میزگرد «از هنر تا برند، سوغات زیارت و بسته بندی»: ویژندسازی و بسته‌بندی، کلید گشایش بازارهای جهانی است

به گزارش ایرنا، صنایع دستی خراسان رضوی با ۹۲ رشته فعال، ۲۳ هزار هنرمند و صادرات ۲۱ میلیون دلاری به ۲۸ کشور جهان در سال گذشته، خود را به عنوان یک “هنر- صنعت کاربردی” و “سفیر تمدنی” جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی مطرح کرده است و شناساندن و ارائه شایسته گنجینه‌های صنایع دستی به جهانیان، نیازمند رویکردی نوین و هوشمندانه است و در این میان، مفهوم “سوغات زیارت” در خراسان رضوی، ابعادی فراتر از یک خرید ساده پیدا می‌کند.

زائران و گردشگرانی که از سراسر ایران و جهان به این خطه سفر می‌کنند، به دنبال یادگارهایی هستند که علاوه بر زیبایی، حامل بخشی از معنویت و اصالت این سرزمین باشد. صنایع دستی، با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، توانایی زیادی برای ایفای این نقش دارند، اما این ظرفیت تا چه حد بالفعل شده است؟

یکی از چالش‌های اصلی پیش رو در حوزه صنایع دستی خراسان رضوی، عدم توجه کافی به مقوله «ویژند یا برندسازی» است و بسیاری از هنرمندان و تولیدکنندگان، با وجود خلق آثار فاخر، از ابزارهای نوین بازاریابی و ایجاد هویت بصری برای محصولات خود غافل مانده‌اند. این موضوع، مانع از تمایز محصولات آنها در بازار رقابتی می‌شود و فرصت‌های رشد و توسعه را محدود می‌سازد.

علاوه بر ویژندسازی، «بسته‌بندی» نیز حلقه مفقوده دیگری در زنجیره ارزش صنایع دستی است. بسته‌بندی نامناسب نه تنها به ظاهر محصول آسیب می‌رساند، بلکه از نظر حفظ کیفیت، حمل و نقل و ارائه اطلاعات کافی به مشتری نیز مشکل‌ساز است. یک بسته‌بندی جذاب و کاربردی، می‌تواند ارزش افزوده چشمگیری به محصول ببخشد و تجربه خرید دلنشینی را برای مشتری رقم بزند.

اگرچه در زمینه ویژندسازی و بسته بندی کارهای فاخری در خطه خورشید انجام شده است و هنرمندانی به تعداد انگشتان یک دست هستند که در بازارهای جهانی و داخلی موفقیتهای خوبی کسب کرده‌اند اما هنوز برای این مهم نیازمند توجه، برنامه‌ریزی،ترویج، آموزش و البته حمایت و سرمایه‌گذاری هستیم.

بسته‌بندی نامناسب نه تنها به ظاهر محصول آسیب می‌رساند، بلکه از نظر حفظ کیفیت، حمل و نقل و ارائه اطلاعات کافی به مشتری نیز مشکل‌ساز است

چالش‌های نام برده در حوزه صنایع دستی، تنها به مسائل زیبایی‌شناختی محدود نمی‌شوند؛ عدم آگاهی از نیازهای بازار، ضعف در شبکه‌های توزیع، دسترسی محدود به مواد اولیه باکیفیت و نبود حمایت‌های کافی از سوی نهادهای دولتی و خصوصی، از دیگر موانعی هستند که بر سر راه توسعه صنایع دستی و تبدیل آن به سوغات زیارت مطلوب قرار دارند.

اما آیا این چالش‌ها غیرقابل حل هستند؟ به طور خیر. با نگاهی نوآورانه و همکاری‌های بین‌بخشی، می‌توان راهکارهایی اثربخش برای عبور از این موانع یافت.

