دانشجویان جهادگر خراسان رضوی با کمک به کشاورزان، زمینه اشتغال چند هزار نفر را فراهم کردند

زعفران ایرانی، یکی از مرغوب‌ترین و پرطرفدارترین محصولات زراعی ایران در دنیا است. با وجود اینکه ایران در رتبه نخست تولید زعفران با میزان 300 تن در دنیا قرار دارد اما نتوانسته در صادرات این طلای ناب به‌خوبی عمل کند. درحالی‌که اسپانیا تنها 2.3 تن تولید زعفران را داشته اما به‌دلیل خرید زعفران از کشورهایی مانند ایران و صادرات دوباره آن، میزان صادراتش بیش از 335 تن است، اما ایران تنها حدود 276 تن صادرات (به‌صورت خام‌فروشی) داشته است. اوضاع ایران نه‌تنها در وضع صادرات زعفران چندان خوب نیست، بلکه بازار سیاهی برای خرید و فروش داخلی این طلای سرخ شکل گرفته است. دلالان و شرکت‌های بزرگ تولید زعفران که عمده این بازار را در دست گرفته‌اند، به‌نوعی با استفاده از وضعیت نابسامان بازار از کشاورزان، این محصول را به قیمت ناچیزی از دست تولیدکننده درمی‌آورند. ماجرای بازار سیاه زعفران و به موازات آن وضعیت صادرات زعفران و اهمیت این محصول زراعی تا جایی پیش می‌رود که مقام‌معظم‌رهبری در شهریور سال 1399، با انتقاد صریح از خام‌فروشی زعفران تاکید می‌کنند در این زمینه کاری جدی صورت بگیرد. در ادامه ماجرای طلای سرخ؛ جهادگران استان‌های خراسان رضوی و جنوبی برای نجات کشاورزان از دست دلالان و زعفران‌های ایرانی از آفت خام‌فروشی وارد عمل می‌شوند. یکی از این گروه‌های جهادی، گروه جهادی زرپران احسان است که تا امروز حدود 3 درصد از بازار زعفران را در دست دارد، به‌نفع کشاورزان با دلالان حوزه زعفران مقابله می‌کند. این گروه نه‌تنها درکنار کشاورزان ایستاده، بلکه برای خانواده‌های کم‌بضاعت نیز از این طریق شغل ایجاد کرده است. در ادامه گفت‌وگوی مسئول این گروه جهادی را با «فرهیختگان» بخوانید.

  وقتی با صحبت رهبری زعفران اولویت دانشجویان جهادگر شد احمد خزایی، مسئول گروه جهادی زرپران احسان و دانشجوی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد درخصوص نحوه تشکیل این گروه می‌گوید: «اصل تشکیل این گروه به سال 99 بازمی‌گردد که رهبری در آن سال فرمودند به داد زعفران‌کاران برسید؛ البته ما پیش‌تر نیز ذیل قرارگاه جهادگران رضوی فعالیت می‌کردیم، اما با صحبت‌های ایشان تیم مدیریتی این قرارگاه به عرصه زعفران ورود کرد. امروز 13 نفر از دانشجویان -که برخی‌ از بسیج دانشجویی دانشگاه رضوی هستند- اعضای اصلی این گروه جهادی را شکل می‌دهند.» او ادامه می‌دهد: «آن زمان بعضی گروه‌های جهادی به‌سرعت وارد عمل شدند و فعالیت‌هایی هم انجام دادند. اما با توجه به اینکه می‌خواستیم کار اثرگذاری را در این حوزه انجام دهیم، ترجیح دادیم در ابتدا بحث شناسایی دقیقی از این حوزه داشته باشیم. در همین رابطه سال 99 برخی دوستان در سال اول تصمیم گرفتند به مناطق هدفی که زعفران کشت می‌شود، بروند و کار را از زمین‌های کشاورزی شروع کنند. هرچند این اتفاق افتاد اما با توجه به اینکه بخش اعظمی از جهادگران، دانشجو بودند نتوانستند بازخوردی که می‌خواهیم را از این کار بگیریم. درواقع بازدهی پایین‌تر از چیزی که انتظار می‌رفت بود.»

