شهر جهانی گوهرسنگ‌ها و حق فراموش شده مشهدی‌ها

به گزارش ایرنا، اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۵ بود که ورود هیات پنج نفره داوری شهرهای جهانی شورای جهانی صنایع دستی به مشهد برای ارزیابی ظرفیتها و استعدادهای هنری مشهد در زمینه تراش سنگ برای انتخاب و معرفی به عنوان شهر جهانی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در صدر اخبار رسانه های مختلف قرار گرفت.

سفری دو روزه که مشاهده ظرفیتها، فعالیت هنرمندان خوش ذوق و خلاق سنگ تراش آن، تعدد کارگاهها و بازارهای تولید و فروش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در مشهد، وجود سنگ های زیبا و نیز دیگر استعدادهایی که در نهایت به حق موجب شد، مشهد پس از حدود دو ماه در کنار وجود رقبای سرسختی همچون بانکوک (تایلند) و بمبئی(هند) که بدون شک در این زمینه حرفها برای گفتن دارند به عنوان شهر جهانی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی انتخاب شود.

اما انتخاب شهر مشهد به عنوان شهر جهانی گوهرسنگها در ۹ سال گذشته چه عایدی برای مردم این شهر داشته است؟ باید ببینیم از این ظرفیت چقدر استفاده شده است آیا اکنون صادرات سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی تراش خورده مشهد در حال انجام بوده و رونق گرفته است، آیا ارزشگذاری سنگهای قیمتی در مشهد انجام می‌شود؟ بیایید این پرسشها را از دستاندرکاران این حوزه جویا شویم...

غفلت از ظرفیت بالای خراسان رضوی در گوهرسنگها

رییس مرکز نوآوری جواهرات و سنگهای قیمتی ایران به عنوان یکی از مطرح‌ترین فعالان عرصه سنگهای قیمتی در مشهد به خبرنگار ما گفت: با وجود اینکه مشهد به عنوان تنها خوشه صنعتی جواهرات کشور و شهر جهانی گوهرسنگ‌ها از سوی یونسکو انتخاب شده است، فعالان این حوزه از کم‌توجهی دستگاه‌های اجرایی و نادیده گرفته شدن ظرفیت‌های این شهر در عرصه بین‌المللی گلایه دارند.

محمدجواد پیش بین اظهار کرد: ۷۵ درصد واحدهای تولیدی مشهد در زمینه جواهرات فعالیت دارند و سالانه ۹ تن نگین عقیق و ۴.۵ تا ۶ تن نگین فیروزه در این شهر تولید می‌شود، همچنین، ۲۸.۶ درصد طلای کشور در مشهد مصرف می‌شود و کالاهای سوغاتی مانند نگین، انگشتر و جواهرات، مزیت اصلی خراسان به شمار می‌روند.

وی اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین مطالبات فعالان این حوزه، راه‌اندازی مرکز ملی گوهرسنگ‌ها در مشهد است که به دلیل مشکلات اعتباری متوقف شده است. همچنین مشهد در زمینه طراحی جواهرات پیشرو بوده و بیش از هزار و ۵۰۰ طراح جواهرات در این شهر تربیت شده‌اند که بسیاری از آن‌ها جذب کشورهای همسایه شده‌اند.

یکی از مهم‌ترین مطالبات فعالان این حوزه، راه‌اندازی مرکز ملی گوهرسنگ‌ها در مشهد است که به دلیل مشکلات اعتباری متوقف شده استرییس مرکز نوآوری جواهرات و سنگهای قیمتی ایران اضافه کرد: فعالان این حوزه با اشاره به وجود گمرک تخصصی صادرات گوهرسنگ‌ها و تنها اتحادیه گوهرسنگ در مشهد، از لغو تفویض اختیار ارزش‌گذاری سنگ های قیمتی در استان انتقاد کرده و خواستار توجه ویژه مسئولان به این حوزه هستند.

وی گفت: در حال حاضر بخش زیادی از محموله‌های فیروزه در انبارهای گمرک مشهد متوقف شده‌اند و تنها امکان خروج آن‌ها به صورت همراه مسافر وجود دارد که این امر، مشکلات زیادی را برای صادرکنندگان ایجاد کرده است؛ توجه ویژه به این صنعت می‌تواند ضمن رونق اقتصادی، زمینه اشتغال‌زایی و ارزآوری بیشتر را فراهم کند و جایگاه مشهد را به عنوان قطب جواهرات ایران در سطح بین‌المللی تثبیت نماید.

