مسیر ناهموار توسعه کشت گلخانه‌ای علی رغم امکان اشتغالزایی مناسب

طی سال‌های اخیر بخش کشاورزی در خراسان ضوی با چالش‌هایی همچون خشکسالی، مشکلات مکانیزاسیون، عدم توسعه آبیاری نوین،  کمبود نیروهای متخصص عملیاتی و دانش فنی مواجه بوده است. در سال ۹۷ به منظور بهبود وضعیت تولید و توسعه کشت گلخانه‌ای در استان برای هر شهرستان سهم زمین مشخصی در نظر گرفته شد که برخی از این شهرک‌ها احداث شده، اما در حال حاضر با مشکلات زیادی مواجه هستند.

مجتمع گلخانه‌ای ۳۳ هکتاری سردشت در کیلومتر ۶ جاده تبادکان یکی از این مجتمع‌های گلخانه‌ای بوده که حدودا ۲۱ واحد و ۲۸ هکتار ظرفیت کشت دارد که به دلیل بحران آب و خشکسالی، هزینه‌های هنگفت تولید و عدم جانمایی مناسب و ...  از ظرفیت حداکثری تولید در آن استفاده نشده است. در حال حاضر از ۲۱ واحد گلخانه موجود حدودا ۶ گلخانه فعال است.

بسیاری از تولید کنندگان گلخانه‌های مجتمع سردشت را به دلیل بحران آب رها کرده‌اند

علی صادق‌زاده، عضو هیات مدیره شهرک گلخانه‌ای سردشت در این خصوص و مشکلات این مجتمع عنوان می‌کند: ‌بسیاری از کشاورزان و تولید کنندگان گلخانه‌های این شهرک را به دلیل عدم حمایت سازمان جهاد کشاورزی در احداث چاه و همچنین هزینه‌های سنگین تأمین آب رها کردند.

وی درخصوص چالش‌های کشت گلخانه‌ای ادامه می‌دهد: علت این مساله وجود بحران آب و مشکل در کشت جانمایی غلط جهادکشاورزی برای احداث این شهرک است.

جانمایی غلط مشکل تأمین آب را دو چندان کرده است

صادق‌زاده تصریح می‌کند: درست است که ما در سطح استان مشکل آب داریم و همچنین در مجتمع سردشت هم کم آبی بیداد می‌کند، اما جهادکشاورزی با جانمایی غلط مشکل تأمین آب را دو چندان کرده است. آب این منطقه شور است و اصلا مناسب کشاورزی نیست. اگر ما از این آب برای آبیاری محصول بدون استفاده از دستگاه آب شیرین‌کن استفاده کنیم حداقل ۳ بار دیگر محصول باید آبیاری شود تا نمک آب از دسترس ریشه خارج شود.

وی ادامه می‌دهد: جانمایی غلط فقط محدود به بحث کیفیت و میزان آب نمی‌شود، بلکه ما اینجا در سال‌های گذشته طوفان‌هایی داشتیم که باعث کنده شدن سقف گلخانه‌ها شده است. اگر یکی از طوفان‌ها مستقیما از وسط شهرک عبور می‌کرد چندین میلیارد سرمایه را از بین می‌برد.

‌عضو هیات مدیره شهرک گلخانه‌ای سردشت تصریح می‌کند: برای تأمین آب شهرک به جهادکشاورزی درخواست احداث چاه دادیم، اما موافقت نشد. در حال حاضر برای تأمین آب روزانه تانکرهای ۳۰ هزار لیتری به شهرک می‌آیند و روزانه حدود ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان هزینه آب می‌دهیم. در شهرک گلخانه‌ای سردشت باید پروژه ای با بودجه کلان جهت احداث چاه‌های اصولی یا لوله کشی برای انتقال آب از روستای پرکند آباد به سردشت با همکاری سازمان آب صورت بگیرد با اینکار می‌شود از ظرفیت حداکثری شهرک استفاده‌ کرد.