  ترجیح دادیم به‌جای کمک مستقیم بستر مدیریتی را اصلاح کنیم مسئول گروه جهادی زرپران احسان درباره معضلات این ایده می‌گوید: «در واقع هم بازخورد کشاورزان خوب نبود و گفتند که جهادگران کار را بلد نیستند و هم بازخورد دانشجویان راضی‌کننده نبود. جهادگران به منطقه می‌رفتند و می‌دیدند که نیروی روستایی 20 کیلو یا 10 کیلو گل را در یک روز جمع می‌کند؛ درحالی‌که بچه‌های جهادگر در یک روز 1 کیلو جمع می‌کردند! یعنی بازدهی جهادگران به یک‌دهم یا یک‌بیستم روستاییان هم نمی‌رسید. در سال بعد یعنی سال زراعی 1400 به این نتیجه رسیدیم که تنها مدیریت این کار باید در دست جهادگران باشد و برای همین شروع به شناسایی حوزه‌های مختلف مرتبط به برداشت و توزیع این محصول کردیم.» خزایی در توضیح بیشتر این مساله عنوان می‌کند: «بعد از بررسی‌ها به این نتیجه رسیدیم که گل را از کشاورز بگیریم و در حاشیه شهر مشهد به خانواده‌های تحت‌پوشش‌مان بدهیم که درطول سال به آنها بسته کمک معیشتی غذایی می‌دادیم، یعنی به آنها گل‌های زعفران را می‌دادیم و آنها نیز این گل‌ها را پاک و با استفاده از دستگاه‌های استاندارد آنها را خشک می‌کردند تا از این طریق بتوانیم کار را هم برای کشاورز راحت‌تر و هم برای خانواده‌ها شغل ایجاد کنیم.»

  پرداخت بیش از یک‌میلیارد تومان درآمد به بیش از 12 هزار نفر  زعفران را باید یکی از محصولات گرانقیمت حوزه کشاورزی کشور دانست، محصولی که قطعا ورود به بحث فرآوری آن هم می‌تواند فواید مالی برای فعالانش داشته باشد. خزایی می‌گوید: «در سال زراعی (پاییز) 1400، نزدیک به یک‌میلیارد و 300 میلیون تومان دستمزد خانواده‌های تحت‌پوشش دستمزد و همچنین نزدیک 6 میلیارد تومان برای کشاورزان ارزش‌افزوده ایجاد کردیم. درواقع اگر کشاورزان گل زعفران را به‌تنهایی می‌فروختند سود چندانی نداشتند. امسال نیز به‌ این دلیل که فعالیت پارسال موفقیت‌آمیز بود، فعالیت‌مان را گسترده‌تر کردیم، یعنی تا به الان که حتی کمتر از یک‌سوم فصل زراعی زعفران گذشته است؛ بیشتر از یک‌سوم در آمد پارسال، به خانواده‌های تحت‌پوشش دستمزد دادیم که دلیلش نیز رساندن گل بیشتر به خانواده‌های تحت‌پوشش بوده است.» او تصریح می‌کند: «ما پارسال این طرح را با 12 هزار نفر شروع کردیم، امسال تعدادی ریزش داشتند و تعداد افراد تحت پوشش بیش از چهارهزار نفر است. تداوم فعالیت ما امسال بیش از پارسال است. ما در بین فصل‌های برداشت زعفران برای خانوارهای تحت‌پوشش‌مان کارهای دیگری مانند داروهای گیاهی و ساخت صنایع‌دستی مانند کیف و... نیز داریم.» مسئول گروه جهادی زرپران احسان درخصوص همکاری خود با کشاورزان توضیح می‌دهد: «ما به‌صورت رسانه‌ای نتوانستیم فعالیت خوبی داشته باشیم. مستندی نیز برای صداوسیما فرستادیم تا بتوانیم از این طریق کشاورزان را به خودمان جذب کنیم اما تاثیری نداشت، بعد از آن مجبور شدیم با حضور در سر زمین‌های کشاورزی، گروه‌مان را به تک‌تک کشاورزی معرفی کنیم و درحال‌حاضر با 15 کشاورز همکاری داریم.»

