در نوزدهمین جلسه کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال اتاق مشهد صورت گرفت؛ واکاوی چالش‌های ایجاد منطقه آزاد مجازی در خراسان رضوی

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، علی محمد شریعتی مقدم، رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال اتاق مشهد در این نشست اظهار کرد: طرح ایجاد منطقه آزاد مجازی طی سفر استانی اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی به مشهد مطرح شد و مورد استقبال قرار گرفت. کمیسیون‌های 20 گانه اتاق مشهد می‌توانند با ارائه نظرات خود، ما را در غنای هر چه بیشتر بسته پیشنهادی ایجاد منطقه آزاد مجازی یاری کنند.

وی با بیان اینکه نمی‌توان از دولت به جز تامین زیرساخت انتظار دیگری داشت، تصریح کرد: ضروری است مباحث تامین مالی در کنار مجوزات و مکاتبات طرح، شفاف‌سازی شود؛ مواردی همچون میزان سرمایه لازم، ساختار تامین مالی، مدل اقتصادی، سودآوری، خدمات قابل ارائه، متولیان طرح  و… باید به طور واضح در این طرح تعریف شود؛ زیرا به هر میزان که طرح شفاف‌تر و واضح‌تر باشد، قطعا حمایت‌ها به همان میزان افزایش می‌یابد.

پیش نیازها و مزایای ایجاد منطقه آزاد مجازی در استان

سید حسن هاشمی، نایب رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز با بیان اینکه بحث منطقه آزاد مجازی از چهار سال پیش به دولتمردان منعکس شد، اظهار کرد: در کشور امارات متحده عربی ۴۵ منطقه آزاد با عناوین و موضوعات مختلف فعالیت دارند، چرا که این کشور اساس توسعه را بر ایجاد مناطق آزاد گذاشته است. این کشور در سال گذشته نیز مدلی از منطقه آزاد مجازی را با هدف جذب نیروی متخصص آغاز کرد؛ این در حالی است که طی سال‌های اخیر، ایجاد مناطق آزاد در کشور ما به انحراف رفته است.

وی ادامه داد: براساس مدل پیشنهادی ما، مدیر منطقه آزاد متولی اقدامات بانک مرکزی، شهرداری، وزارت صمت و… است؛ به عبارت دیگر، وی باید تمامی این حوزه‌ها را مدیریت کند. این در حالی است که در شرایط معمول، اخذ یک تصمیم منوط به سیاست‌های ده‌ها نهاد موازی است که بعضا به دلیل تضاد منافع، تصمیم صحیحی اخذ نمی‌شود.

هاشمی با تاکید بر اینکه توسعه تعاملات اقتصادی، رشد اقتصادی، بی اثر ساختن تحریم‌ها، تحول دیجیتال، جذب سرمایه‌گذاری و اشتغال پایدار از جمله مزایای این طرح است، تصریح کرد: در مدل پیشنهادی، منطقه آزاد مجازی، معطوف به مکان نیست و به نوعی این منطقه توکن سازی شرکت‌ها و  افراد در یک بستر مجازی است تا افراد به ویژه در حوزه فناوری اطلاعات بتوانند از این ظرفیت استفاده کنند.

وی با اشاره به اینکه ذی نفعان این طرح عبارتند از تشکل‌های قانونی بخش خصوصی از جمله اتاق بازرگانی، پارک‌های علم و فناوری، پارک‌های فناوری اطلاعات، مراکز ارتباط صنعت با دانشگاه‌ها، مراکز رشد و نوآوری و… عنوان کرد: ایجاد زیرساخت‌های قانونی و فناوری، جذب همکاری‌های بین‌المللی، توسعه بسترهای مبتنی بر بلاکچین و هوش مصنوعی، از مهم‌ترین گام‌های مورد نیاز این طرح است.

منطقه آزاد مجازی؛ راهبردی نوآورانه برای توسعه اقتصاد دیجیتال ایران

در ادامه، سهیل پروازی، دبیر کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال اتاق بازرگانی خراسان رضوی، به تشریح ایده‌ ایجاد منطقه آزاد مجازی به عنوان بستری برای توسعه فعالیت‌های اقتصادی در فضای سایبر پرداخت و اظهار کرد: ایجاد منطقه آزاد مجازی، ایده‌ای نوآورانه و راهبردی است که می‌تواند نقش مهمی در حل مشکلات اقتصادی کشور ایفا کند. این طرح با هدف ایجاد فضایی امن، قانونمند و پویا برای فعالیت کسب‌وکارهای دانش‌بنیان، استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های بین‌المللی در فضای دیجیتال طراحی شده است.

