چکیده

زمینه و هدف: تیراندازی غیرمجاز یکی از مشکلات و آسیب های است که همواره آسایش و امنیت مردم را با مخاطره روبرو می‌سازد. از این رو؛ پژوهش حاضر با هدف شناسایی آسیب های عمده تیراندازی غیر مجاز در شهرستان ورامین انجام شده است.

روش: تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت از نوع توصیفی- تحلیلی با رویکرد کیفی است. مشارکت‌کنندگان در پژوهش، تعداد 14 نفراز خبرگان فرماندهی انتظامی ویژه شرق استان تهران در سال 1401 بودند که به روش نمونه گیری از نوع هدفمند تا حد اشباع نظری انتخاب شدند. برای گردآوری اطلاعات از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با روش تحلیل مضمون و طی فرآیند کد گذاری داده ها صورت پذیرفته است.

یافته ها: آسیب های تیراندازی غیرمجاز دارای سه بعد رفتاری، زمینه ای و ساختاری است. بعد رفتاری؛ علل، انگیزه و ویژگی های فردی و شخصیتی مجرمین و بعد زمینه ای؛ آسیب های فرهنگی – اجتماعی؛ آسیب های محیطی و  پیامدها را شامل می شود. همچنین بعد ساختاری شامل همکاری و تعامل دستگاه قضایی با پلیس، امکانات و تجهیزات و اشراف اطلاعاتی در نقاط آلوده می باشد.

نتیجه گیری: اقدامات کنترل، نظارت و مشارکت فرماندهی انتظامی ورامین می تواند امنیت عمومی را در کاهش جرم تیراندازی های غیرقانونی ارتقاء دهد. از آنجائی که این مسئله از عوامل متعدد رفتاری مجرمین و همچنین زمینه های اجتماعی- فرهنگی شهرستان ورامین تاثیر می پذیرد، لازم است شورای تامین شهرستان و همچنین نهادهای مردمی نیز در این زمینه همکاری و تلاش لازم را به عمل آورند.  

 واژه های کلیدی: تیراندازی غیرمجاز؛ آسیب؛ نظارت و کنترل اطلاعاتی؛ پیشگیری از جرم؛ شهرستان ورامین.

مقدمه

تیراندازی غیرمجاز به عنوان یک فعل مجرمانه خطرناک ممکن است به ایجاد آسیب‌های جدی برای افراد و جامعه منجر شود. این عمل غیرقانونی و خطرناک می‌تواند منجر به آسیب‌های جسمی و روانی شود و اغلب با عواقب جدی حقوقی همراه است. ضربه خوردن به اشخاص بی‌گناه، نابودی مال و اموال عمومی و خصوصی، و ایجاد ترس و نگرانی در افراد، تنها برخی از آسیب‌هایی هستند که می‌تواند تیراندازی غیرمجاز به جامعه وارد کند. به استناد قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح غیر مجاز مصوب 1390چنانچه هر فردی به واسطه سلاح گرم اعم از جنگی و شکاری، تظاهر به قدرت نمایی کرده و آنرا وسیله  مزاحمت اشخاص، تهدید و یا اخاذی قرار دهد و یا حتی گلاویز شود مرتکب تیراندازی غیرمجاز شده است یا این که هرگاه شخص به قصد جان و مال و ناموس افراد و یا با هدف ارعاب و وحشت اسلحه خود را بکار گیرد محارب محسوب شده و به عنوان مفسد فی الارض اعدام خواهد شد (قانون مجازات اسلامی مصوب 1392). اهمیت و ضرورت پرداختن به موضوع تیراندازی غیر مجاز از جوانب مختلف قابل بررسی است. این موضوع از نظر امنیت عمومی، سلامت اجتماعی، و تأثیر بر جامعه می‌تواند پیامدهای جدی و غیرقابل پیش‌بینی داشته باشد. از این رو پرداختن به این موضوع و اتخاذ اقدامات مناسب برای کنترل و جلوگیری از تیراندازی غیر مجاز بسیار حیاتی و ضروری است تا امنیت و سلامت جامعه حفظ شود.