رییس مرکز نوآوری جواهرات و سنگهای قیمتی ایران معتقد است که با تولید ماهانه بیش از ۲۰ تن نقره در مشهد، تسهیل صادرات می‌تواند میزان صادرات را دو برابر کند، عدم اجرایی شدن مصوبه صادرات نقره، مانع از تحقق این پتانسیل و رونق تولید در منطقه می‌شود و نیازمند توجه و پیگیری جدی مسوولان است.

ممنوعیت صادرات گوهرسنگها از مشهد

روستای پیوه ژن واقع در فاصله بین مشهد و نیشابور با دارا بودن هنرمندان طلاساز متعدد و برند ثبت شده‌ پیوه ژن، با مشکل جدی در زمینه‌ صادرات محصولات خود مواجه است چرا که با وجود اخذ مصوبه صادرات سه کیلوگرم نقره، این مصوبه هنوز عملیاتی نشده و بلاتکلیفی ادامه دارد، این در حالی است که بیش از ۲ هزار و ۲۰۰ کارگاه تولیدی در سازمان میراث فرهنگی ثبت شده و بیش از ۲۰ هزار نفر در این بخش مشغول به کار هستند.

این سخنان فعال حوزه طراحی و ساخت طلا و صاحب برند «پیوه ژن» در مشهد است که ضمن تاکید بر ظرفیت بالای مشهد در تولید و فروش طلا، از عدم بهره‌برداری مناسب از عنوان “شهر جهانی گوهرسنگ‌ها” انتقاد کرد و به خبرنگار ما گفت: مشهد با داشتن زائران فراوان و نزدیکی به شهرهای مرزی، فرصتی عالی برای توسعه صنعت طلا و جواهر دارد.

اسماعیل صمدی با اشاره به انتخاب مشهد به عنوان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها از سوی یونسکو افزود: متاسفانه این ظرفیت از دید مسئولان مغفول مانده و کمتر مورد استفاده قرار گرفته است. با همت مسئولان می‌توان بهره‌برداری بهتری از این ظرفیت داشت.

وی همچنین به وجود جوانان طراح و مستعد در مشهد اشاره و بر اهمیت همکاری با کشورهای همجوار برای بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها تاکید کرد.

ممنوعیت صادرات سنگ‌های تراش‌خورده از مشهد مانعی جدی برای پیشرفت این صنعت در خراسان رضوی استمدیر کارخانه عقیق‌تراشی مشهد نیز با انتقاد از ممنوعیت صادرات سنگ‌های تراش‌خورده از مشهد، این موضوع را مانعی جدی برای پیشرفت این صنعت در استان دانست.

حسن آذرکیش با بیان اینکه خراسان رضوی دارای سنگ‌های باکیفیتی است، استفاده بهینه از آن را مشروط بر این دانست که بتوان صادرات کرد، چرا که به گفته او پیشرفت زیادی و اشتغال بسیاری ایجاد می‌شود.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر صادرات سنگ از مشهد ممنوع است، افزود: این موضوع کار را بسیار سخت کرده است. اگر صادرات آزاد شود و جلوی فعالیت واسطه‌ها گرفته شود، شرایط بسیار بهتری برای تولیدکنندگان فراهم خواهد شد.”

آذرکیش با تشریح روند فعلی صادرات گفت: سنگی که در مشهد تراشیده می‌شود، با قیمت پایین به خارج از کشور صادر می‌شود و پس از تراش بیشتر در آنجا، با قیمت بالاتری به فروش می‌رسد، اگر اجازه دهند خودمان تراش بدهیم و صادر کنیم، ارزش افزوده بیشتری عاید استان خواهد شد.

مدیر کارخانه عقیق‌تراشی مشهد خواستار رفع موانع صادرات سنگ و سنگ‌های تراش‌خورده از مشهد به کشورهای دیگر شد و این موضوع را “معضل بزرگی” برای صنعتگران این حوزه خواند.

