ایران در طول تاریخ مستعمره نبوده اما دچار استعمار معرفتی بوده‌ است

به گزارش بازارکار، نشست هم اندیشی اولین کنگره بین‌المللی «علم و قرآن»، امروز چهارشنبه ۲۳ اسفندماه در دانشگاه تهران برگزار شد.
 
جمیله علم الهدی، دبیر ستاد تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی، در این نشست گفت: موضوع علم در ایران یکی از مباحث جدی رشته‌های مختلف است اما معمولا دو مواجهه با آن وجود دارد که یکی علم به عنوان دستاورد است و نگاه دیگر نیز مواجهه نهادی با علم است. به نظرم در برخی از رشته‌ها همانند رشته‌های علوم اجتماعی این نوع مواجهه با علم کمتر وجود دارد. بنده به این نوع دوم از مواجهه می‌پردازم.
 
غفلت از نگاه نهادی به علم 
وی افزود:‌ اگر مواجهه نهادی با علم داشته باشیم مخصوصا درباره مواجهه تمدنی با علم می‌توانیم به میزان زیادی صحبت کنیم. متاسفانه این نگاه در ایران چندان مورد استقبال نیست. اگر رویکرد انتقادی داشته باشیم به نظر می‌رسد ایران هیچ وقت در طول تاریخ مستعمره نبوده است ولی می‌توانیم بگوییم دچار استعمار معرفتی بوده‌ایم. در این دیدگاه، بین شرق شناسی و استعمار معرفتی رابطه مستقیم وجود دارد و با این نگاه، بررسی پیشرفت‌های علمی در ایران نشان می‌دهد ما سعی کرده‌ایم همواره خودمان را بر اساس استانداردهای غربی تعریف کنیم لذا نهاد علم در ایران همچنان خودش را تابع علم در جهان می‌داند. 
 
علم الهدی تصریح کرد: دانشگاه جندی شاپور شاهد این است که تمدن ما تمدنی مبتنی بر عقلانیت و علم بوده است اما در میان قشر تحصیل کرده افتخار به این تمدن را مشاهده نمی‌کنیم. در چنین وضعیتی که دچار هژمونی فرهنگی هستیم فاصله نسبتا زیادی هم بین علم و فرهنگ ایجاد شده است و گویا این دو با هم قهر کرده‌اند لذا فرهنگ بریده از علم به صورت یک فرهنگ مهاجم، دانشگاه را تهدید می‌کند. از سوی دیگر به صورت احساسی با سنت برخورد کرده‌ایم و این باعث شده غرب‌گرایی و غرب‌ستیزی به معنای سَلَفی آن در حال رشد هستند و این هم باعث تهدید علم و فرهنگ می‌شود. 
 
اهمیت بازگشت به قرآن
دبیر ستاد تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: به نظر می‌رسد مواجهه فعال با سنت و تجدد و مخصوصاً در زمینه علمی اهمیت زیادی دارد. این هدف محقق نمی‌شود مگر اینکه به قرآن و منابع معصومان(ع) مراجعه کنیم چراکه ما نمی‌توانیم سنت و تجدد را بدون هیچ معیاری مورد بررسی قرار دهیم. مواجهه ما با قرآن نیز همواره به عنوان کتابی بوده که نوشته شده و الان باید با استفاده از روش‌شناسی‌هایی، آن را مورد بررسی قرار دهیم در حالی که قرآن یک معلم بزرگ است و بیشتر از اینکه با روش تحقیق دنبال بررسی قرآن باشیم باید آداب تحقیق در قرآن را یاد بگیرم در غیر این‌صورت قرآن با ما سخن نخواهد گفت.
 