وی بیان می‌کند: طی ۱۱ سال گذشته تا کنون با افزایش تعداد گلخانه‌ها و شروع خشکسالی این شهرک‌ گلخانه‌ای راکد شده است و از ۱۱ سال پیش تا به حال پیشرفت فیزیکی این مجتمع تنها حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد بوده است. زمانی که جهاد کشاورزی شهرک را تحویل تعاونی کشاورزی داد یک منبع و یک چاه هم احداث کرد، اما این منبع کفاف  تولید را نداده و شاید حدود ۳۰ درصد از آب مورد نیاز محصول را بتواند تامین کند؛ بقیه نیاز محصول را ما با خرید آب تامین می‌کنیم.

بهره‌وری آب با کشت گلخانه‌ای ۳۰ برابر کشت عادی است

عضو هیات مدیره شهرک گلخانه‌ای سردشت ادامه می‌دهد: بهره‌وری آب با کشت گلخانه‌ای ۳۰ برابر کشت عادی است. در این وضعیت و بحران آب حتی کشت گندم هم توجیه اقتصادی ندارد، زیرا باعث هدر رفتن منابع آب می‌شود. با پرداخت یارانه نکاشت و اختصاص دادن سهم بیشتری از منابع به کشت گلخانه‌ای شاهد جهشی عظیم در بخش کشاورزی خواهیم بود. در حال حاضر ما در شهرک گلخانه ای سردشت با همین امکانات و مشکلات حدود ۸ رنگ مختلف رز پرورش می‌دهیم که فقط ۴ نوع آن قرمز در تناژهای متفاوت است. همچنین کشت گوجه فرنگی و آلوورا هم داریم.

‌عضو هیات مدیره شهرک گلخانه‌ای سردشت ادامه می‌دهد: البته کشت آلوورا، کشتی است سازگار با محیط، اما اگر بنا باشد چنین سرمایه گذاری عظیمی برای کشت آلوورا صرف شود اصلا توجیه منطقی برای آن وجود ندارد. اگر در اینجا محصول آلوورا هم کشت می‌شود صرفا برای این است که گلخانه‌ها خالی نباشد. به نظر بنده کشت گوجه فرنگی هم در این منطقه صرفه اقتصادی ندارد، زیرا فروش این محصول در بازار کفاف هزینه‌های آب، برق و حتی کارگر را هم نمی‌دهد.

صادق زاده درخصوص اشتغال‌زایی شهرک گلخانه‌ای سردشت عنوان می‌کند: این منطقه، منطقه ای حساس از نظر معضلات اجتماعی و بیکاری است. در حال حاضر ۱۱ خانوار از اهالی منطقه اینجا مشغول به کار هستند اگر شهرک از ظرفیت خود به طور کامل استفاده کند حدودا برای ۴۰۰ خانوار به‌طور مستقیم و به طور غیرمستقیم در مراحل بسته بندی، توزیع و... اشتغال‌زایی صورت می‌گیرد.

امیر رجب زاده یکی دیگر از تولید کنندگان مجتمع گلخانه ای سردشت درباره شهرک گلخانه‌ای و مشکلات پیش روی تولید کنندگان عنوان می‌کند: اگر زیرساخت‌های تولید گلخانه‌ای توسط سازمان جهاد کشاورزی فراهم و توسعه یابد با توجه به اقلیم سازگار سردشت می‌توانیم بهره‌وری حداکثری داشته باشیم.

شهرک‌های گلخانه‌ای با بحران آب و هزینه‌های سنگین تأمین آن دست و پنجه نرم می‌کنند

وی ادامه می‌دهد: متاسفانه تنها بر روی کاغذ توسعه گلخانه‌ها در خراسان رضوی صورت گرفته است، اما درعمل داستان چیز دیگری است. شهرک‌های گلخانه‌ای با مشکلات بسیاری ازجمله بحران آب و هزینه‌های سنگین تأمین آن دست و پنجه نرم می‌کنند. در همین راستا جلسات متعددی با مسئولین سازمان جهاد کشاورزی صورت گرفته است.