اختیاری که از مشهد گرفته شد

مدتی است که اختیار ارزشگذاری سنگهای قیمتی که برای چندین سال در اختیار خراسان رضوی و مشهد بود، از آن گرفته شده که هنوز دلایلش مشخص نیست، این موضوع انتقاد بسیاری فعالان این عرصه را در پی داشته است.

عضو کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگهای قیمتی ایران و یکی از صادرکنندگان بنام فیروزه با انتقاد از لغو ارزش گذاری سنگهای قیمتی توسط مراکز استانها و واگذاری آن به یک لابراتور در تهران اظهار کرد: این وضعیت از ارزش گذاری سنگهای قیمتی، هزینه تمام شده صادرات را برای صادرکنندگان زیورآلات به شدت افزایش می‌دهد و راه قاچاق را می‌گشاید.

عبدالصمد رحیمی به تشریح تاریخچه ارزش گذاری سنگهای قیمتی بویژه فیروزه در کشور پرداخت و افزود: تا قبل از انقلاب سنگ های قیمتی مانند فیروزه جزو اقلام صادراتی به شمار نمی‌رفت و به طور معمول به صورت کالای همراه با مسافر صادر می‌شد.

وی که خود از صادرکنندگان بنام فیروزه در کشور بوده و رییس سابق اتحادیه فیروزه تراشان مشهد است، ادامه داد: در آن زمان هر ۴۵ روز یکبار فیروزه را به کشورهای کویت و عربستان می‌بردم و قانون و مقرراتی برای صادرات آن وجود نداشت، اما از سال ۱۳۵۹ در زمره کالاهای صادراتی قرار گرفت و هفت نهاد مسئولیت آن را برعهده گرفتند.

لغو ارزش گذاری سنگهای قیمتی در مشهد، هزینه تمام شده صادرات را برای صادرکنندگان زیورآلات به شدت افزایش می‌دهد و راه قاچاق را می‌گشایدوی بیان کرد: این هفت نهاد شامل اداره تهاتر بانک مرکزی، اداره نشر اسکناس بانک مرکزی، گمرک، وزارت بازرگانی، مرکز توسعه صادرات، کمیسیون نرخ گذاری، سازمان میراث فرهنگی به اضافه شرکت تعاونی فیروزه تراشان ایران بود، قیمت فیروزه توسط این نهادها بررسی و به ۱۱ رقم تقسیم و برای هر رقم چهار درجه قیمت گذاری برای صادرات تعیین می شد.

عضو کانون جواهرات کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگهای قیمتی ایران گفت: از سال ۱۳۶۰ نرخ صادراتی فیروزه تصویب و سال به سال تمدید می‌شد و ۶ سال به همین منوال ادامه داشت تا اینکه رییس مرکز توسعه صادرات نرخ ریالی را به نرخ دلار تبدیل کرد تا دیگر قیمت صادراتی آن سال به سال نیاز به تمدید نداشته باشد و تا سال ۱۳۹۷ این روند ادامه داشت.

وی اظهار کرد: در زمان دولت آقای روحانی به دلیل مشکلاتی که در کمبود ارز وجود داشت، سنگ های زینتی و فلزات گرانبها در ردیف ۷۱ ستاد مقررات صادرات وزارت صنعت و معدن و تجارت قرار گرفت، سپس واردات سنگ های قیمتی چه با ارز آزاد و چه با ارز صادراتی ممنوع شد، اما ارزش‌گذاری همچنان در دست بانک مرکزی بود.

رحیمی افزود: در زمان مسئولیت آقای رحمانی بر وزارت صنعت معدن و تجارت در دولت دوازدهم، ارزش گذاری سنگهای قیمتی از اداره نشر اسکناس بانک مرکزی گرفته و به این وزارتخانه محول شد که بعد از این تصمیم مشکلات صادرکنندگان چندین برابر شد.

ارزش‌گذاری هر نمونه سنگ قیمتی ۱۰۰ میلیون ریال هزینه دارد

این فعال صادراتی ادامه داد: با پیگیری هایی که از طریق نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی انجام شد، ارزش گذاری سنگ های قیمتی را به مراکز استانها واگذار کردند، اما به تازگی وزارت صنعت معدن و تجارت اختیار ارزش گذاری سنگهای قیمتی را از مراکز استانها گرفته و به تهران واگذار کرده است، به طوری که توسط یک لابراتوار و افراد غیرمتخصص انجام می‌شود.