پروازی افزود: منطقه آزاد مجازی نه تنها به تسهیل تعاملات بین‌المللی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به عنوان موتور محرکه‌ای برای رشد اقتصاد دیجیتال ایران عمل کند. این طرح می‌تواند با جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه صادرات خدمات دیجیتال و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، به بهبود وضعیت اقتصادی کشور کمک شایانی کند.

وی در ادامه به ابعاد مختلف این پیشنهاد اشاره کرد و گفت: ابعاد حقوقی، فنی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی این طرح باید به دقت کارشناسی و بررسی شود. برای مثال، از منظر حقوقی، نیازمند تدوین قوانین جدید یا اصلاح قوانین موجود هستیم تا فعالیت‌های اقتصادی در فضای سایبر به طور کامل حمایت شوند. همچنین، هماهنگی با چارچوب‌های حقوقی بین‌المللی در این زمینه ضروری است.

پروازی با اشاره به تجربیات بین‌المللی، خاطرنشان کرد: کشورهایی مانند استونی، امارات متحده عربی، چین و سنگاپور نمونه‌های موفقی در ایجاد مناطق آزاد مجازی و توسعه اقتصاد دیجیتال هستند. این کشورها با ایجاد زیرساخت‌های قوی، قوانین شفاف و حمایت از نوآوری، توانسته‌اند به عنوان قطب‌های دیجیتال در سطح جهانی مطرح شوند. ایران نیز می‌تواند با الگوبرداری از این تجربیات، به موفقیت‌های مشابهی دست یابد.

در ادامه، محمدرضا خلیلی، رئیس پردیس رضوی پارک فاوا عنوان کرد: بالغ بر 150 منطقه ویژه اقتصادی در کشور فعال است، این در حالی است که صرفا 7 منطقه آزاد تجاری در کشور وجود دارد؛ چرا که قانون اجازه گسترش مناطق آزاد را نمی‌داد، به همین دلیل مناطق ویژه اقتصادی و پارک علم و فناوری به منظور ارائه برخی مشوق‌ها ایجاد شد.

وی خاطرنشان کرد: متاسفانه فرهنگ توسعه امور مربوط به سایبر در کشور ما ضعیف است. شاهد این مدعا آن است که مشکلاتی که فعالان سایبری طی یک دهه اخیر با آن درگیر هستند، هنوز در کشور شناخته شده و مطرح نیست به طوری که هنوز مکان فیزیکی شرکت، برای سازمان امور مالیاتی از اهمیت ویژه برخوردار است. به عبارتی واضح‌تر، چالش عدم معافیت مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان بیش از یکسال است که مورد پیگیری است؛ اما راه به جایی نبرده است؛ چنان که صرفا شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در مرکز از چنین معافیتی برخوردار هستند.

او افزود: می‌توان از ظرفیت کمیته تخصصی سایبری شورای عالی مجازی و پدافند غیرعامل برای پخته شدن پیشنهاد ایجاد منطقه آزاد مجازی استفاده کرد.

لزوم توجه به ساختار تشکیلاتی طرح منطقه آزاد مجازی

در بخش دیگری از نشست، سید احمد احمدی، مشاور حقوقی شرکت‌های عضو مراکز رشد پارک علم و فناوری خراسان رضوی اظهار کرد: ایده ایجاد منطقه آزاد مجازی بدیع و جدید است منتها به نظر می‌رسد باید بیش از پیش بر بحث تشکیلاتی این منطقه تمرکز کرد. واضح و مبرهن است که مناطق آزاد دارای دبیرخانه ای است که مرکز تصمیم گیری است لذا قاعدتا منطقه آزاد مجازی نیز باید از این ساختار تبعیت کند.

وی افزود: مهم‌تر آن که تعامل سازنده بین ذی‌نفعان و نهادهای تشکیل دهنده این ساختار می‌تواند به توسعه آن کمک کند؛ وگرنه رقابت‌های کاذب مانع دستیابی به اهداف خواهد شد. به بیان دیگر ساختار تشکیلاتی این ایده باید به گونه ای تعریف شود که اخذ هرگونه تصمیم از سوی مدیر، لازم‌الاجرا تلقی شود.

علی بهرامی، نماینده اداره کل ارتباطات و فناوری اطلاعات خراسان رضوی نیز تصریح کرد: شاید سرعت دستیابی به این هدف کند باشد؛ اما به نظر می‌رسد بخش خصوصی از جمله اتاق بازرگانی، قابلیت متولی شدن در این حوزه را دارد تا این پروژه را به صورت پایلوت در استان خراسان رضوی با حمایت استاندار و کلونی استانی پیش ببرد.