نظر به این که صنایع دستی، ظرفیت زیادی برای ایجاد اشتغال، توسعه اقتصاد و ارزآوری برای کشور و استان خراسان رضوی دارند و با توجه به این که افزایش تولید آن سرمایه کلانی نمی‌خواهد، می‌توان با بسته بندی و برندسازی درست و موثر، تحولی درعرصه سوغات زیارت و البته فروش صنایع دستی خراسان رضوی رقم زد به همین دلیل همزمان با آغاز هفته ملی صنایع دستی و روز جهانی صنایع دستی، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مرکز خراسان رضوی، اقدام به برگزاری میزگردی تخصصی با عنوان "میزگرد از هنر تا برند، سوغات زیارت و بسته بندی" با حضور فعالان این حوزه، هنرمندان، مسوولان بخشی دولتی و فعالان این حوزه کرد.

هدف از این میزگرد، گرد هم آوردن صاحب‌نظران، کارشناسان، هنرمندان و فعالان حوزه صنایع دستی است تا با هم‌اندیشی و تبادل تجربیات، به راهکارهایی عملی و بومی برای ارتقای جایگاه «ویژندسازی» و «بسته‌بندی» صنایع دستی خراسان رضوی دست یابیم.

میهمانان حاضر در این میزگرد حجت‌ الله شریعتمداری، مدیرکل جدید امور فرهنگی زائران استانداری خراسان رضوی، سید جواد موسوی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی، محمد اسماعیل اعتمادی ، معاون صنایع‌ دستی اداره کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی، حمید جابر، هنرمند فعال در حوزه بسته بندی محصولات نفیس و صنایع دستی، محمدعلی صباغی هنرمند فعال در حوزه برندینگ صنایع دستی و بسته بندی صادراتی و ناهید زراعتی، هنرمند فعال در حوزه چرم دست دوز بودند.

امید است با تلاش جمعی، صنایع دستی این استان بتواند به عنوان نمادی فاخر از هویت فرهنگی و معنوی، در سبد سوغات زائران جای گیرد و به بازارهای جهانی راه یابد.

ویژندسازی و بسته‌بندی: کلید گشایش بازارهای جهانی

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی در این میزگرد ویژند(برند)سازی را بر پایه سه فاکتور اساسی “کیفیت، کمیت و تبلیغات” استوار دانست و گفت: نام ویژند باید هم‌راستا با فرهنگ بومی استان باشد و قابلیت‌های کیفی و کمی محصول را به نمایش بگذارد. در خراسان رضوی، با برنامه‌ریزی‌های دقیق برای هر ۳۴ شهرستان، موضوع ویژندسازی و بسته‌بندی به صورت ویژه در دستور کار قرار گرفته است.

فرصت بی‌نظیر حضور سالانه ۳۰ میلیون زائر و چهار میلیون گردشگر خارجی در خراسان رضوی، بازاری بکر برای عرضه صنایع دستی بومی و حتی محصولات سایر استان‌ها فراهم می‌آورد

سید جواد موسوی به فرصت بی‌نظیر حضور سالانه ۳۰ میلیون زائر و چهار میلیون گردشگر خارجی در استان اشاره کرد و افزود: این جمعیت عظیم، بازاری بکر برای عرضه صنایع دستی بومی و حتی محصولات سایر استان‌ها فراهم می‌آورد.

وی همچنین بر لزوم ترکیب صنایع مختلف برای ایجاد ارزش افزوده بیشتر تاکید کرد و فیروزه نیشابور را مثال زد که قابلیت استفاده در تزئینات لباس، معماری داخلی و سایر کاربردها را دارد.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی در خصوص اهمیت بسته‌بندی گفت: محافظت از محصول، افزایش چشمگیر ارزش افزوده، ایجاد حس رضایت و اعتماد در مشتری، منحصر به فرد کردن محصول، کمک به صادرات، ارتقای سلیقه مشتری و ارائه اطلاعات دقیق‌تر از محصول، همگی از مزایای یک بسته‌بندی مناسب هستند.