رحیمی اضافه کرد: هرچند در دولت حاضر واردات سنگ های قیمتی آزاد شده است، اما نحوه ارزش‌گذاری سنگ های قیمتی توسط ان لابراتور هزینه تمام شده صادرات زیورآلات را افزایش داده است، از سوی دیگر بانک مرکزی قبلا ارزش‌گذاری سنگهای قیمتی را با صادرکننده رایگان محاسبه می‌کرد اما این لابراتور به ازای ارزش گذاری هر نمونه از سنگ قیمتی ۱۰۰ میلیون ریال می‌گیرد که به هیچ وجه توجیه اقتصادی ندارد.

وی با بیان اینکه روند واردات سنگ قیمتی و ترخیص آن از گمرک نیز هزینه بالایی دارد، گفت: فیروزه مصرف عمومی تری دارد، زیرا از نظر علمی از خاصیت بیشتری برخوردار است اما هزینه تمام شده واردات سایر سنگهای قیمتی بسیار زیاد است و دیگر توجیه اقتصادی ندارد.

عضو کانون جواهرات کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگهای قیمتی ایران هشدار داد که ادامه روند قیمت گذاری کنونی سنگ های قیمتی باعث رونق کارت های یکبار مصرف بازرگانی برای صادرکنندگان و در نهایت قاچاق سنگ های قیمتی می شود.

رحیمی با بیان اینکه ۲۵۶ نوع سنگ‌ قیمتی و زیورآلات وجود دارد، افزود: درخواست ما از تهران این است که یا قیمت گذاری سنگ‌های قیمتی را به بانک مرکزی بازگردانند یا اختیار قیمت گذاری سنگی مانند فیروزه را به مشهد تفویض کنند، مشهد و نیشابور هزار و ۵۰۰ کارگاه تراش سنگ قیمتی دارد و از تجربه و تخصص لازم در این زمینه برخوردار است.

شهر جهانی گوهرسنگها، از حرف تا عمل

آنچه نماینده عالی دولت در خراسان رضوی در حاشیه بازدید خود از گنجینه گوهرسنگها در موزه خراسان به خبرنگاران گفت، حاکی از غفلتی بود که سالها دست اندرکاران برای بسترسازی به منظور استفاده از ظرفیت نامگذاری مشهد به عنوان شهر جهانی گوهرسنگها داشته‌اند.

استاندار خراسان رضوی بر لزوم استفاده حداکثری از برند شهر جهانی گوهرسنگ‌ها برای توسعه اقتصادی استان تاکید کرد و گفت: عنوان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها برای مشهد فرصتی ارزشمند است که باید در مسیر توسعه اقتصادی استان و کشور از آن بهره‌برداری مناسبی صورت گیرد.

غلامحسین مظفری با اشاره به اهمیت برند شهر جهانی گوهرسنگ‌ها گفت: این عنوان بسیار ارزشمند است و حتماً زحمات زیادی برای ثبت آن کشیده شده است؛ چه در دریافت مجوز از سازمان‌های بین‌المللی مانند یونسکو و چه در سایر مراحل. مهم‌تر از کسب این عنوان، میزان بهره‌مندی از آن و ظرفیت‌سازی برای استفاده حداکثری از این برند در راستای ایجاد ارزش اقتصادی است.

وی بیان کرد: زمانی این عنوان برای ما ارزش واقعی پیدا می‌کند که در اقتصاد ما اثرگذار باشد، تولید ناخالص داخلی را افزایش دهد و بتوانیم افراد فعال در این حرفه را افزایش دهیم. ظرفیت بالایی در این زمینه وجود دارد؛ از جمله قدمت تاریخی برخی سنگ‌ها مانند فیروزه، عقیق و سایر سنگ‌های ارزشمند در جنوب خراسان و خراسان جنوبی، همچنین ذخایر قابل‌توجه در کشور افغانستان که بسیاری از آن‌ها پیش‌تر به‌صورت خام و مستقیم به کشورهای دور صادر می‌شده‌اند. اکنون می‌توان اقدامات مؤثرتری در این زمینه انجام داد.