 شبکه‌ای که کاسبی دلالان را کساد کرد مسئول گروه جهادی زرپران احسان می‌گوید: «مجموع این زمین‌ها حدودا به 100 هکتار زمین می‌رسد. مشکل اساسی ما در کشور این است که درصد بهره‌وری زمین‌های ما پایین است و هر هکتار زمین به‌صورت متوسط 5 کیلو زعفران خشک عاید کشاورز می‌کند، البته در مقابل برخی از کشاورزان هستند که در واحد هکتار 33 تا 38 کیلو زعفران برداشت می‌کنند.» او با تاکید بر اینکه گل زعفران از زمانی که از روی زمین برداشته می‌شود، باید به سرعت فرآوری و خشک شود؛ ادامه می‌دهد: «یعنی باید به‌سرعت آن را پاک و خشک کنند. اگر بیشتر از 24 ساعت این کار طول بکشد، نگین زعفران مرغوبیت خودش را از دست می‌دهد و حالت خمیرگونه پیدا می‌کند و دیگر ارزشی ندارد. دلالان معمولا از این موضوع سوءاستفاده می‌کنند. یعنی چون کشاورز شبکه و نیرویی برای پاک کردن گل زعفران ندارد، مجبور می‌شوند تا برای جلوگیری از خراب شدن گل‌ها، هر قیمتی که دلال تعیین می‌کند را قبول کنند.» خزایی درباره فواید ایجاد شبکه متشکل از خانواده‌های نیازمند برای پاک کردن گل‌های زعفران تصریح می‌کند: «از زمانی که ما شبکه پاک کردن را برای کشاورزان ایجاد کردیم دیگر مجبور نیستند که به هر قیمتی گل زعفران را بفروشند. کشاورزان می‌توانند این گل‌ها را به ما بدهند و ما به حاشیه شهر مشهد بدهیم تا آن را برای او پاک کنند. به همین دلیل پارسال قیمت گل از یک حدی پایین‌تر نیامد. در حالی که قبلا حتی در برهه‌هایی قیمت گل زعفران به حدی کم‌ارزش می‌شد که کشاورزان حاضر نبودند حتی محصول‌شان را جمع کنند. خوشبختانه امسال حداقل قیمت گل زعفران از حداکثر قیمت پارسال بیشتر است.» جهادی‌های زرپران‌احسان قرار نیست تنها در حد حذف واسطه‌ها برای کسب درآمد بیشتر کشاورزانی که محصول‌شان گل زعفران است، باقی بمانند؛ چراکه به گفته خزایی ورود در حوزه صادرات و فراهم‌سازی بسترهای لازم برای فرآوری این گل باارزش هم در دستور آنها قرار گرفته است؛ هرچند که هنوز تا تحقق این هدف راه زیادی پیش رویشان است. او در همین زمینه ادامه می‌دهد: «ما با بسیاری از صادرکنندگان ارتباط گرفتیم اما بحث انسجام تیمی که این افراد به یکدیگر دارند، نمی‌گذارد به نتیجه مطلوب برسیم، البته دولت نیز از این افراد حمایت می‌کند. مثلا سرمایه‌ در گردش را به آنها می‌دهد در حالی این افراد عامل تضعیف کشاورزان هستند. هرسال توسط 3 یا 4 شرکت فعال در این زمینه به‌عنوان حمایت از کشاورزان از 2هزار میلیارد تومان از دولت تسهیلات گرفته می‌شود، در حالی که اگر این مقدار را به جهادگران بدهند کارهای بزرگ‌تری انجام می‌شود.»

 سود 10 هزار و 500 دلاری اسپانیا از زعفران ایرانی او به ضرر خام‌فروشی زعفران در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «بیشتر زعفرانی که ما در دنیا حتی به اسپانیا نیز صادر می‌کنیم، برای مصرف نیست و 80 درصد آن را صرف استخراج کروسین از زعفران می‌کنند. اسپانیا این کروسین را به کشورهای دیگر به‌عنوان ماده اولیه دارویی صادر می‌کند. در اصل اگر بتوانیم کروسین را از همان یک کیلو نگین زعفران که 1500 الی 1600 دلار به اسپانیایی‌ها می‌فروشیم، استخراج کنیم قیمت آن 12هزار تا 20 هزار دلار است، یعنی هر یک کیلو نگین زعفران شاید ارزش افزوده‌‌ای 8 الی 10 برابر داشته باشد. این مساله باعث شده تا ما فعالیت‌هایی را برای استخراج کروسین از زعفران انجام دهیم که امیدوارم امسال به نتیجه برسد.» جلوگیری از خام‌فروشی زعفران به مطالبه عمومی تبدیل شود او با بیان اینکه برای تحقق این مساله نیازمند آن هستیم که جلوگیری از خام‌فروشی زعفران به مطالبه عمومی تبدیل شود، ادامه می‌دهد: «رسانه‌ها باید پای کار بیایند و در این مورد صحبت کنند. چرا ما زعفران را به‌صورت خام بفروشیم و اسپانیا از ارزش افزوده آن استفاده کند؟ اگر شرکت‌های دانش‌بنیان ما پای کار بیایند بسیار خوب است و نباید بگذاریم این بستر که ما محصولات را خام فروخته و دیگر از آن سود ببرند ادامه پیدا کند.»