فرماندهی انتظامی به عنوان یکی از سازمان‌هایی که با مردم در ارتباط است، باید در ارتقاء امنیت شهروندان اقدام کند. بدون تردید تیراندازی غیر مجاز یکی از خطرناک ترین مواردی است که امنیت عینی و ذهنی یک منطقه را به مخاطره می اندازد، این امر ضمن بروز پیامد های انتظامی امنیتی موجب  اضطراب و نگرانی  مردم و مسئولین و در نتیجه کاهش احساس امنیت عمومی می‌گردد. این مسئله اگر چه در بسیاری از شهرها و مناطق ایران  ملموس می باشد، لیکن طی سالیان گذشته باعث ورود خدشه به اقتدار پلیس و گسترش احساس ناامنی مردم گردیده است. یکی از شهرستان‌های تابعه فرماندهی انتظامی ویژه شرق استان تهران شهرستان ورامین می‌باشد. شهرستان ورامین با جمعیت 526832 و با وسعت 2431 کیلومتر مربع از دو بخش:1-بخش مرکزی 2-بخش جوادآباد را شامل می شود. از سمت شرق به شهرستان گرمسار از سمت غرب به شهرستان ری و شهر تهران از سمت شمال به شهرستان پاکدشت از سمت جنوب به سمت استان قم منتهی می‌گردد. عمده طوایف شهرستان ورامین شامل: فارس، ترک، عشایر هستند. تعداد روستا های شهرستان مذکور تعداد 170 عدد و 8 دهستان را شامل می گردد. فراوانی جرم تیراندازی در سطح حوزه استحفاظی شهرستان ورامین یکی از عمده مشکلات امنیتی این منطقه می باشد. از این منظر افزایش حاشینه نشینی به علت مجاورت با پایتخت؛ وجود طوایف مختلف مانند: خانی، شاهسون، شیرکوند،کتی و ...؛ وجود قهوه خانه های بدون مجوز در حجم بالا که بعضا به محل پاتوق اراذل و اوباش تبدیل شده است؛ کمبود امکانات پیشگیری و کنترل جرم با توجه به ازدیاد جمعیت؛ از عمده عوامل افزایش تیراندازی های اراذل و اوباش در سطح شهرستان بوده است.

یکی از روش های متداول انتقام جویی در میان اراذل و او باش شهرستان ورامین، تیراندازی با سلاح جنگی و یا شکاری به سمت درب محل سکونت و محل کار رقبا می باشد. به طور میانگین در هر ماه جندین گزارش از تیراندازی توسط مرفوک گزارش می شود. همچنین فضای مجازی مملو از کلیپ های تیر اندازی اراذل و اوباش در سطح شهرستان می باشد، در بررسی آماری طی سال 1400 حدود 260 فقره تیراندازی ثبت و حدود 40 نفر مصدوم و 60 نفر در این رابطه دستگیر و به مراجع قضایی معرفی شده اند، لذا این مسئله به چالش اول مجموعه فرماندهی انتظامی شهرستان و مراجع قضایی تبدیل شده است.

این موضوع علاوه بر ایجاد هزینه های سرسام آور مبارزه، با عث اتلاف وقت نیروی انسانی،  امکانات و تجهیزات می شود همچنین گرایش قشر قابل ملاحظه ای از جمعیت جوان منطقه به این گونه فعالیت ها، مشکلاتی را بوجود آورده و به شدت فضای امنیت عمومی را تحت تاثیر قرار داده است. از طرفی با بررسی پیشینه مطالعات انجام شده، تقریباً تمام مطالعات صورت گرفته در راستای تحلیل و چالش موارد برون سازمانی اعم از اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی بوده لیکن از حیث امنیتی انتظامی به موضوع تیراندازی توجه نشده است. چنانچه موضوع آسیب شناسی تیراندازی غیر مجاز  شهروندان به درستی مورد ارزیابی و تحلیل قرار نگیرد، چه بسا مبارزه ی فیزیکی فرماندهی انتظامی ویژه شرق استان تهران با بزهکاران حتی با صرف هزینه های کلان موفقیتی در پی نداشته باشد. بنابراین با توجه به اهمیت تیراندازی غیر مجاز و روند رو به افزایش این بزه که علاوه بر ایجاد فضای آکنده از خشم و نفرت باعث مخدوش نمودن امنیت عمومی جامعه از جنبه های مختلف می شود،  لازم است در جهت مقابله موثر و کارآمد موارد آسیب ها با روش علمی احصاء و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. با توجه به موارد فوق، پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این سوال اصلی است که آسیب های عمده تیراندازی غیر مجاز در شهرستان ورامین  کدام است؟

طی بررسی انجام شده در پیشینه تحقیق، در خصوص، آسیب شناسی تیراندازی غیر مجاز با رویکرد پیشگیرانه در سطح کشور و همچنین شهرستان ورامین تاکنون تحقیقی انجام نشده است ولی در مورد چالش‌های درون سازمانی در خصوص سایر جرایم مطالعاتی انجام گرفته است و همچنین در زمینه واکاوی و پیامدهای تیراندازی غیرمجاز تحقیقاتی انجام شده است که در زیر به طور مختصر به آنها اشاره شده است.

باقری، شهریاری، بهمنی و بوداقی (1402) در تحقیقی با عنوان واکاوی تعیین‌گرهای ‎اجتماعی و فرهنگی نگهداری و استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان با استفاده از روش کیفی از نوع داده بنیاد در تحلیل داده‌ها‌ به احصای مدل پژوهش دست یافتند. در این مدل بعد شرایط علی، عواملی در بعد شرایط مداخله‎گر؛ تعیین‎گرهای فرهنگی و بعد راهبردی از‌نظر مشارکت‌کنندگان، مهم‌ترین پیامدها نیز شامل‌ تشدید احساس ناامنی در استان، ارزیابی منفی شهروندان، کاهش حس تعلق به مکان و ... است که حول مقولۀ هستۀ بازتولید ناموزون سنت‌های قومی سامان‌دهی شده است.