وی گفت: آنچه در این شرایط موجود کشور ما به عنوان تنها کشوری که افتخار توجه به اسلام ناب محمدی و تبیین یک دیدگاه متفاوت در برابر هژمونی فرهنگی را دارد، دارای اهمیت است بازگشت به قرآن توسط اندیشمندان و دانشمندان است. سال‌هاست مباحث علم و دین در کشور ما رواج دارد و دستاوردهای خوبی هم داشته است. از سال گذشته که رییس جمهور در سازمان ملل، قرآن را بر روی دست گرفتند بنا بر این شد که توجهی جدی‌تر به قرآن صورت گیرد. البته در جمهوری اسلامی ایران توجهات زیادی به تلاوت و قرائت قرآن شده است اما این کنگره، اقدامی در راستای نشان دادن توجه جدی‌تر دانشگاه‌های ایران به قرآن کریم در عرصه بین‌المللی هستند. این کنگره شروع یک جریان در زمینه پژوهش علمی در حوزه قرآن است و ان‌شاءالله دستاوردهای زیادی هم داشته باشد. 
 
بسترهای رابطه قرآن و علم
حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه؛ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در این نشست گفت: رابطه قرآن و علم را در دو بستر علوم تجربی و انسانی در طول تاریخ شاهد بوده‌ایم و البته آغاز این مباحث در علوم تجربی بوده که سه مرحله طی کرده که یکی تفسیر علمی بود که از سیداحمد خان هندی شروع شد و بعد این میراث از شبه قاره هند، به مصر آمد و طنطاوی به این مسئله پرداخت و سپس وارد ایران شد و امثال مهدی بازرگان، سحابی و حجت‌الاسلام بی‌آزار شیرازی به این موضوع ورود کردند که تحقیقات آنها بیشتر تطبیقی بود یعنی نظریات علمی را با آیات تطبیق می‌دادند.

 
وی افزود: مرحله دوم، تفسیر موضوعی بود که شهید صدر شروع کرد. ایشان می‌گفت به جای تطبیق نظریات بر آیات، پرسش از آیات داشته باشیم و ببینیم چه جوابی به ما می‌دهد. مرحله سوم تفسیر الهامی قرآن است یعنی از قرآن الهام می‌گیریم و آن را پیگیری می‌کنیم که شاید به نظریه‌ای برسیم. برخی دغدغه داشتند مسئله پیوند قرآن و علم و شبهاتی که در این زمینه وجود دارد همانند شبهات هاوکینگ را حل کنند. اما عمده بحث‌ها به ساحت دوم یعنی علوم انسانی مربوط می‌شود که این‌کار از سوی مصری‌ها شروع شد و کتب زیادی در این زمینه نوشتند. در این همایش باید توجه داشت باشیم که در حوزه علوم اجتماعی، بیشتر می‌توان از قرآن استفاده کرد و مخصوصا اگر فرصتی شد خود بنده مایلم در زمینه روش شناسی قرآن و علم سخنانی داشته باشم.
 
غفلت از قرآن
مهدی گلشنی، استاد بازنشسته دانشگاه صنعتی شریف به عنوان سخنران بعدی در این نشست گفت: قرآن در محیط ما و مخصوصا در چند دهه اخیر مورد غفلت قرار گرفته است در صورتی که سال‌های ابتدای انقلاب در سال ۱۳۶۳ در مالزی بودم و در کنفرانسی با عنوان نقش قرآن در علم سخنرانی کردم. قطعا استعمار نقش مهمی در این زمینه داشته تا مسلمانان از نوآوری در این زمینه غفلت کنند و صرفا دنبال اثبات اعجاز علمی قرآن باشند. به نظرم مهمترین نقش این کنگره این است که نقش صحیح علم در قرآن را بیان کند.
 
وی گفت: می‌توان کارهای مهمی انجام داد و مخصوصا در زمینه فلسفه و متافیزیک تحولات مهمی رخ داده است چراکه قبلا فلسفه و متافیزیک متروک شده بودند. اگر این کنگره بتواند نقش دقیق قرآن در علم را روشن کند اقدامی ارزنده انجام داده است. نکته مهم دیگر این است که الان یک فرهنگ اسلامی در محیط ما حاکم نیست لذا باید از دوران دبیرستان و با در نظر گرفتن سطوح مختلف تالیف، سعی کنیم فرهنگ اسلامی را ترویج کنیم و نقش مهم قرآن در علم را روشن کنیم.
 