وقتی عضو اتحادیه‌های منطقه‌ای مانند اوراسیا هستیم و از ۳۱ اردیبهشت تعرفه واردات چهار هزار و ۸۰۰ قلم کالا به صفر می‌رسد، اگر نتوانیم رقابت‌پذیری را افزایش دهیم، عملاً بازار به نفع محصولات خارجی خواهد شداستاندار خراسان رضوی ادامه داد: در این حوزه باید فضای مثبتی برای آموزش و هم‌افزایی ایجاد شود. به باور من، ایجاد رقابت مثبت میان فعالان این حوزه ضروری است؛ چه در بخش خصوصی و چه در نهادهایی مانند میراث فرهنگی که وظیفه بسترسازی را بر عهده دارند. ایجاد فضای اشتراکی و همکاری جمعی، از الزامات پیشرفت این صنعت است.

وی اظهار داشت: در این حوزه، ضرورت دارد که شرکت‌های دانش‌بنیان با بهره‌گیری از دانش روز، تکنولوژی‌های نوین و ایده‌هایی که بتوانند در بازار جهانی رقابت کنند، وارد عمل شوند. ما دیگر نمی‌توانیم بین بازار داخلی و خارجی تفاوت قائل شویم. وقتی عضو اتحادیه‌های منطقه‌ای مانند اوراسیا هستیم و از ۳۱ اردیبهشت تعرفه واردات چهار هزار و ۸۰۰ قلم کالا به صفر می‌رسد، اگر نتوانیم رقابت‌پذیری را افزایش دهیم، عملاً بازار به نفع محصولات خارجی خواهد شد.

مظفری با اشاره به پیشینه تاریخی صنعت گوهرسنگ‌ها در خراسان رضوی گفت: دانش و سابقه خوبی از گوهرسنگها و فعالیت در این عرصه در استان وجود دارد، برخی سنگ‌ها مانند فیروزه‌ای که در منطقه برج خراسان کشف شده‌اند، قدمتی بیش از پنج هزار سال دارند، بنابراین باید از این تجربه تاریخی بهره گرفت، دانش را به‌روز کرد و از تکنولوژی‌های نوین دنیا در این صنعت بهره‌مند شد.

وی تأکید کرد: اگر مشهد به‌عنوان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها شناخته می‌شود، باید این جایگاه را در عمل به منصه ظهور رساند، فضای شهر باید با این برند عجین شود. هر زائر، گردشگر یا مسافری که به مشهد سفر می‌کند، باید این حس را داشته باشد که وارد شهری با برند جهانی گوهرسنگ‌ها شده است، همان‌طور که برخی شهرها به واسطه برندی خاص شهرت جهانی یافته‌اند، مشهد نیز باید با محصولات ارزشمند و دارای ارزش افزوده بالا در حوزه گوهرسنگ‌ها، حضوری پررنگ در بازارهای جهانی داشته باشد و بتواند در بالاترین سطح این بازارها رقابت کند.

نتیجه گیری

برای استفاده حداکثری از فرصت انتخاب مشهد به عنوان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها، نیاز به یک رویکرد چندوجهی و بلندمدت است. این رویکرد باید شامل موارد زیر باشد:

توسعه زیرساخت‌ها (موزه‌ها و مراکز نمایشگاهی؛ مراکز تحقیقاتی و آموزشی؛ ساختارهای لجستیکی؛ امنیت و نظارت)؛ تقویت صنعت گوهرسنگ (حمایت از معدن‌کاران؛ توسعه بازارهای بین‌المللی؛ جذب سرمایه‌گذاری؛ ایجاد برندینگ)؛
توسعه گردشگری (ایجاد تورهای تخصصی؛ همکاری با مراکز گردشگری؛ ایجاد جاذبه‌های جدید؛ آموزش و اطلاع‌رسانی)؛ مشارکت و همکاری (همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی؛ همکاری با کشورهای همسایه؛ همکاری با سازمان‌های بین‌المللی)؛ داشتن نگاه بلندمدت (برنامه‌ریزی استراتژیک، مدیریت پایدار؛ آموزش و مهارت‌آفرینی)

با توجه به این موارد، مشهد می‌تواند به عنوان یک قطب جهانی گوهرسنگ مطرح شود و از این فرصت ارزشمند برای توسعه اقتصادی و گردشگری خود استفاده کند.