زنان کارآفرین خراسان رضوی؛ از موانع جنسیتی پیش‌رو تا قابلیت‌های نهفته اقتصادی

به گزارش ایرنا، استان خراسان رضوی با مرکزیت مشهد، یکی از قطب‌های اقتصادی و فرهنگی ایران است و زنان در بخش‌های مختلف این استان، از جمله کشاورزی، صنایع دستی، گردشگری، فناوری اطلاعات و خدمات نقش مهمی ایفا می‌کنند.

به طور کلی، فعالیت‌های زنان کارآفرین در این منطقه اغلب حول محورهایی از جمله صنایع دستی و میراث فرهنگی، صنایع غذایی و کشاورزی، خدمات و گردشگری، فناوری و آموزش است. در شهر مشهد با توجه به وجود پارک علم و فناوری، زنان در زمینه‌های نرم‌افزاری، بازی‌سازی و پلتفرم‌های خدماتی نیز فعالیت‌هایی راه‌اندازی کرده‌اند.

از گذشته تاکنون افراد و گروه‌هایی از زنان در حوزه کارآفرینی خراسان رضوی مورد توجه قرار گرفته‌اند، اما بسیاری از نمونه های موفق کارآفرینی زنان در استان در قالب تعاونی‌های تولید ایجاد شدند که محصولات غذایی، فرآوری زعفران یا صنایع دستی را به بازار عرضه می‌کنند. این مدل به زنان اجازه می دهد تا با سرمایه اولیه به صورت گروهی فعالیت کنند.

در حال حاضر حدود ۱۵۶ هزار نفر در دستگاه‌های اجرایی استان خراسان رضوی مشغول به کار هستند که ۴۸ درصد از این جمعیت را بانوان تشکیل می‌دهند. آمار مشخصی نیز از تعداد کارآفرینان زن در دست نیست، اما موفقیت های آنان در عرصه‌های مختلف کسب و کار در استان قابل مشاهده است.

فشار مضاعف بر کارآفرینان زن متخصص؛ از نگاه ترحم‌آمیز تا موانع سرمایه‌گذاری

در پی این اظهارات، یکی از گلخانه‌داران مشهدی و فارغ‌التحصیل ارشد باغبانی از دانشگاه فردوسی در گفتگو با خبرنگار ایرنا به تشریح موانع پیش روی خود به عنوان یک زن متخصص در حوزه کشاورزی پرداخت.

هدی صائب با بیان اینکه دو سال از راه‌اندازی گلخانه او می‌گذرد، از فقدان حمایت‌های سیستمی برای پیگیری مطالبات انتقاد کرد و گفت: با وجود تحصیلات آکادمیک در حوزه باغداری و کشاورزی، نتوانستیم از تسهیلات استفاده کنیم و موانع زیادی در مسیر دریافت وام بانکی وجود داشت.

وی مهم‌ترین چالش را نگاه جنسیتی حاکم بر این حوزه دانست و افزود: کشاورزی بیشتر شغل مردانه تلقی می‌شود؛ وقتی یک خانم وارد این حوزه می‌شود، با نگاه ترحم‌آمیز اطرافیان مواجه می‌شود. این برخوردها در حالی است که شایستگی و دانش باید ملاک باشد، نه جنسیت. ما زحمت کشیده‌ایم، تحصیل کرده‌ایم و همپای مردان پیش رفته‌ایم اما برخوردها متفاوت است.

این بانوی کارآفرین ادامه داد: در رشته باغبانی، فرصت‌های شغلی دولتی بسیار محدود است و بیشتر فارغ‌التحصیلان مجبور به کارآفرینی می‌شوند، هرچند این مسیر دشوارتر است.

صائب به لزوم سرمایه اولیه بسیار زیاد و دشواری دریافت مجوز اشاره و بیان کرد: چالش‌هایی نظیر بیماری‌ها، آفات، و کمبود منابع (مانند گاز) موجب دلسردی بسیاری از همکاران در حوزه باغداری شده است.