عطارزاده (1399) در تحقیقی با موضوع «بررسی عوامل امنیتی موثر بر تیراندازی های غیرمجاز در شهرستان ایلام» انجام داده اند، یافته های تحقیق حاکی از رابطه معنادار و مثبت عوامل امنیتی در بروز تیراندازی های غیرمجاز در شهر ایلام بوده است. همچنین، نشان داده که وجود اراذل و اوباش، ضعف اشراف اطلاعاتی ناجا و قاچاق سلاح و دسترسی به سلاح و مهمات بر وقوع تیراندازی های غیر قانونی در سطح شهرستان ایلام تاثیر مثبت و معنادار داشته است و این متغیرها توانسته اند 65 درصد از وقوع  تیراندازی در سطح این شهرستان را تبیین نمایند که درصد قابل توجهی است.

سواری (۱۳۹۸) در تحقیقی با موضوع «تحلیل جامعه شناختی عوامل فرهنگی موثر بر گرایش به تیراندازی قبایل و عشایر خوزستان» به این نتایج دست یافت که از مجموعه متغیرهای مورد نظر، متغیر مستقل مناسبات و نمایش قدرت قبیله ای، بیشترین تاثیر را بر متغیر وابسته یعنی گرایش به تیراندازی را نشان  می‌دهد .

کرمی(1397) در تحقیقی در پی «واکاوی تجربه زیستی مردم کرمانشاه در استفاده غیر مجاز از سلاح گرم» بوده است. در این پژوهش نتایج حاصله حاکیست که مهم‌ترین تجربه زیسته مشارکت کنندگان عدم احساس امنیت یا همان مرکز سیکل دلهره و اضطراب بودن عوامل اجتماعی یا همان ساخت اجتماعی این مناطق که ناشی از برخی تم های فرعی همچون (بافت ایلی و قبیله ای، وجود اختلاف بر سر منابع کمیاب، نزاع، وجود عصبیت و ...) و عوامل فرهنگی که ناشی از برخی تم های فرعی همچون (نظام ارزشی حاکم، وجود فرهنگ قانون گریزی، فقر فرهنگی، پر نبودن اوقات فراقت، آداب و رسوم خاص مراسمات)، عوامل روانی که ناشی از برخی تم های فرعی همچون (احساس برتری جویی، روحیه سلحشوری و ...) و در نهایت عوامل اقتصادی یا همان ساخت اقتصادی که ناشی از برخی تم های فرعی همچون (بیکاری، فقر اقتصادی، منفعت طلبی، ضرورت های شغلی ) عنوان شده است.

 (صدیق سروستانی، 1386: 47). نظریه های کنترل اجتماعی نیز در تحلیل و تبیین کج رفتاری های اجتماعی مورد استفاده قرار گرفته و از نظریه های بانفوذ در حوزه جامعه شناسی انحرافات اجتماعی بوده است. موضوع اصلی در این نظریه این است که کج رفتاری نتیجه نبود کنترل اجتماعی است. فرض اصلی در این زمینه این است که همچنان که فروید گفته، افراد به طورطبیعی تمایل به کجرفتاری دارندو اگر تحت کنترل قرار نگیرند چنین می کنند (رکلس ، 1993: 57).

در سنت روان شناسی اجتماعی، مید و کولی  به چگونگی شکل یافتن تصور از خود اهمیت می دهد. در این موردشکل گیری تصور از خود به عنوان فردی بزهکار، جامعه و نهادها وسازمان های رسمی نقش اساسی دارند. رفتار اجتماعی انسان اعم از بهنجار یا نابهنجار، در کنش متقابل براساس یک عمل دوجانبه و متقابل شکل می گیرد. هسته این نظریه خود است که به عنوان یک محصول اجتماعی همیشه ظاهرمی شود و از مشارکت در فرآیند تعاملات اجتماعی استنتاج می شود و در این مدت هویت فرد به کنش های متقابل با دیگران ایجاد و حفظ می شود (کاوه، 1391: 57). در واقع، رفتار ناسازگارانه نوعی مقابله به مثل یا مواجهه همسان با رفتار طرف مقابل می باشد.

