قصه زعفران طلای سرخ کَدکَن؛ دستانی که با عشق گل می‌چینند

به گزارش  خبرگزاری تسنیم از کدکن، اینجا، خورشید که طلوع می‌کند، دستان زنان و مردان با عشق گل می‌چیند و قصه زعفران، این طلای سرخ و گمنام کَدکَن آغاز می‌شود. هر گل در این دیار، راوی امید و تلاش ایرانیان است.

در جنوب‌شرقی استان خراسان رضوی، جایی میان دشت‌های مرتفع و کوهستان‌های سردسیر چهل تَن، باغشهر کَدکَن قرار گرفته است؛ شهری سر سبز و تاریخی از توابع شهرستان تربت‌حیدریه در فاصله 150 کیلومتری مشهد که نامش با «طلای سرخ» ایران گره خورده است.

با وزیدن نسیم پاییزی، گل‌های بنفش زعفران یکی‌یکی از دل غنچه‌ها بیرون می‌آیند و همچون نگینی بنفش بر تارک زمین‌های کدکن می‌درخشند. گل‌هایی که به گفته کشاورزان محلی، به دلیل سردتر بودن هوای کدکن نسبت به بسیاری از مناطق زعفران‌خیز ایران «درشت‌تر و پُرگل‌تر» هستند و «عطر قوی و رنگ‌دهی بالا» زعفران کدکن را از بسیاری از نمونه‌های دیگر متمایز کرده است.

بنا بر گفته سعید برازنده، کارشناس کشاورزی کدکنی، زعفران کدکن گل‌های درشت‌تر و رنگ بهتری نسبت به زعفران سایر مناطق کشور دارد و بر اساس شاخص‌های سنجش کیفیت، زعفران کدکن از نظر شاخص کروسین (قدرت رنگ‌دهی) بالای 85، سافرنال (عطر و رایحه) بالای 42 و پیکروسین (طعم و تلخی) بالای 220 است که نشان از کیفیت بالای آن دارد.

این کارشناس کشاورزی درباره نقش اقتصاد محلی و اشتغال‌زایی زعفران در کدکن می‌گوید: زعفران یکی از گیاهان استراتژیک در کدکن است که اگر از چرخه اقتصادی این منطقه خارج شود، کشت های دیگر توجیه اقتصادی ندارد. از نظر بازار کار و اشتغال زایی نیز برای مثال در زمین 20 هکتاری ما، در طی فرآیند آبیاری تا برداشت و پاک‌سازی گل زعفران، حدود 6 هزار و 500 نفر نیروی انسانی به کار گرفته می‌شود که نشان‌دهنده ظرفیت بالای اشتغال‌زایی زعفران در کدکن است.

وی می‌افزاید: بیشترین حجم محصول زعفران کشور نیز در همین منطقه تولید می‌شود و میانگین کشت زعفران در کدکن 9 کیلوگرم در هکتار است؛ یعنی دو برابر میانگین استانی و سه برابر میانگین کشوری.

سید حسن میرزاده، زعفران کار کدکنی و فعال در حفظ و توسعه گیاهان دارویی بومی، می‌گوید: فصل برداشت زعفران از اواسط مهر آغاز می‌شود و تا اواخر آذر ادامه دارد و همه اهالی روستاها و شهرهای اطراف درگیر چیدن و برداشت این گیاه ارزشمند و گران‌قیمت هستند.

به گفته این کشاورز، چرخه حیات مزارع نیز منظم ادامه دارد. با فرا رسیدن زمان کاشت دوباره، پیازهای سن‌بالا از زمین خارج و پیازهای تازه جایگزین می‌شوند. هر مزرعه با این تجدید قوا تا 7 سال عمر مفید خواهد داشت. عملیات کاشت از اوایل مرداد تا اواخر مهر ادامه دارد.

اما چیدن زعفران در کَدکَن قصه‌ای متفاوت نسبت به مناطق دیگر که غنچه‌ها را می‌چینند دارد. اینجا برداشت با طلوع آفتاب آغاز می‌شود. گل‌ها که باز می‌شوند، این دستان زنان و مردان کدکنی است که با عشق گل‌ می‌چینند. کشاورزان محلی می‌گویند در برخی مزارع، برداشت تا اوایل ظهر و حتی عصر ادامه دارد. این پراکندگی زمانی به‌خاطر وسعت مزارع و سرمای هواست که باعث می‌شود گل‌ها دیرتر باز شوند و زمان بیشتری برای چیدن فراهم شود.

گلایه کشاورزان از کارآفرینی تا قیمت‌گذاری پشت درهای بسته

اما پشت این منظره چشم‌نواز، گلایه‌هایی قدیمی وجود دارد. برازنده، یکی از مزرعه‌داران بزرگ کدکن، از کم‌توجهی مسئولان به جایگاه زعفران ایران در بازارهای جهانی گلایه دارد و می‌گوید: الان دیگر زعفران باکیفیت به اسم ایران در جهان شناخته نمی‌شود؛ امروز زعفران باکیفیت را با نام کشور افغانستان می‌شناسند. یکی از دلایل این موضوع این است که افغان‌ها در ایران آموزش دیدند و زعفرانی با کیفیت بالاتر تولید و وارد بازار جهانی کردند. ای کاش مسئولان توجه لازم را داشته باشند و تدبیری بیندیشند تا همچون گذشته، نام زعفران با نام ایران گره بخورد، وگرنه بازار جهانی را از دست خواهیم داد.