وی با تأکید بر اهمیت آموزش‌های مهارتی، خواستار افزایش کارگاه‌های فنی و حرفه‌ای در حوزه تولید محصولات کشاورزی شد تا فارغ‌التحصیلان مهارت‌های عملیاتی لازم برای کارآفرینی را کسب کنند.

این کارآفرین در پایان به دغدغه کم‌آبی و ضرورت تولید محصولات کم‌آب‌بر اشاره کرد و گفت: بستر مناسبی برای عملیاتی کردن تحقیقات دانشگاهی وجود ندارد و مسیر کارآفرینی برای زنان بسیار دشوار است.

با وجود این چالش‌ها، صائب اعلام کرد که علاقه‌ای به رها کردن کارآفرینی ندارد زیرا این مسیر حداقل به او اجازه می‌دهد حرف خود را بزند و دیدگاه‌های تخصصی خود را اجرا کند.

چالش‌های جنسیتی پیش روی کارآفرینان زن در خراسان رضوی

شکاف جنسیتی در سطوح مدیریتی و کارآفرینی خراسان رضوی به وضوح نمایان است. سرپرست مدیریت کارآفرینی اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان، چالش‌هایی چون ترس از شکست در زنان و نگاه سنتی به نقش‌های خانوادگی را از موانع اصلی کارآفرینی بانوان دانست و تأکید کرد که با وجود عدم تبعیض در تسهیلات دولتی، این عوامل منجر به ریسک‌پذیری کمتر زنان شده است.

ناهید انتظاریان ضمن اشاره به موفقیت‌های چشمگیر کارآفرینان زن در استان تأکید کرد: چالش‌های جنسیتی و نگاه‌های سنتی همچنان موانع مهمی برای این قشر محسوب می‌شوند.

به گفته وی، گزارش‌های جهانی نشان می‌دهد که زنان کارآفرین در سراسر دنیا با چالش‌هایی برآمده از حوزه جنسیت مواجه هستند که کارآفرینی آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده و نمی‌توان ادعا کرد که زنان با شرایط کاملاً برابر با مردان فعالیت می‌کنند.

وی همچنین نقش سنتی زنان در مدیریت خانواده را عاملی تأثیرگذار بر مسیر کارآفرینی آن‌ها دانست و در خصوص حمایت‌های دولتی تصریح کرد: در پرداخت تسهیلات و مشوق‌های دولتی، نگاه جنسیتی وجود ندارد، اما به دلیل ترس ذاتی از شکست، زنان کارآفرین ریسک‌پذیری کمتری نشان داده و کمتر به سراغ تسهیلات می‌روند و از ورود به برخی مشاغل خاص که اغلب مردانه تلقی می‌شوند، پرهیز می‌کنند.

با این حال، وی تأکید کرد که استثناهایی وجود دارد و زنانی هستند که موفقیت‌های بسیار بیشتری نسبت به همتایان مرد خود کسب کرده‌اند.

انتظاریان به وجود نگاه جنسیتی در استخدام‌های دولتی نیز اشاره کرد و گفت: در بسیاری از سازمان‌ها، حتی در مشاغل فنی و مهندسی و حتی بانک‌ها، گزینه‌های استخدام را با عنوان «ترجیحاً آقا» مشخص می‌کنند، در حالی که یک کار بانکی به سادگی توسط خانم‌ها قابل انجام است.

وی با اشاره به سوءاستفاده برخی کارفرمایان از زنان افزود: در جاهایی که هدف، عدم پرداخت بیمه یا حقوق کمتر است، استخدام خانم‌ها ترجیح داده می‌شود و بازار کار در رده‌هایی مانند فروشگاه‌ها به سمتی رفته که استفاده از نیروی خانم را به دلیل تأثیر مثبت بر تبلیغات، بر استفاده از آقا ترجیح می‌دهند.