خشونت و استفاده از سلاح گرم ریشه در تاریخ گذشته دارد. این امر با توجه به بافت جغرافیایی و قومی هر منطقه متفاوت می باشد. در این میان محیط جغرافیایی طبیعی مانند: مناطق کوهستانی به علت کمبود فضا، امکانات زیستی و مشکلات مربوط به کشاورزی و دامداری معمولا بستر مناسبی برای بروز اختلافات طایفه ای و به تبع آن بکارگیری از سلاح گرم در هنگام منازعات می باشد (پورافکاری، 1383: 10). برخی دانشمندان مانند گر در نظریه معروف محرومیت نسبی، احساسی که فرد را فاقد منزلت و شرایط مناسب می داند را عامل بروز رفتارهای خشن دانسته است (گر  ،1379: 54). از سوی دیگر قوم گرایی و عصبیت قومی و وفاداری نسبت به آن نیز عاملی برای کشمکش های بین جوامع می باشد (عبدالرحمانی، فرامرزی و نورمحمد زاده، 1397: 56). در تحلیل علل گرایش افراد به تیراندازی غیرمجاز برخی از پژوهشگران انجام این عمل را در مراسم عزا و عروسی نشان از نوعی ابراز خودنمایی، احساس غرور قومی و طایفه ای، غلبه هیجانات، حس برتری جویی و قدرت نمایی عوان داشته اند (دعاگویان، 1396: 169).

 در تعریف تیراندازی غیر مجاز، مستندات قانونی زیادی وضع شده که نشانگر عزم قانونگذار در مبارزه با این پدیده امنیتی می باشد. در این رابطه ماده 279 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 اعلام می دارد  که هرگاه شخص به قصد جان و مال و ناموس افراد و یا با هدف ارعاب و وحشت اسلحه خود را بکار گیرد محارب محسوب شده و به عنوان مفسد فی الارض اعدام خواهد شد.

با توجه به این که متغییر مستقل این پژوهش آسیب شناسي است ضرورت دارد مفهوم آن در حوزه علوم اجتماعی و امنیتی تبیین گردد. این واژه معادل كلمه پاتولوژي است. منظور از آن شناسايي علل و ريشه عواملي است كه در بروز بحران در پديده هاي مختلف نقش دارند و اين عوامل مي تواند روند بالندگي و كارآمدي پديده ها را مختل سازند. هدف از آسيب شناسي يافتن علت يا علل ركود يا بحران در روند طبيعي پديده ها و فعاليت هاست. آسيب شناسي فرايندي است نظامند از جمع آوري داده ها به منظور تعامل اثربخش و سودمند در راستاي حل مشكلات، چالش ها، فشارها و محدوديت هاي محيطي در سازمان (مانزینی ،  1385).

آسیب‌شناسی بر پایه اطلاعات جهت تجزیه و تحلیل و شناخت دقیق‌تر ساختار، تعاملات، رویه عمل ها و روش ها، سبک-های مدیریتی و سایر عناصر سیستم چاره‌جو، لازم و ضروری است. به عبارتی آسیب‌شناسی، تشخیص مسأله و کانون علمی آن جهت تعیین اقدامات لازم به منظور به¬سازی عملکرد سازمان، امری است پایه‌ای و اساسی. آسیب‌شناسی نیازمند نگرشی نظام¬مند و منظم به کل فرایند است و هدف از آن تشخیص ماهیت و نوع مسأله‌ای است که بروز نموده و نیاز به حل دارد. آسیب‌شناسی سازمانی معمولاً بررسی دو حوزه وسیع را ایجاب می‌کند؛ حوزه اول تشخیص از عوامل تشکیل دهنده سازمان انجام می‌شود که شامل بخش ها، ادارات، محصولات و روابط بین عوامل و تأثیر متقابل آنها بر هم است و در حوزه دوم، آسیب‌شناسی براساس فرآیندهای سازمانی پایه‌گذاری شده است که شامل شبکه‌های ارتباطی، حل گروهی مشکل، تصمیم‌گیری، سبک¬های رهبری و اعمال قدرت، روش¬های برنامه‌ریزی و تعیین هدف و مدیریت تعارض و رقابت است.(افتخاری و مهدوی،12:1385).

مدل های گوناگونی برای آسیب شناسی پدیده های امنیتی و اجتماعی وجود دارد که از آن جمله می توان به مدل سوات  اشاره نمود. بر اساس این مدل می توان از طریق بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید راهبرد مناسب را در یک سازمان یا نهاد مورد شناسایی قرار داد (همان،16:1385). مدل دیگری که در زمینه آسیب شناسی محیطی و سازمان ها قابلیت کار پژوهشی دارد، ﻣﺪل ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺳﻪ ﺷﺎﺧﮕﯽ می باشد. دراین ﻣﺪل، ﭘﺪﯾﺪه ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻋﻮاﻣﻞ رﻓﺘﺎري، ﺳﺎﺧﺘﺎري و زﻣﯿﻨﻪاي ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد. ﻋﻠﺖ ﻧﺎم گذاری اﯾﻦ ﻣﺪل ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺎﺧﮕﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎري، رﻓﺘﺎري و زﻣﯿﻨﻪاي ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﭘﺪﯾﺪه ﯾﺎ روﯾﺪاد ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺎرج از ﺗﻌﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﺳﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد. این الگو یکی از الگوهایی است است که سعی می کند با بررسی آسیب (محتوایی زمینه ای و ساختاری) به شناسایی آسیب های موجود در زمینه مدیریت و برنامه ریزی آموزش و بهسازی منابع انسانی در سازمان‌ها بپردازد (حاجی علی اکبری، سلیمانی، شفیع زاده، طباطبایی ،61:1397)؛

