایر بازیگران زیست بوم فناوری و نوآوری کشور اعم از؛ حامیان نمونه سازی و تولید، سرمایه گذاران، متخصصین تجاری سازی و صادرات و ارگان‌های دولتی اعطا کننده معافیت‌ها و کفالت‌ها بر اساس وظیفه ذاتی خود، باید که همه انرژی خود را صرف تأمین نیازهای مجموعه‌های تولیدی دانش بنیان نمایند. تا زنجیره تولید و اشتغال دانش بنیان و به طبع آن توسعه اقتصاد دانش بنیان، قطع نشده و پویا پیشرفت نماید. وظیفه آحاد مختلف مردم با توجه به اینکه در وضعیت فعلی اکثر محصولات دانش بنیان، محصولاتی B۲B (محصولی که در یک واحد تولیدی یا بنگاه اقتصادی دیگر کاربرد دارد) هستند، احتمالاً ارتباط مستقیم آحاد مختلف مردم با حوزه تولیدات دانش بنیان متصور نباشد. موضوع بسیار حائز اهمیت در خصوص شناخت از این مجموعه‌ها برای سرمایه گذاری آحاد مختلف مردم هست که از سرمایه گذاری‌های غیر اصولی و غیر مولد در سایر حوزه‌ها متضرر می‌شوند. اما این موضوع بسیار حائز اهمیت، نیاز به فرهنگ سازی عمیق و توسعه همه جانبه کسب و کارهای دانش بنیان را می‌طلبد تا سرمایه گذاری در حوزه دانش بنیانی میان مردم به یک فرهنگ سرمایه گذاری امن و پر سود شناخته شود.