برخی قرآن را با تردید خوانده‌اند
به  از ایلنا،علی اکبر صالحی؛ عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوی اسلامی ایران نیز در این نشست گفت: هراسی نداشته باشیم از اینکه نقش قرآن در علم را بررسی کنیم و اگر گاهی شک و تردیدی وجود دارد، در دل ماست نه در قرآن؛ چراکه برخی قرآن را با تردید خوانده‌اند که می‌گویند آیا می‌توان به رابطه قرآن و علم پرداخت؟ نظریه تا زمانی که به محک تجربه نرسیده نمی‌توان با قطعیت در مورد آن نظر داد اما وقتی به تجربه ثابت شد آن نظریه پایدار است می‌توان توجهی جدی به آن داشت. در قرآن آمده است «فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوَارِ الْكُنَّسِ؛ چنین نیست (که منکران قرآن پندارند) قسم یاد می‌کنم به ستارگان باز گردنده. که به گردش آیند و در مکان خود رخ پنهان کنند» (تکویر/ 15 و 16) بنابراین باید با شجاعت وارد پرسش علمی از قرآن شویم. 
 
وی گفت: در آیه 35 سوره مبارکه نور آمده است: «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» از اینجا می‌فهمیم نور امری مطلق است و نسبیت‌پذیر نیست. همین حرف را اینشتین زد و گفت نور امری مطلق است. لذا باید بدون واهمه و ترس، از قرآن سوال کنیم چون هنوز در بسیاری از مسائل میتوان از قرآن سوال کرد. 
دکتر سید محمد مقیمی رئیس دانشگاه تهران در این نشست گفت: شرکت سنگ آهن مرکزی بافق حامی مالی این رویداد بین المللی ر دانشگاه تهران است.

سیدمحمد مقیمی بیان کرد:
پرهیز از نگاه‌های افراطی و تفریطی به رابطه قرآن و علم
رئیس دانشگاه تهران گفت: تلاش‌هایی که در رابطه با پیوند علم و قرآن صورت گرفته گاهی افراط‌گرایانه بوده و نگاه دایره‌المعارفی به قرآن داشته‌اند و برخی نیز دنبال انکار مباحث علمی در قرآن هستند و معتقدند قرآن صرفا یک کتاب برای هدایت بشر است اما تلاش‌هایی به صورت اعتدالی توسط برخی از عالمان متدین انجام شده است.
محمد مقیمیبه گزارش خبرنگار ایکنا، نشست هم اندیشی اولین کنگره بین‌المللی «علم و قرآن»، امروز چهارشنبه ۲۳ اسفندماه در دانشگاه تهران برگزار شد.
سیدمحمد مقیمی؛ رئیس دانشگاه تهران، در این نشست به سخنرانی پرداخت و ضمن تبریک فرا رسیدن ماه مبارک رمضان گفت: این کنگره با ماهیت بین‌المللی در خصوص رابطه علم و قرآن برگزار خواهد شد و امیدواریم در این جلسه رئوس و محورهای آن با رهنمودهایی که شما اساتید ارائه می‌دهید تکمیل شود و با حضور شما در این کنگره که مصادف با نودمین سال تاسیس دانشگاه تهران است شاهد کنگره‌ای پربار باشیم.
 
ابعاد توجه به علم در قرآن
وی اینکه این کنگره با همت جمیله علم الهدی؛ استاد دانشگاه شهید بهشتی و دبیر ستاد تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفته، افزود: خوشبختانه مشارکت دانشگاه‌های مختلف در این فرایند را شاهدیم. آنچه در قرآن کریم وجود دارد این است که این کتاب برای هدایت بشر است و مسلما برای سعادت مادی و معنوی بشر هدایت‌های الهی در این کتاب آسمانی وجود دارد اما هر صنف و گروهی به تناسب ظرفیت‌هایی که در خودش ایجاد می‌کند می‌تواند از رهنمودهای قرآنی بهره‌مند شود.
 