الف) عوامل محتوایی: عوامل محتوایی در بستر سازی آموزش اهمیت بسیاری دارد از این میان می‌توان به فرایندهای اصلی آموزش، سیستم های مدیریت کیفیت و برنامه ریزی آموزش و ... اشاره نمود.

ب) عوامل زمینه ای مانند: فرهنگ سازمانی، از جمله عواملی هستند که به عنوان پشتیبانی کننده فرایندهای آموزش و به-سازی منابع انسانی می تواند گلوگاه های حساسی باشند.

ج) عوامل ساختاری: بررسی آسیب های ناشی از ساختار سازمانی، ساختار سازمانی آموزش، ساختار فنی و تکنولوژی و... جز عوامل ساختاری آسیب های آموزشی در این الگو می باشند (میرزایی،1377 :316).

در این تحقیق در بعد رفتاری به علل و انگیزه و ویژگی های شخصیتی و در بعد محیطی به موضوعات فرهنگی، اجتماعی و پیامدهای ناشی از تیراندازی غیر مجاز در جامعه هدف (عاملان تیراندازی) پرداخته شده است. در زمینه آسیب شناسی ساختاری به خلاء های قانونی، کمبود امکانات و تجهیزات سازمانی در پیشگیری و مبارزه با این معضل اشاره شده است.

روش

تحقیق حاضر از نظر هدف از نوع کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی با رویکرد کیفی است. مشارکت‌کنندگان در پژوهش، تعداد 14 نفراز خبرگان فرماندهی انتظامی ویژه بر اساس معیارهایی از جمله سنوات خدمتی بالای پنج سال در مشاغل امنیتی انتظامی و تحصیلات دانشگاهی در حوزه جغرافیایی شرق استان تهران در سال 1401 می باشد. برای سنجش قابلیت اعتماد این پژوهش از روش توافق میان کدگذاران استفاده گردید. در این روش، داده های مشابه توسط دو یا تعداد بیشتری کدگذار، کدگذاری می شود؛ سپس درصد توافق کدگذاران محاسبه می گردد (کرینلیکو ، 2016) ، روش نمونه‌گیری نیز از نوع غیر احتمالی هدفمند تا حد اشباع نظری می باشد. برای گردآوری اطلاعات از مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته استفاده شده است. روايي خروجی مصاحبه بر اساس روايي محتوايي با استفاده از نظرات اساتيد و متخصصان در اين حوزه تعيين گرديد. تجزیه و تحلیل داده‌ها در دو مرحله صورت گرفت؛ در مرحله اول ابتدا، بر اساس نتایج مصاحبه ها، اطلاعات استخراج و در مرحله دوم کدگذاری و طبقه بندی داده ها صورت پذیرفت.

یافته ها

این مطالعه بر اساس دیدگاه تعداد 14 نفراز کارکنان فرماندهی انتظامی ویژه شرق استان تهران انجام شده است. از منظر جنسیت 14نفر مرد هستند. از نظر سنی 9نفر بین 30 تا 40 سال و 3 نفر بالای 41 تا 45 سال و 2 نفر بین 46 تا 50 سال سن دارند. از نظر تحصیلات نیز 4 نفر کارشناسی و5 نفر کارشناسی ارشد دارند. از نظر سابقه کاری 5 تا 10سال 7 نفر 3 نفر بین 10 تا 20 سال و2 نفر بین 20 تا 30 سال  و 2 نفر بیش از 30 سال سابقه کار دارند.

جدول 1- ویژگی های جمعیت شناختی

جدول شماره 2: مولفه های آسیب شناسی تیراندازی غیر مجاز در شهرستان ورامین

بر اساس نظرات خبرگان و مشارکت کنندگان در این پژوهش مولفه های آسیب شناسی تیراندازی غیر مجاز در شهرستان ورامین را در قالب 8 محور در جدول شماره 2 نشان داده شده است.

جدول شماره 3: دسته بندی مقوله های اصلی و فرعی در زمینه آسیب های رفتاری

یافته های به دست آمده از مصاحبه با مشارکت کنندگان تحقیق در حوزه آسیب های رفتاری عاملان تیراندازی غیرمجاز بیانگر دو مقوله محوری در خصوص علل، انگیزه و ویژگی های شخصیتی و خانوادگی آنان می باشد که در جدول شماره 3 نشان داده شده است.