موسوی با اشاره به آمار چشمگیر ۹۲ رشته صنایع دستی فعال در استان، که ۲۳ رشته آن کاملاً بومی و منحصر به فرد خراسان رضوی است افزود:بیش از ۲۳ هزار هنرمند در این حوزه مشغول به کار هستند که از این تعداد، ۶ هزار نفر دارای کارت صنعتگری اند که این آمار نشان‌دهنده توان عظیم استان در تولید صنایع دستی با تنوع و کیفیت بالاست.

عدم توجه کافی به مقوله «برندسازی» از چالشهای حوزه صنایع‌دستی است و بسیاری از هنرمندان و تولیدکنندگان، با وجود خلق آثار فاخر، از ابزارهای نوین بازاریابی و ایجاد هویت بصری برای محصولات خود غافل مانده‌اند

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی، صنایع دستی را فراتر از یک محصول صرف دانست و تاکید کرد:صنایع دستی نه تنها یک هنر اصیل، بلکه یک «هنر- صنعت کاربردی» است که به شکلی عمیق با فرهنگ و تاریخ ما گره خورده است.

موسوی افزود: دسترسی به مواد اولیه بومی و ارزان، نیاز به ابزار ساده، و ماهیت «سبز» آن که کمترین آسیب را به محیط زیست می‌زند، از ویژگی‌های برجسته این صنعت محسوب می‌شود.

او با اشاره به بیشترین «ارزش افزوده» در میان تولیدات مختلف، صنایع دستی را «سفیر تمدنی کشور ما در جهان» نامید.

«شهر جهانی سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی» و «سوغات زیارت» تا ۳۰ میلیون دلار صادرات

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی از دستاوردهای قابل توجه استان در حوزه ویژندسازی صنایع دستی استان خبر داد و افزود: با داشتن ۲ عنوان «شهر جهانی سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی» و «سوغات زیارت»، خراسان رضوی در کشور پیشرو است.

موسوی افزود: مقدمات معرفی «شهر جهانی» فراهم شده و در حوزه گوهرسنگ‌ها نیز فعالیت گسترده‌ای با اشتغال ۲۰ هزار نفر انجام شده است.

وی به وجود سه «شهر ملی» (ابریشم‌بافی، ابریشم‌کشی و شهر فیروزه) و سه «روستای ملی» در استان اشاره کرد که نشان از ظرفیت‌های بی‌نظیر این منطقه دارد.

برای تحقق چشم‌انداز دستیابی به ۳۰ میلیون دلار صادرات صنایع دستی در برنامه هفتم توسعه، سرمایه‌گذاری و تحول در حوزه برندسازی و بسته‌بندی، ضرورتی انکارناپذیر است

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی گفت: هماهنگی‌های خوبی با شهرداری و سایر دستگاه‌ها برای تبلیغات گوهرسنگ‌ها صورت گرفته و تلاش می‌شود تا این گوهرها به یک «ویژند خاص» تبدیل شوند، به خصوص که با جایگاه زیارتی استان هم همخوانی دارد و در محصولات متنوعی چون انگشتر، زیورآلات، گلدوزی‌ها و تسبیح به کار می‌رود.

موسوی با ابراز رضایت از عملکرد صادراتی بخش صنایع دستی خراسان رضوی طی سال گذشته افزود: در سال گذشته، ۲۱ میلیون دلار صنایع دستی به ۲۸ کشور دنیا از جمله افغانستان و ترکمنستان صادر شد.

وی ادامه داد: بیشتر این کالاها را «فرش، گلیم، سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی، صنایع چوبی و سفال و سرامیک» تشکیل می داده است.

او چشم‌انداز آینده را دستیابی به ۳۰ میلیون دلار صادرات صنایع دستی در برنامه هفتم توسعه عنوان و ابراز امیدواری کرد با تلاش و همکاری همه دست‌اندرکاران، این هدف محقق شود.

حمایت از هنرمندان و تسهیلگری امور آنها هنوز اندک است

یک هنرمند و فعال حوزه ویژندسازی (برندینگ) صنایع دستی و بسته‌بندی صادراتی خراسان رضوی در این میزگرد با انتقاد از کمبود حمایت‌ها و تسهیلات برای هنرمندان، توجه بیشتر به این قشر و ایجاد بستری مناسب برای عرضه و صادرات آثار هنری را خواستار شد.