  بازار سیاه زعفران در ایران و تقابل گروه‌های جهادی  خزایی در ادامه درباره مناطق هدف اضافه می‌کند: «مناطق هدف ما تمام مناطقی است که زعفران دارند. در استان خراسان‌رضوی معمولا تربت‌جام بیشترین حجم گل را دارد و بعد از آن فاروج است. متاسفانه منطقه‌ای مانند قائنات که زعفران مرغوبی دارد طی سال‌های اخیر به دلیل بی‌مهری‌ها، با کاهش میزان محصول تولیدی روبه‌رو بوده و امروز به رتبه 4 یا 5 کشور نزول کرده است.»  مسئول گروه جهادی زرپران‌احسان به نقش دلالان در ایجاد مشکل برای کشاورزان اشاره و تصریح می‌کند: «سال گذشته دلال‌ها به یکی از کشاورزان گفته بودند زعفرانش را به قیمت کیلویی 170 هزار تومان می‌خرند، اما وقتی او گفته بود حاضر نیست کمتر از 200 هزار تومان محصولش را بفروشند، دلالان از خرید این محصول سرباز زدند. زمانی که این کشاورز با ما تماس گرفت و ما نیز محصولش را برای پاک و فروش قبول کردیم، یکی از دلال‌مان با اعضای ما تماس گرفت و به اینکه چرا مشتری‌اش را از دستش درآورده‌ایم، اعتراض داشت.»

  توانستیم در فروش زعفران اثرگذار باشیم  او در ادامه با اشاره به اینکه این گروه جهادی جزئی از بازار زعفران است، می‌گوید: «ما حالت سوپاپ اطمینان داریم. شاید تنها 2 یا 3 درصد بازار زعفران در درست ما باشد اما توانسته‌ایم در حوزه فروش این محصول جریان‌سازی داشته باشیم. در بحث زعفران شورای 17 نفره‌ای وجود دارد که قیمت‌گذاری می‌کند. زمانی که این شورا برای گل قیمت 30 هزار تومانی را می‌گذارد ما این قیمت را به 32 هزار تومان افزایش می‌دهیم چون باید دستمزدی برای خانوارهای تحت پوشش نیز داشته باشیم، در نتیجه آنها نیز مجبور می‌شوند که قیمت را افزایش دهند. زمانی که خارج از عرف آنها بازی می‌کنیم بازی یک‌دست آنها نیز خراب می‌شود و خودبه‌خود مجبور به رقابت می‌شوند.»

  دولت‌ها به ضرر تولیدکنندگان زعفران کار کردند خزایی درخصوص معضلاتی که در این بازار وجود دارد ادامه می‌دهد: «بزرگ‌ترین مشکلی که ما در این راه داریم، شبکه دلالانی است که در این راه فعالیت می‌کنند، چراکه آنها هماهنگی عجیبی با یکدیگر داشته و برای پایین آوردن قیمت این محصول با یکدیگر هماهنگ هستند. مثلا یکی از شرکت‌های مهم تولید زعفران به جای اینکه بیاید و گل زعفران را از کشاورزان بخرد، شروع به فروش نگین زعفران می‌کند. متاسفانه شاهد شبکه منسجمی از دلالان در این حوزه هستیم و از طرفی هم با شرکت‌هایی روبه‌رو می‌شویم که وام قرض‌الحسنه از دولت می‌گیرند تا از کشاورزان حمایت کنند اما خودشان بستر را برای ضرر کردن کشاورز فراهم می‌کنند، چراکه حاضر نیستند محصول را به قیمت واقعی بخرند.»

  ماه‌هاست که ما درگیر گرفتن وام هستیم! او با تاکید بر اینکه تا به حال وامی دریافت نکردند می‌گوید: «ماه‌هاست که ما درگیر گرفتن وام یک میلیاردی هستیم و شرایط بسیار سختی را برای ما گذاشتند. ما با بخش خصوصی بسیار بهتر کار می‌کنیم. ما از بخش خصوصی کمک مالی می‌گیریم و افراد خصوصی در این حوزه سرمایه‌گذاری کردند. ما در شبکه پایگاه‌داری زعفران هر روز به یک پایگاه 200 الی 300 گل تزریق می‌کنیم. درست است که باید هر روز مقداری گل تزریق کنیم تا پاک کنند، اما نیاز به خریداری گل‌ها داریم که از طریق سرمایه‌گذاران این گل‌ها را خریداری می‌کنیم. البته سرمایه‌گذارانی که با ما همکاری می‌کنند ظرف یک هفته به سودشان می‌رسند.»