جدول شماره 4: دسته بندی مقوله های اصلی و فرعی در زمینه آسیب های زمینه ای

یافته های به دست آمده از مصاحبه با مشارکت کنندگان تحقیق در حوزه آسیب های زمینه ای تیراندازی غیرمجاز بیانگر سه مقوله محوری در خصوص مولفه های فرهنگی_اجتماعی؛ محیطی و پیامدهای ناشی از آن می باشد که در جدول شماره 4 نشان داده شده است.

جدول شماره 5: دسته بندی مقوله های اصلی و فرعی در زمینه آسیب های ساختاری

یافته های به دست آمده از مصاحبه با مشارکت کنندگان تحقیق در حوزه آسیب های ساختاری تیراندازی غیرمجاز بیانگرسه مقوله محوری در خصوص تقویت دستگاه قضایی و تعاملات  با پلیس؛  تقویت امکانات و تجهیزات و تقویت اشراف اطلاعاتی می باشد که در جدول شماره 5 نشان داده شده است.

بحث و نتیجه گیری

تیراندازی غیر قانونی یک مشکل جدی است که در اجتماعات مختلف و به خصوص در شهرهای پرجمعیت و حاشیه ای همانند: شهرستان ورامین که از ترکیب جمعیتی متنوع متشکل از قومیت های مختلف است، واقع می‌شود. این عمل تهدیدی جدی برای امنیت افراد و جامعه به شمار می‌رود و می‌تواند منجر به آسیب‌های جسمی و روانی شدید شود. ضرورت پرداختن به این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا کارآمدی واقعی در امنیت اجتماعی تنها زمانی به دست می‌آید که تدابیر لازم برای جلوگیری از این‌گونه رفتارهای خطرناک اتخاذ شود. بر این اساس هدف اصلی از تحقیق حاضر شناسایی آسیب های ناشی از تیراندازی های غیر مجاز در شهرستان ورامین بوده تا با اتخاذ راهکارهای لازم از گسترش آن در آینده پیشگیری شود. یافته های پزوهش در سه مقوله اصلی آسیب های رفتاری، زمینه ای و ساختاری دسته بندی شد. در تبیین مقوله آسیب های رفتاری عاملان تیراندازی غیر مجاز می توان گفت که این افراد از لحاظ فردی و شخصیتی دارای ویژگی های خاصی هستند. عدم احترام به قوانین یکی از ویژگی های بارز اینگونه افراد است به طوری که عمدا قوانین را نادیده می‌گیرند و به تخلفات جدی دست می‌زنند. همچنین عدم توانایی در مدیریت خشم از دیگر خصوصیات این افراد است. احساس انزجار اجتماعی که مبتنی بر نظریه محرومیت نسبی است عامل اصلی رفتارهای خشونت آمیز و توسل به استفاده از سلاح می باشد. این افراد به علت احساس ناراحتی و نارضایتی از وضعیت موجود، برای بیان ناخوشایندی‌هایشان دست به اینگونه اقدامات خشن می زنند. همچنین مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب یا اختلالات شخصیتی نیز می تواند از علل و انگیزهای استفاده از سلاح به صورت غیرمجاز باشد.

در تبیین بعد زمینه ای و شرایط محیطی، یافته های تحقیق بیانگر آن است که بسترهایی برای تیراندازی غیرقانونی در فضای شهری ورامین وجود دارد. تیراندازی غیرقانونی معمولاً در مناطق شهری به علت عدم رعایت قوانین و استانداردهای امنیتی شکل می گیرد. در مکان‌هایی که تیراندازی غیرقانونی انجام می‌شود، احتمالاً اصول امنیتی رعایت نشده و نظارت و کنترل مناسبی صورت نمی گیرد. این موضوع با نظریه کنترل اجتماعی روی کجرفتاری منطبق است. عدم نظارت امنیتی در برخی موارد، باعث بروز تیراندازی غیرقانونی شده و به تبع آن افزایش خطر برای جامعه  را در پی دارد.