علی جعفری، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی توضیح می‌دهد: درحال حاضر در جهان ارزیابی اقتصادی تولید به جای عملکرد در واحد سطح به عملکرد به ازای هرمترمکعب آب تغییریافته است. با توجه به اینکه در روش تولید گلخانه‌ای امکان تولید محصول به ازای هرمترمکعب آب ازنظر وزنی تا ۱۰برابر و ازنظردرآمدزایی تا بیش از ۵۰ برابرقابل افزایش است و همچنین با در نظر گرفتن شرایط خشکسالی و بحران تأمین آب در سال‌های اخیر توسعه گلخانه‌ها به منظور بهره وری بهینه از منابع آبی بیش از پیش حائز اهمیت است. همچنین با توجه به توسعه روز افزون شهرها و روستاها و کاهش اراضی حاصلخیز کشاورزی در سطح کشور و استان نیاز به رویکردهای جدید برای استفاده از اراضی داریم. در کشت گلخانه‌ای امکان تولید محصول در نامرغوب‌ترین اراضی که کشت محصولات زراعی و باغی در خاک میسر نیست، وجود دارد.

وی در خصوص اشتغال‌زایی شهرک‌های گلخانه‌ای عنوان می‌کند: با احداث هر هکتار گلخانه برای ۵ تا ۱۰ نفر دانش آموخته کشاورزی و ۱۰ تا ۱۵ نفر نیروی کارماهر به طور مستقیم اشتغال و برای بیش از ۲۰ نفر اشتغال غیر مستقیم ایجاد می‌شود. در حال حاضر در سطح استان چندین هزار نفر دانش آموخته رشته‌های کشاورزی جویای کارمرتبط با رشته تخصصی در سطح استان وجود دارند و تأمین و تربیت نیروی کارماهر مورد نیاز در اکثر نقاط امکان پذیر است.

سهم ناچیز کشور از تجارت ده‌ها میلیارد دلاری سالانه محصولات گلخانه‌ای

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی افزود: از جمله ظرفیت‌های بالقوه کشت های گلخانه‌ای تأمین مستمر نیاز محصولات گلخانه‌ای به ویژه برای کشورهای همجوار از جمله کشورهای آسیای میانه، روسیه و کشورهای حوزه خلیج فارس، افغانستان و عراق است. متاسفانه باوجود پتانسیل‌های لازم، سهم کشور از تجارت ده‌ها میلیارد دلاری سالانه محصولات گلخانه‌ای بسیار ناچیز است. براساس محاسبات انجام شده درآمد ارزی حاصل به ازای هر متر مکعب آب دربرخی محصولات نظیر گل رز هلندی بیش از ۵۰ دلار است. خریداران عمده گل ایران درسال گذشته کشورهای امارات، عراق و ترکمنستان بوده‌اند.

وی درخصوص امکان تولید خارج از فصل شهرک‌های گلخانه‌ای تصریح می‌کند: تولید محصولات کشاورزی از جمله سبزیجات، صیفی‌جات وگیاهان زینتی در گلخانه‌ها درخارج از فصل طبیعی امکان پذیر بوده و در نتیجه استمرار تولید و نهایتا عدم وجود نوسان شدید قیمت برای مصرف کنندگان به ویژه در راستای امنیت غذایی جامعه را فراهم می‌آورد که مهم‌ترین مزیت کشت گلخانه‌ای است.

‌جعفری با اشاره به چالش‌های موجود برای توسعه کشت گلخانه‌ای ادامه می‌دهد: کمبود نیروهای متخصص عملیاتی، دانش فنی، عدم وجود برنامه و مقررات مستمر و ثابت برای تأمین تسهیلات، بالا بودن نرخ تسهیلات، نبود ثبات لازم در زمینه شرایط و مقررات برای صادرات محصولات تولیدی و ورود کالاهای با کیفیت مورد نیاز ازجمله نهاده‌ها، ماشین آلات و تجهیزات و افزایش بی رویه هزینه‌های تولید و قیمت پایین خرید محصول از تولید کننده از موانع موثر در عدم توسعه کشت گلخانه‌ای است.