محمدعلی صباغی با بیان این که از سال ۱۳۹۸ مجموعه «شهر هنر» را با هدف پیوند دادن فرهنگ و هنر به فضای برندینگ و شبکه‌های اجتماعی راه‌اندازی کرده است با اشاره به مشکلات و چالش‌های پیش روی هنرمندان صنایع دستی گفت: هنرمند صنایع دستی، اقتصاددان نیست و متأسفانه هنرمندان از مشاوره اقتصادی و مجموعه‌هایی که بتوانند در این زمینه همراهشان باشند، محروم هستند.

این فعال حوزه صنایع دستی، با بیان این که هنرمندان به دلیل عدم آشنایی با فضای رقابتی و بازارهای هدف، نمی‌توانند در این فضا به خوبی عمل کنند گفت: باید امکانی فراهم شود که هنر خود را پشت ویترین جهانی قرار دهیم. هنرمندی که با بازار هدف ارتباط نداشته باشد، اشتباه تولیدی می‌کند و در نهایت سرخورده می‌شود.

نبود نهاد ثبت اصالت و قیمت‌گذاری محصولات

صباغی به نبود نهادی برای ثبت اصالت آثار هنری و کارشناسی اولیه قیمت‌گذاری اشاره کرد و افزود: در حال حاضر، هنرمندان ما به اصول قیمت‌گذاری و بازارسازی پای بند نیستند که این از نواقص بزرگ است.

وی با انتقاد از رویکرد صرف حمایتی از هنرمندان تاکید کرد: بحث حمایت صرف، بحث ماهی دادن است، در حالی که ما باید ماهی‌گیری را به هنرمندان یاد بدهیم.

هنرمند صنایع دستی نه قاچاقچی و نه اقتصاددان است، باید هنرمند را شناخت، حمایت کرد و راه را برای حرکتش به سمت بازارهای جهانی باز کرد

او ادامه داد: در حالی که این همه بازار پر پول داخل این شهر داریم، اما هیچ کدام دریچه‌اش به روی هنرمندان باز نمی‌شود.

صباغی در ادامه از مجموعه شهرداری مشهد درخواست کرد تا بخشی از هدایای خود را از محل صنایع دستی تهیه کند و افزود:اداره ها و دستگاه‌ها می‌توانند به جای خرید هدایای چینی، بخشی از نیاز خود را از صنایع دستی تامین کنند.

مشکلات صادرات و برخوردهای سلیقه‌ای

این هنرمند فعال در حوزه ویژندسازی(برندینگ) صنایع دستی، به مشکلات صادرات آثار هنری نیز اشاره کرد و گفت: برای هنرمندان باید کارت و راههای تسهیل صادرات فراهم شود اما متاسفانه با هنرمندان مانند قاچاقچی برخورد می‌شود و ستاد قاچاق کالا مشکلات زیادی را برای آنها ایجاد می‌کند.

صباغی ابراز امیدواری کرد که با رفع موانع و تسهیلگری برای هنرمندان، زمینه برای رونق و توسعه صنایع دستی در کشور فراهم شود.

گردش مالی ۳۵۰۰ میلیارد تومانی سوغات زیارت

معاون صنایع‌ دستی اداره کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی نیز در این میزگرد با اشاره به برکت و تبرک کالاهای تولیدی و عرضه شده در مشهد به دلیل وجود بارگاه ملکوتی امام رضا (ع)، از گردش مالی سه هزار و ۵۰۰ میلیارد تومانی سوغات زیارت در سال گذشته خبر داد.

محمد اسماعیل اعتمادی با بیان این که تنوع کالاهای موجود در مشهد موجب شده تا سوغات زیارت بین بخشی شده و متولی خاصی نداشته باشد اظهار کرد: اداره کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی، نظارت مستمری بر فروش محصولات صنایع دستی دارد.