وی افزود: استان ما قابلیت‌های بسیار خوبی در این حوزه دارد و زیرساخت‌های آن در خراسان رضوی نسبت به سایر استان‌ها بیشتر فراهم است. چنان که اگر سال آینده قطب مرکز داده در استان راه اندازی شود، یک زیرساخت بسیار عالی از باب فضای فیزیکی این تشکیلات مهیا می‌گردد.

عباسعلی بادیانی، از فعالان حوزه دانش بنیان نیز اظهار کرد: پیشنهاد می‌شود یک پیوست پدافند غیرعاملی برای این بسته تدوین گردد چنان که برای ایجاد این منطقه باید با قوانین فضای سایبری پدافند غیرعامل کشور آشنا شد. در حال حاضر دستورالعمل پدافند غیرعامل توسط نیروهای مسلح ابلاغ شده است و تمام قوا موظف به اجرای آن هستند.

در بخش دیگری از نشست، ادریس صالحی، از پژوهشگران حوزه اقتصاد دیجیتال خاطرنشان کرد: به رغم این که طرح مذکور در راستای تحولات فناوری بسیار مطلوب ارزیابی می‌شود، اما توجه به چند نکته ضروری است، نخست اینکه بحث شفافیت مالیاتی و میزان ارزش این طرح برای ذی نفعان چه به لحاظ ریالی، اجتماعی و… باید به صورت شفاف پیش بینی شود. موضوع دوم، استقرار طرح است، بخشی از این ایده بستگی به موقعیت مکانی طرح براساس شاخص‌های اقتصاد دیجیتال دارد. تنها در این صورت است که مسئولین می‌توانند حمایت بهتری از طرح داشته باشند.

ایجاد منطقه آزاد مجازی نیازمند گفتمان سازی و ساختارسازی است

سید حمیدرضا روحبخش، دبیر شورای فضای مجازی استان نیز عنوان کرد: از آن جا که فرهنگ جامعه سنتی است، راهبری یک تکنولوژی جدید نیازمند گفتمان سازی و ساختارسازی است. از سویی، هر چند که اعضای کمیسیون بر شکل گیری یک منطقه آزاد مجازی اتفاق نظر دارند؛ اما نباید از این مهم غافل شد که این ایده باید بخشی از مشکلات حوزه سایبری را حل کند. مباحث امنیتی یکی از موانعی است که ممکن است در سطح ملی برای اجرای این طرح مطرح گردد؛ این در حالی است که موافقان معتقدند با پیاده سازی این طرح، امنیت روانی مردم به دلیل راهبری آسان‌تر، بیش از گذشته تامین خواهد شد و دستاوردهای خوبی در حوزه اقتصاد دیجیتال خواهد داشت.

پیشنهاد تغییر واژه «مجازی» به «دیجیتال» در طرح منطقه آزاد مجازی

در بخش دیگری از این جلسه، عباس قلی زاده، عضو هیات مدیره سازمان نصر خراسان رضوی تصریح کرد: به نظر می‌رسد با واژه «مجازی» در ایجاد منطقه آزاد مخالفت‌هایی صورت بگیرد؛ حال اگر واژه مجازی به دیجیتال تغییر یابد، شاید این طرح قابلیت بیشتری برای پذیرش داشته باشد. پیش بینی مکان فیزیکی در این طرح هم حائز اهمیت بسیار است. باید در خصوص این طرح از پتانسیل مسئولین مناطق آزاد و استاندار خراسان رضوی به دلیل اشراف کامل بر منطقه آزاد بهره بگیریم.

وی یادآور شد: قطعا باید مناسبات دولتی در این طرح دیده شود؛ چرا که دولت به دنبال آن است که مشوق‌ها را جای مناسب اعمال کند؛ لذا این طرح باید فضای فیزیکی نیز داشته باشد. تنها در این صورت است که طرح عملیاتی خواهد شد و کل کشور از مزایای آن بهره مند می‌شوند.

تدوین برنامه راهبردی برای تامین نیازهای فناورانه و چالش‌های پیش‌روی هوش مصنوعی در ایران

در ادامه این نشست، جلسه وارد بررسی دستور کار دوم با موضوع ظرفیت‌های استان در تامین و توسعه نیازهای فناوری پیشرفته با تمرکز بر هوش مصنوعی، لیزر و کوآنتوم شد. پروازی، دبیر کمیسیون در این باره اظهار کرد:  فناوری‌های هوش مصنوعی، لیزر و کوآنتوم از جمله حوزه‌های تحول آفرین در اقتصاد جهانی محسوب می‌شوند که می‌توانند نقش کلیدی در افزایش بهره وری صنعتی، توسعه خدمات دانش‌بنیان و ارتقای جایگاه استان در زنجیره ارزش اقتصاد دیجیتال ایفا کنند.