مقیمی ادامه داد: در محیط دانشگاه نیز برای سال‌ها، علما و اندیشمندان، دنبال ارتباط بین علم و قرآن بوده‌اند. این تلاش‌ها معمولا بنا بر ذوق و سلیقه شخصی شکل گرفته و کتاب‌های علمی و مقالات متعددی در این راستا شکل گرفته است. آنچه خداوند کریم در قرآن برای ما نازل فرموده و مسیر ما را تبیین کرده مطابق با واقعیات جهان هستی است لذا آنچه باید به آن در زمینه برقراری علم و دین توجه داشته باشیم این است که قرآن دایره المعارف بزرگی نیست که همه چیز به تفصیل در آن وجود داشته باشد بلکه اشارات قرآن معمولا کلی و گذراست. خداوند متعال به تناسب شرایطی که برای تبیین مباحث توحیدی یا تربیتی بشر وجود دارد به برخی از موضوعات علوم طبیعی و عقلی پرداخته و این بدان معنا نیست که همه مباحث از قرآن کریم قابل استخراج باشد.
 
رئیس دانشگاه تهران گفت: علم در قرآن، دو بعد دارد که یکی از آنها بعد عقلی و دیگری تجربی و نظری است. تلاش‌هایی که در رابطه با پیوند علم و قرآن صورت گرفته متعدد است. برخی از این تلاش‌ها افراط‌گرایانه بوده و نگاه دایره المعارفی به قرآن داشته‌اند و برخی نیز دنبال انکار مباحث علمی در قرآن هستند و معتقدند قرآن صرفا یک کتاب برای هدایت بشر است اما تلاش‌هایی به صورت اعتدالی توسط برخی از عالمان متدین انجام شده و تلاش کرده‌اند برای اثبات اعجاز علمی قرآن اقداماتی را انجام دهند و کتبی را تألیف کنند که این تلاش‌ها قابل توجه است.
 
لزوم کشف لایه‌های پنهان علم در قرآن
مقیمی تصریح کرد: همه ما می‌دانیم که پارادایم‌های علمی عامل انقلابات علمی می‌شوند و در هر دوره تحولی در علوم مختلف، مفروضات خاصی قالب بوده است و در این جنگ پارادایم‌ها، پارادایم جدید، قبلی‌ها را کنار زده است لذا اگر بخواهیم در هر عصری بین این نظریات و آموزه‌های قرآن کریم پیوند برقرار کنیم بسیار خطرناک است چون با رد شدن این آموزه‌ها، برخی می‌گویند آموزه‌های الهی ابطال شدنی است بنابراین باید همواره توجه ما به این مسئله باشد که یک محقق نمی‌تواند نظر قطعی در این رابطه بیان کند بلکه باید آن را به برداشت محقق واگذار کنیم و بگوییم شاید بتوان این آیات را با برخی نظریات انطباق داد. 
 
وی ادامه داد: نکته دیگر اینکه با توجه به رشد چشمگیر علوم با شبهه افکنی‌های متعددی در عرصه بین‌المللی مواجه هستیم و برخی سعی می‌کنند آموزه‌های الهی را به چالش بکشند لذا تلاش کنگره این است که به این مقوله بپردازد و از پنجره قرآن کریم به علوم بپردازد تا بتواند به خوبی به شبهات پاسخ دهد و برای ورود به این عرصه خطیر باید افرادی که به خوبی قرآن را درک می‌کنند، وارد عرصه شده و فعالیت کنند تا لایه‌های پنهانی که در زمینه علم در قرآن وجود دارد را کشف کنیم. 
 