علی زال‌خان، یکی از مزرعه‌داران زعفران کدکن، از «دست‌های پنهانی» می‌گوید که نبض قیمت بازار را در دست دارند: قیمت‌گذاری زعفران نه دست کشاورز است و نه دولت. این کار را مافیایی متشکل از دلالان و تاجران زعفران در مشهد انجام می‌دهند. امسال رئیس اتحادیه زعفران قیمت هر کیلو را 60 میلیون تومان اعلام کرده؛ قیمتی که نسبت به پارسال پایین‌تر است. چرا باید رئیس اتحادیه این قیمت را تعیین کند؟

او معتقد است: حداقل دولت باید خرید تضمینی انجام دهد تا بازار در دست افراد خاص نماند.

برازنده نیز اضافه می‌کند: وقتی دلال و تاجر هر نرخی که می‌خواهند تعیین می‌کنند، ضرر اصلی را کشاورز می‌بیند. کشاورز که ضرر کند، کارگر هم بیکار می‌شود و اشتغال بخش کشاورزی از هم می‌پاشد.

یکی دیگر از مشکلات کشاورزان کدکنی، نبود تجهیزات فرآوری در کَدکَن است. علی زال‌خان در این‌باره می‌گوید: به‌خاطر نبود امکانات، گل‌های زعفران امسال با قیمت کیلویی یک میلیون و دویست هزار تومان به مشهد فروخته شد و در آنجا تبدیل به فرآورده‌های مختلف می‌شود. این خام‌فروشی بزرگ‌ترین ضربه را به کشاورز کدکنی می‌زند. در حالی که با ایجاد امکانات لازم، می‌توان فرآوری و عرضه را با قیمت مناسب‌تری در خود کدکن انجام داد.

کدکن؛ مستعد تبدیل‌شدن به قطب اقتصاد سبز، اما نیازمند همراهی مسئولان

سید محمد سیدمحمدی، از کنشگران فرهنگی و اجتماعی کدکن، درباره حمایت از مزرعه‌داران زعفران، به تشکیل صندوق سرمایه‌گذاری زعفران در بازار بورس اشاره می‌کند: صندوق‌های زعفران در بورس این امکان را فراهم کرده‌اند که سرمایه‌گذاران بدون معامله کالای فیزیکی و بدون پذیرش ریسک‌های بازار سنتی، این کالا را در قالب صندوق خرید و فروش کنند.

وی می‌افزاید: مسئله اصلی، عدم فرهنگ‌سازی است. سرمایه‌گذاری در صندوق زعفران هنوز در میان اهالی کدکن و سایر نقاط کشور شناخته‌شده نیست و در این زمینه نیاز به آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی داریم.

در ادامه، سید محمدی با اشاره به پیشینه‌ی درخشان کدکن در پرورش گیاهان دارویی افزود: علاوه بر جایگاه ویژه‌ی زعفران در کشاورزی باغشهر کدکن، با بهره گیری از منابع آبی فراوان و خاک حاصلخیز و تکیه بر کشت دیگر محصولات گیاهی و باغی، این منطقه ظرفیت آن را دارد که به یکی از قطب‌های برجسته‌ی کشاورزی استان بدل شود و نقشی کلیدی در توسعه پایدار و اقتصاد سبز منطقه ایفا نماید. این خود نیازمند توجه ویژه مسئولین به  حمایت و تأمین زیر ساخت های لازم و آموزش مزرعه داران و ارائه تسهیلات ارزان قیمت به آنان در این منطقه است.

درخواست کشاورزان از مسئولان: زنجیره دلالی را قطع کنید

در پایان، سعید برازنده به نمایندگی از زعفران‌کاران کدکنی از مسئولان می‌خواهد که به مسئله دلالی در زعفران ورود جدی داشته باشند: باید کار دلالی در زعفران کشور رسیدگی و حذف شود. تا وقتی واسطه‌ها نرخ را تعیین می‌کنند، حق کشاورز و به دنبال آن کارگر پایمال می‌شود.

پاییز که در کوچه‌پس‌کوچه‌های کدکن قدم می‌گذاری، زن‌ها، مردها و کودکانی را می‌بینی که سطل به‌دست، گل‌های زعفران را با دستان پرمهرشان پاکسازی می‌کنند. برای آنان، گل های زعفران آفتاب امیدی است که در پائیز کدکن طلوع می کند. زعفران در این دیار، نمادی از تلاش، عشق و امید کشاورزان است؛ محصولی با کیفیت بی‌نظیر و گران قیمت که می‌تواند نام ایران را در بازار جهانی زنده نگه دارد، به شرط آنکه چالش‌های قیمت‌گذاری، فرآوری و حمایت مسئولان رفع شود و همه پای کار زعفران ایرانی بایستند.