حل چالش‌ها و معضلات کشت گلخانه ای در دستور کار جهاد کشاورزی قرار دارد

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با تاکید بر ظرفیت‌های استان برای کشت گلخانه‌ای خاطرنشان می‌کند: با توجه به وجود تعداد زیاد فارغ‌التحصیلان کشاورزی جویای کار، همجواری با کشورهای آسیای میانه و افغانستان به‌ عنوان بازارهای مصرف قابل توجه در زمینه محصولات گلخانه‌ای، لزوم تأمین نیاز بازار داخلی استان به ویژه با توجه به تعداد زائرانی که سالانه به مشهد سفر می‌کنند و همچنین شرایط اقلیمی مناسب در بسیاری از مناطق مختلف استان از جمله ارتفاع مناسب از سطح دریا و همچنین ساعات آفتابی زیاد باید کشت گلخانه‌ای در خراسان رضوی توسعه یابد و حل چالش‌ها و معضلات این کشت در دستور کار جهاد کشاورزی قرار دارد.

در ادامه غلامحسین ساربان، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی درخصوص احداث شهرک‌های گلخانه‌ای عنوان می‌کند: از سال ۹۷ دولت ۱۰۰۰ هکتار زمین برای تاسیس شهرک‌های گلخانه در نظر گرفته است و درواقع توسعه شهرک‌های گلخانه‌ای در دستور کار جهادکشاورزی قرار گرفت و همچنین ۲۰ نقطه در سطح استان جهت احداث شهرک‌ها جانمایی شد.

بسیاری از این شهرک‌های گلخانه‌ای نمی‌توانند از ظرفیت حداکثری خود به دلیل بحران آب استفاده کنند

وی ادامه می‌دهد: شهرک‌های گلخانه‌ای در کاشمر، خلیل‌آباد، داورزن، چناران، نیشابور و مشهد احداث شدند، اما بسیاری از این شهرک‌ها نمی‌توانند از ظرفیت حداکثری خود به دلیل بحران آب استفاده کنند. گلخانه مشهد به دلیل تأمین آب مورد نیاز از بقیه گلخانه‌ها فعال‌تر و موفق‌تر عمل کرده است. گلخانه‌های دیگر به دلیل بحران آب و خشکسالی و بعضا مشکلات معارض با روستائیان فعالیت به خصوصی ندارند.

ساربان با تاکید براهمیت کشت گلخانه‌ای ادامه می‌دهد: کشت گلخانه‌ای با اقلیم خراسان رضوی سازگار و صرفه اقتصادی بسیاری دارد، اما با وجود بحران آب و هزینه سنگین تأمین آب مورد نیاز و همچنین نرخ بالای تسهیلات عرصه بر کشاورزان تنگ شده است. از مهم‌ترین چالش‌های بخش کشاورزی می‌توان به عدم توسعه آبیاری نوین اشاره کرد که خود مانعی برای توسعه کشت گلخانه ای است اما بحث هزینه‌های سنگین تسهیلات به خودی خود مانعی برای توسعه کشت گلخانه‌ای در استان است.

خراسان رضوی به عنوان یکی از استان‌های موفق و برتر در حوزه کشاورزی، دارای توانمندی‌های فراوانی است. با توجه به نقش و تأثیر بخش کشاورزی بر اقتصاد کشور از یک سو و همچنین، به دلیل کم آبی و خشکسالی طی سال‌های اخیر، توسعه کشت گلخانه ای در کشور با استفاده از تجارت کشورهای موفق در این حوزه می‌تواند نقش مهمی در توسعه اقتصاد کشاورزی و در نهایت رشد اقتصادی کشور ایفا نماید، اما این مهم نیازمند برنامه ریزی صحیح و ایجاد زیر ساخت‌های مناسب است. متاسفانه با وجود صرف هزینه‌ها و اعتبارات زیاد در زمینه توسعه کشت گلخانه ای امروز این مساله چندان میسر نشده و نیازمند بازنگری است.