در تبیین بعد ساختاری به نظر می رسد، مشکلاتی در زمینه تیراندازی وجود دارد که ضرورت دارد به آن پرداخته شود. یکی از مشکلات عمده عدم شفافیت در قوانین و مقررات مرتبط با تیراندازی است. تقویت نظارت موثر و اشراف اطلاعاتی از سوی مراجع قضایی و انتظامی بر تیراندازی غیر قانونی، باعث کاهش رخدادهای ناخواسته می‌شود. همچنین وجود فقر، بیکاری و نبود فرصت‌های شغلی می‌تواند به افزایش تیراندازی غیرقانونی منجر شود. این مشکلات نیازمند اقدامات توسعه‌ای و جدی از جانب مراجع ذی‌ربط، قوه قضائیه و انتظامی و دیگر نهادهای مربوطه است تا از وقوع چالش‌ها پیشگیری شده و امنیت عمومی تضمین گردد.  در جمع بندی نتایج این تحقیق باید اذعان داشت که تیراندازی غیرمجاز در سطح شهرستان ورامین در حال حاضر به یک آسیب اجتماعی و مسئله امنیتی تبدیل شده است. این امر نیازمند کنترل و پیشگیری دقیق و همه جانبه است با این اوصاف؛ نیروی انتظامی به تنهایی قادر نیست که این مسئله و پدیده را که از عوامل متعدد رفتار فردی مجرمین و همچنین زمینه های اجتماعی- فرهنگی و به خصوص محیطی شهرستان ورامین تاثیر می پذیرد را کنترل یا از وقوع آن پیشگیری کند بلکه ضرورت دارد، سایر متولیان همانند: شورای تامین شهرستان و همچنین نهادهای عمومی و مردم نهاد نیز در این زمینه همکاری و تلاش لازم را داشته باشند. لازم به ذکر نتایج این تحقیق در بعد رفتاری با یافته های سواری (1398) و کرمی (1397) و در بعد شرایط زمینه ای وساختاری با تحقیقات عطارزاده (1399)؛ باقری و همکاران (1402) و صدیق سروستانی (1386) همسو می باشد.

 به طور کلی، تیراندازی غیرقانونی علاوه بر عواقبی که برای دیگران دارد، منجر به خسارات جبران‌ناپذیری برای افراد و زندگی اجتماعی می‌شود. از این رو، توجه به عواقب اینگونه رفتارها و ارائه راهکارهای مناسب برای پیشگیری از آن ضروری است. در این رابطه با توجه به یافته های تحقیق پیشنهادهای کاربردی در سه بعد رفتاری، زمنیه ای و ساختاری ارائه می شود.

- کلاس های مشاوره آموزش همگانی رایگان توسط اداره بهزیستی،کمیته امداد،آموزش و پرورش، شبکه بهداشت و... برای خانواده ها، اولیاء و مربیان، دانش آموزان، مراکز علمی و دانشگاهی  و متهمین و افراد پرخطر آسیب دیده درشهرستان ورامین برگزار شود.

- مراکز تفریحی و گردشگری برای خانواده ها توسط شهرداری به ویژه در مناطق محروم و حاشیه ای شهرستان ورامین ایجاد گردد.

 -  مراکز فرهنگی خانه محله ها، فرهنگسراها به منظور ایجاد بسترهای برنامه های تفریحی، فرهنگی با آموزه های اسلامی ایرانی برای ارتقاء رشد اخلاق شهروندی در شهرستان ورامین توسط شهرداری و اداره ارشاد اسلامی ایجاد و توسعه داده شود.

- کمپ های دولتی و ارتقاء بسترهای درمانی خانواده های معتاد توسط دادستانی، فرمانداری، شورای شهر، نهاد ریاست جمهوری ایجاد شود.

- کلینک های ترک اعتیاد توسط اداره شبکه بهداشت شهرستان ورامین به منظور ارائه خدمات رایگان همگانی برای جامعه هدف صورت پذیرد.

- توسط اداره ورزش و جوانان شهرستان ورامین نسبت به فراهم ساختن فضاهای ورزشی و تفریحی برای اوقات فراغت جوانان و نوجوانان اقدام صورت پذیرد.

- برخورد قاطع دستگاه قضایی با مجرمین و اراذل و اوباش پر خطر صورت پذیرد.

- حمایت معنوی امام جمعه محترم شهرستان از پلیس و قوه قضاییه به منطور برخورد قاطع و بازدارنده اقدامات اراذل و اوباش صورت پذیرد.

- آخرین تحرکات اراذل و اوباش و مجرمین سابقه دار توسط اداره اطلاعات شهرستان تحت کنترل و رصد و پایش قرار گیرد.

- از تجهیزات و فناوری های روز از قبیل: دوربین دید در شب؛ پهباد و ... در رصد و کنترل و پایش مناطق آلوده استفاده شود.

- طرح احضار اراذل و اوباش با همکاری قوه قضاییه وپلیس به صورت هدفمند و منظم اجرا شود.

- از گشت های آشکار و پنهان پلیس جهت ناامن کردن محیط های آلوده و آسیب زا استفاده شود.

- چارت سازمانی پلیس به منظور تقویت نیروهای متخصص و کارآمد تقویت شود.

- سطح معیشت کارکنان پلیس به منظور افزایش انگیزه خدمتی ارتقاء یابد.

- حمایت حقوقی و قانونی از کارکنان عملیاتی درگیر در صحنه جرم توسط اداره حقوقی فراجا صورت گیرد.

 - قانون بکارگیری سلاح در جهت حمایت از کارکنان پلیس و افزایش هزینه ارتکاب جرم برای مجرمین با همکاری اداره حقوقی و امور مجلس فراجا اصلاح و بازنگری شود.