خصوصیت برجسته حکمت
غلامرضا اعوانی؛ استاد فلسفه نیز در این نشست گفت: قرآن هم کتاب خدا و هم کلام خداست و جامع همه حقایق الهی است. معنای دیگر قرآن این است که باید آن را مجموعی ببینیم نه پاره پاره، در حالی که خداوند فرموده است ما عذاب خود را بر کسانی که قرآن را بخش بخش می‌کنند نازل می‌کنیم. لذا اگر این جامعیت را در نظر بگیریم متوجه می‌شویم علوم امروز سراسر پراکندگی است و این علوم را هم از طریق قرآن و حکمت قرآنی می‌توان اسلامی کرد. یکی از خصوصیات حکمت این است که همه چیز را از دید الهی می‌بیند و اگر به افکار امثال سهروردی و ملاصدرا نگاه کنیم همگی هستی را از دید الهی می‌بینند. 

 
وی گفت: علوم جدید مبتنی بر ریاضیات است اما کاملا جنبه مادی دارد و این برخلاف فهم قدما از ریاضیات است که آن را آلت فعل خداوند می‌دانستند. ایران در بین تمام کشورهای اسلامی خصوصیت برجسته‌ای دارد و آن هم سنت پیوسته حکمت است. در قرآن عجایب بسیاری درباره علم وجود دارد که برخی از مهمترین آنها به علم خداوند اختصاص دارد و هیچ کتابی به این خوبی قوانین علمی را بیان نکرده است. 
 
مسئله مهم کنگره قرآن و علم
حجت‌الاسلام والمسلمین محمود محمدی عراقی؛ عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، در این نشست بیان کرد: به نظر بنده مهمترین مسئله در این کنگره این است که نظریات مختلفی که درباره رابطه علم و قرآن وجود دارد توسط صاحب‌نظران بررسی شود شاید بتوانیم به نظریه کامل‌تری برسیم. نکته دیگر اینکه با توجه به عنوان این کنگره باید ابتدا برای اساتید و شرکت‌کنندگان، محدوده نگاه کنگره و هدف آن تا حدودی مشخص باشد و باید روشن کنیم مراد ما از علم چیست؟ آیا مراد علم خاصی است یا همه علوم را شامل می‌شود؟
محمدی عراقی
 
وی افزود: نکته دیگر این است که رویکرد کنگره بین المللی است بنابراین باید با زبان بین المللی و ادبیات جهانی ارائه شود تا نشان دهیم قرآن چگونه می‌تواند مسائل بین المللی را حل کند. قرآن خودش را به عنوان کتاب هدایت معرفی می‌کند بنابراین انتظار نداشته باشیم مسائلی همانند طب در قرآن را به جهانیان معرفی کنیم چراکه این در شأن قرآن نیست. لذا امیدواریم این کنگره و این اقدام خیر بتواند راهنمای خوبی در جهت حل مسائل و مشکلات باشد.
 
لزوم توجه به روش‌شناسی تطبیقی
علیرضا علی احمدی؛ استاد دانشگاه علم و صنعت، در این نشست گفت: به نظرم شاید بهتر باشد عنوان کنگره را علم و قرآن و سنت بگذاریم و شاید هم به خاطر جاذبه آن برای همه جهان اسلام، این عنوان انتخاب شده است. نکته دیگر اینکه رابطه قرآن و علم را حتی در علوم انسانی تبدیل به گفتمان غالب نکرده‌ایم لذا تا این مسئله تبدیل به گفتمان غالب نشود نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد. نکته دیگر اهمیت روش‌شناس برقراری رابطه علم و دین است که اگر در این زمینه هم کار نکنیم موفق نخواهیم شد.
 
وی افزود: اگر سراغ روش‌شناسی تطبیقی برویم به شکل بهتری از قرآن و آموزه‌های وحیانی استفاده خواهیم کرد. نکته دیگر اینکه موفقیت در این زمینه نیاز به سرمایه‌گذاری هم دارد در غیر این‌صورت غفلتی که در چهل و پنج سال گذشته داشته‌ایم ادامه پیدا خواهد کرد.