وی با اشاره به وجود ۵۰۰ فروشگاه عرضه سوغات در مشهد و شهرهای طرقبه - شاندیز افزود: از این تعداد، ۵۵ فروشگاه مجوز رسمی دریافت کرده‌اند و تحت نظارت این اداره کل قرار دارند و فروش هرگونه محصولات خارجی در این فروشگاه‌ها ممنوع است.

اعتمادی، کالاهای نیمه‌قیمتی، زیورآلات، ظروف سنگی، جانماز گلدوزی شده و تسبیح‌های تهیه شده توسط هنرمندان را از جمله مهم‌ترین محصولات صنایع دستی عرضه شده در مشهد عنوان کرد.

۵۵ فروشگاه از مجموع ۵۰۰ فروشگاه صنایع دستی در خراسان رضوی مجوز رسمی دریافت کرده‌اند که فروش هرگونه محصولات خارجی در این فروشگاه‌ها ممنوع است

معاون صنایع‌ دستی اداره کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی با اشاره به گردش مالی ۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومانی حوزه صنایع دستی در سوغات زیارت طی سال ۱۴۰۲ اعلام کرد: این رقم در سال گذشته به سه هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان رسیده که نشان‌دهنده افزایش قابل توجهی است.

اعتمادی با اشاره به حمایت از هنرمندان صنایع دستی در داخل شهر مشهد افزود: در بحث حمایت از صنایع دستی، حتما باید بسته‌بندی مناسب مورد توجه قرار گیرد و در نمایشگاه‌های مختلف سطح کشور و مشهد، الزام سده اسیت که بیشتر، هنرمندانی شرکت کنند که بسته‌بندی داشته باشند تا محصولات با کیفیت را ارائه دهیم.

ضعف در برندسازی و مشکلات حضور در بازارهای جهانی صنایع دستی

یک هنرمند فعال در حوزه چرم دست‌دوز خراسان رضوی هم با انتقاد از ضعف در ویژندسازی، بسته‌بندی و بازاریابی صنایع دستی، حمایت مسوولان برای رفع این مشکلات و تسهیل حضور هنرمندان در بازارهای جهانی را خواستار شد.

ناهید زراعتی با اشاره به تلاش‌های شخصی خود برای بهبود وضعیت ویژند(برند) و بسته‌بندی محصولات افزود: در این موضوع ضعف بسیار داریم، اما با تلاش‌های فراوان، تاثیرات مثبت بازاریابی و بسته‌بندی را روی ویژند خودمان می‌بینیم.

تولید فاخر در زیرزمین‌ها و دغدغه بازارهای جهانی

این هنرمند چرم‌دوز با بیان این که هنرمندان در زیرزمین‌ها محصولات فاخر تولید می‌کنند افزود: ۱۲ سال است کسب و کار خود را از منزل شروع کرده‌ام و الان بزرگترین مجموعه چرم دست‌دوز کشور را دارم که ۵۰۰ زن در این مجموعه فعالیت دارند.

زراعتی دغدغه اصلی خود را بازارهای جهانی عنوان کرد و افزود: باید برای این منظور کاری شود که حرف و هنرمان را به دنیا نشان دهیم و روی بحث تولید داریم اقداماتی می‌کنیم.

وی با تاکید بر نیاز به کمک و حمایت اظهار کرد: محصولات ما حرف برای گفتن دارند، ولی حضور در بازارهای جهانی باید بیشتر باشد.

او به مشکلات حضور در نمایشگاه‌های خارجی نیز اشاره کرد و گفت: متاسفانه یک سری واسطه‌ها وجود دارند که وقتی می‌خواهیم در نمایشگاه‌های خارجی شرکت کنیم، کار را خراب می‌کنند مثلا در یک نمایشگاه چون ایرانی بودیم قیمت چهار برابری به ما اعلام کردند.

زراعتی در پایان ابراز امیدواری کرد که با برنامه‌ریزی صحیح و حمایت مسوولان، اتفاقات خوبی در حوزه صنایع دستی رخ دهد و هنرمندان بتوانند هنر خود را به دنیا عرضه کنند.

ادامه دارد....