سرپرست مدیریت کارآفرینی اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان رضوی همچنین به آمار ناقص زنان کارآفرین در استان، از فعالیت‌های موفق کانون زنان بازرگان و تعاونی بانوان به عنوان بازوان حمایتی نام برد و خاطرنشان کرد: حدود ۹۰ درصد مشاغل خانگی و بخش عمده تعاونی‌های پوشاک استان را بانوان تشکیل می‌دهند.

مطالبه کرسی‌های مدیریتی برای بانوان

این بحث با تأیید قوی رییس هیات مدیره شهرک صنعتی ماشین‌سازی و فناوری‌های برتر مشهد، رنگ جدی‌تری به خود گرفت. وی صراحتاً اعلام کرد که در حق زنان صنعتگر و فرهیخته کشور «ظلم شده است».

محمد سهامیان مقدم با اشاره به ساختارهای موجود اظهار کرد: در میان ۳۲ مدیر بانک خصوصی و دولتی، خانم مدیر شعبه کمتر وجود دارد، به تعداد انگشتان دست مدیر زن در پست های دولتی استان دیده می‌شود، در بخش خصوصی نیز در چهار تشکل اصلی، حتی یک نفر زن در هیات رئیسه حضور ندارد.

وی با تأکید بر وجود صنعتگران قوی زن، خواستار سهمیه‌بندی عادلانه شد و تصریح کرد: حداقل ۲۰ درصد کرسی مدیران کل، مدیران بخش خصوصی و بانک‌ها باید در اختیار بانوان باشد.» این دیدگاه نشان می‌دهد که چالش کارآفرینی زنان، در مرحله مدیریتی و تصمیم‌گیری کلان نیز همچنان پابرجاست.

کارآفرینی زنان به عنوان موتور محرک اقتصاد پایدار

در مقابل این چالش‌ها، رییس کانون زنان بازرگان خراسان رضوی، بر ظرفیت زنان به عنوان کلید حل بحران‌های عمیق اقتصادی تأکید کرد و گفت: امروز اقتصاد با بحران‌هایی روبه‌روست که ریشه‌های آن بسیار عمیق‌تر از متغیرهای سطحی است و بی‌تردید برای عبور از این وضعیت باید به ریشه‌های اجتماعی و اقتصادی مشکلات توجه کرد. کارآفرینی اجتماعی یکی از مسیرهایی است که می‌تواند ما را به سمت اقتصادی پایدار هدایت کند.

آذر کیانی‌نژاد افزود: اگر در بررسی آمار و ارقام اقتصادی، بعد انسانی و اجتماعی نادیده گرفته شود، این شاخص‌ها به پایداری نخواهد رسید. بنابراین برای دستیابی به رشد اقتصادی، توجه به لایه‌های اجتماعیِ مؤثر بر اقتصاد ضروری است؛ در غیر این صورت، هر ساختار اقتصادی در گذر زمان دچار تزلزل خواهد شد.

وی با اشاره به نقش محوری زنان در کارآفرینی اجتماعی تصریح کرد: زنان به دلیل درک عمیق از مسائل زندگی و معیشت خانواده، توانایی تحلیل و طراحی مدل‌های اجتماعی و اقتصادی را دارند. حضور آنان در فرآیند کارآفرینی نه تنها به حل مشکلات اقتصادی کمک می‌کند، بلکه بسیاری از چالش‌های اجتماعی را نیز برطرف می‌سازد. کارآفرینی زنان، مدلی ترکیبی از نگاه اقتصادی و اجتماعی است که می‌تواند به عنوان یکی از پایدارترین الگوهای کارآفرینی مورد توجه قرار گیرد.