سپاسگزاری

در پایان این پژوهش، از فرماندهی، مسئولین دفتر تحقیقات کاربردی، پلیس اطلاعات و امنیت عمومی و کلیه فرماندهان و مدیران مجموعه انتظامی شهرستان ورامین که در انجام این تحقیق همکاری داشته و با حوصله و قبول زحمت به سوال های مصاحبه پاسخ دادند، تشکر و قدردانی به عمل می آید.

منابع

عبدالرحمانی، رضا و فرامرزی، حسن و نورمحمد زاده، علی(1397). علل گرایش مردم ایلام به نگهداری سلاح گرم غیر مجاز، تهران، ششمین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی وروانشناسی، آسیب های اجتماعی و فرهنگی.

 https://civilica.com/doc/759551

باقری، معصومه؛ شهریاری، مرضیه؛ بهمنی، سجاد و بوداقی، علی (1402). تعیین‌گرهای ‎اجتماعی و فرهنگی نگهداری و استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان، پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی، 12(4)، 23-46.

بازیابی: https://ssoss.ui.ac.ir/article_28102.html

پورافكاري، نصرالله (1383). نزاع هاي جمعي محلي. مجموعه مقالات اولين همايش ملي طرح مسائل جامعه شناسي ايران. دانشگاه علامه طباطبايي.

بازيابيhttp://book.atu.ac.ir/book_550.html :

حاجی علی اکبری، ندا؛ سلیمانی، نادر؛ شفیع زاده، حمید و طباطبایی، سیدموسی (1397)،بررسی عوامل موثر بر توسعه بازاریابی آموزشی با کاربرد نظریه سه شاخگی، مجله دانشکده پزشکی، 61 (1)، 183-189.

https://www.sid.ir/paper/968134/fa

دعاگویان ، داوود؛کشفی، سید سعید و رضایی، مجید(۱401). چالش های مدیریت انتظامی در پی جویی سرقت در فرماندهی انتظامی استان همدان. نشریه: پژوهش های مدیریت انتظامی (مطالعات مدیریت انتظامی)،17 (1)، 71-101.

https://www.sid.ir/paper/966701/fa

 افتخاری، عبدالرضا و مهدوی، داوود(1385)، راهکارهای توسعه گردشگری روستایی با استفاده از مدل SWOT: دهستان لواسان کوچک، فصلنامه مدرس علوم انسانی، 10 (2) 50-62.

https://www.sid.ir/paper/6792/fa

سواری، مرتضی (۱3۹۸). جامعه شناختی عوامل موثر بر گرایش به تیراندازی در بین قبایل و عشایر خوزستان ، فصلنامه دانش انتظامی خوزستان. 13 (8)، ۸۴- ۶۹

https://elmnet.ir/Article/30258990-11802رکن

صدیق سروستانی، رحمت الله(1386). آسیب شناسی اجتماعی، جامعه شناسی انحرافات، تهران: سمت.

صفری، سیاره (1393)، آسیب شناسی عوامل مؤثر بر ترک خدمت نخبگان از دیدگاه مدیران. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت دولتی. دانشگاه علامه طباطبایی.

https://resalenegar.ir/product

عطار زاده، محمد ( 1399)، گرایش به سلاح گرم غیر مجاز و تاثیر آن بر امنیت عمومی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده انتظامی دانشگاه علوم انتظامی امین.

- قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲.

کاوه، محمد (1391). آسیب شناسی بیماری های اجتماعی، تهران، جامعه شناسان.

کرمی، سعید (1397). واکاوی تجربه زیستی مردم کرمانشاه در استفاده غیر مجاز از سلاح گرم . پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت انتظامی. دانشگاه علوم انتظامی امین.

گر، تد رابرت (1379). برخوردهاي فرقه اي و امنيت جهان، ترجمه عليرضا محمدخاني، مجلة اطلاعات سياسي اقتصاد،12(6)، 54-59.

  بازيابي از: http://ensani.ir/fa/article/103249

مانزینی، اندرو (1385). مدیریت تحول سازمانی آسیب شناسی سازمانی با رویکرد کاربردی به حل مشکلات و بالندگی سازمانی، ترجمه علی عطافر، سعید انالویی و مرضیه قبادی پور، تهران : موسسه علمی دانش پژوهان برین.

هومن، حیدرعلی (1394). راهنمای عملی پژوهش های کیفی، تهران، سمت.

  منابع لاتین

Kirilenko, A. P., & Stepchenkova, S.(2016). Inter coder agreement in one to many classification: fuzzy kappa . PloS one,3(11). https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0149787

Morgans, Catherine (2018) Brazil rural conflict growing Published on: Tue Jul Latin America Inside Out Blog.  https://lab.org.uk/author/catherinemorgans/

Reekless, W. (1993). The Crime problem. 4th ed. New York, Appleton.

Spaij, R. (2019) Aspects of Hooliganism Violence. Amsterdam School For Social Science Research, p1- 32. https://translateyar.ir/wp-content/uploads/2022/04