رییس کانون زنان بازرگان خراسان رضوی بیان کرد: در بسیاری از مدل‌های کارآفرینی مبتنی بر بنگاه اقتصادی، نگاه غالب، تولید و سودآوری است؛ اما زنان به دلیل ذات عدالت‌محور، دلسوز و مهربان خود، دغدغه‌مندی متفاوتی دارند. همین امر باعث شده مدل کسب‌وکار زنان، هم انسانی‌تر و هم اثرگذارتر باشد. لذا اگر با رویکرد برابر و عادلانه به نقش زنان نگاه کنیم، موفقیت‌های بزرگ‌تری حاصل خواهد شد.

کیانی نژاد افزود: برای رشد اقتصاد کشور باید به سمت ایجاد فضاهایی حرکت کنیم که فعالیت‌های اجتماعی نیز به درآمدزایی برسند. زنان در حوزه‌هایی مانند صنایع خلاق و بوم‌گردی، مدل‌هایی موفق ارائه کرده‌اند که علاوه بر حفاظت از محیط زیست و میراث فرهنگی، اشتغال و درآمد پایدار ایجاد کرده است. یکی از نمونه‌های بارز، تبدیل بوم‌گردی‌ها به اکوسیستم‌های اقتصادی است که هم به توسعه گردشگری کمک کرده و هم برای جامعه محلی ارزش افزوده ایجاد کرده است.

وی نقش زنان در بنگاه‌های سلامت‌محور و دانش‌بنیان را نیز برجسته دانست و گفت: زنان به دلیل دغدغه‌مندی نسبت به سالمندان و نیازهای اجتماعی، حضوری فعال در این حوزه‌ها دارند. اقتصاد پایدار بر سه پایه استوار است که شامل حل مسائل اجتماعی، مدیریت کارآمد منابع و شبکه‌سازی است. زنان در هر سه حوزه پیشتاز هستند و مدیریت منابع محدود را سال‌ها در بستر زندگی روزمره آموخته‌اند.

ضرورت توانمندسازی زنان کارآفرین

رییس کانون زنان بازرگان خراسان رضوی با تاکید بر ضرورت تقویت شبکه‌سازی و توانمندسازی زنان کارآفرین ادامه داد: هرچه بستر شبکه‌سازی برای زنان گسترده‌تر شود، توان اثرگذاری آنان افزایش می‌یابد.

کیانی نژاد همچنین بر ضرورت تعریف نظام مالی مناسب برای صنایع کوچک تاکید کرد و گفت: بسیاری از کسب‌وکارهای زنان در رسته صنایع خرد قرار دارند و لازم است سیستم‌های مالی متناسب با این نیاز طراحی شود.

وی از رونمایی و ارائه رسمی طرحی با عنوان «شبکه زنان کارآفرین؛ از ایده تا صادرات» به‌منظور تجمیع و تقویت ظرفیت‌های جامعه زنان کارآفرین و صادرکننده کشور خبر داد و گفت: در مراسمی رسمی با حضور مقامات ملی و فعالان اکوسیستم نوآوری و کارآفرینی کشور، از طرح ملی WENIX با عنوان کامل «شبکه زنان کارآفرین؛ از ایده تا صادرات» رونمایی به عمل آمد.

به گفته وی، این طرح در واقع مدلی ملی برای توانمندسازی زنان کارآفرین دانش‌بنیان در سراسر کشور است که با هدف تجمیع ظرفیت‌های پراکنده، شبکه‌سازی مؤثر و فراهم‌سازی مسیر رشد و توسعه نوآوری زنان، از مرحله ایده‌پردازی تا حضور موفق در بازارهای بین‌المللی طراحی شده است.

رییس کانون زنان بازرگان خراسان رضوی در پایان ابراز امیدواری کرد: نهادهای دولتی، بخش خصوصی، مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری با این طرح همراه شوند و در توسعه و پیاده‌سازی ملی آن مشارکت فعال داشته باشند تا از این رهگذر، جایگاه زنان ایرانی در زیست‌بوم نوآوری و کارآفرینی کشور ارتقا یابد.