وی با اشاره به رشد سریع این فناوری‌ها، افزود: استان نیازمند یک برنامه راهبردی جامع برای شناسایی ظرفیت‌های داخلی، تامین نیازهای فناورانه و ایجاد بسترهای توسعه است. بسیاری از صنایع ممکن است از ظرفیت هوش مصنوعی در بهینه‌سازی تولید و تصمیم‌گیری بهره ببرند یا به فناوری‌های لیزری برای بهبود فرآیندهای تولیدی نیاز داشته باشند. همچنین، فناوری کوآنتوم می‌تواند در حوزه‌هایی نظیر امنیت سایبری و پردازش داده‌های پیچیده، مزیت‌های رقابتی ایجاد کند. در همین راستا، شورای فضای مجازی استان طی یک ماه اخیر برای تشریح برنامه‌های بخش خصوصی در این زمینه، مکاتبه‌ای با کمیسیون داشته است.

پروازی در ادامه به چالش‌های پیش‌روی توسعه هوش مصنوعی در ایران پرداخت و گفت: هوش مصنوعی به عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد دیجیتال، با چالش‌های متعددی در ایران مواجه است. نخستین چالش، کمبود نیروی انسانی متخصص در این حوزه است. برای رفع این مشکل، نیازمند سرمایه‌گذاری در آموزش و تربیت نیروهای ماهر هستیم.

وی افزود: چالش دیگر، نبود زیرساخت‌های فنی و ارتباطی لازم برای توسعه هوش مصنوعی است. این موضوع شامل دسترسی به داده‌های با کیفیت، قدرت پردازشی بالا و شبکه‌های ارتباطی پرسرعت می‌شود. بدون این زیرساخت‌ها، توسعه هوش مصنوعی با محدودیت‌های جدی مواجه خواهد شد.

پروازی همچنین به چالش‌های حقوقی و امنیتی اشاره کرد و گفت: فقدان قوانین شفاف و جامع در حوزه هوش مصنوعی، یکی دیگر از موانع پیش‌روی این فناوری در ایران است. علاوه بر این، مسائل امنیتی مانند حفاظت از داده‌ها و جلوگیری از سوءاستفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی نیز باید به دقت بررسی و مدیریت شود.

دبیر کمیسیون دانش بنیان و اقتصاد دیجیتال اتاق خراسان رضوی در پایان تأکید کرد: برای غلبه بر این چالش‌ها و توسعه فناوری‌های پیشرفته، نیازمند همکاری بین بخش‌های دولتی، خصوصی و دانشگاهی هستیم. تدوین یک برنامه راهبردی جامع که شامل شناسایی نیازهای صنایع، توسعه زیرساخت‌ها، آموزش نیروی انسانی و تدوین قوانین حمایتی باشد، ضروری است. همچنین، حمایت از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی می‌تواند به رشد و توسعه این فناوری در ایران کمک کند

عدم درک صحیح دستگاه‌های استان در خصوص تامین و توسعه نیازهای فناوری پیشرفته

روحبخش، دبیر شورای فضای مجازی استان نیز اظهار کرد: مکاتبه ای از سوی معاونت علمی به استاندار ابلاغ شده که براساس آن باید برنامه‌های توسعه نوین در استان ارائه شود لذا در این حوزه مکلف شدیم برنامه‌های دستگاه‌های اجرایی استان را در این خصوص جمع آوری کنیم. بر این اساس شورای عالی فضای مجازی استان طی مکاتبه ای از اساتید دانشگاه‌ها، مدیران دستگاه‌ها و بخش خصوصی از جمله اتاق بازرگانی و انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان و نظام صنفی رایانه‌ای خواست تا برنامه‌ها و پیشنهادات خود را در این حوزه به ما منعکس کنند. پیگیری‌ها حاکی از آن بود که برخی از دستگاه‌ها به دلیل عدم درک صحیح از موضوع در این حوزه برنامه ای ندارند اما برخی دیگر از دستگاه‌ها برنامه‌های خوبی در این حوزه پیشنهاد دادند.

او تصریح کرد: استان خراسان رضوی ظرفیت‌هایی دارد که باید در خصوص تمرکززدایی از پایتخت مطالبه گری کند؛ چنان که باید از معاونت علمی بخواهیم تا پروژه‌های ملی در استان استارت زده شود. این رویکرد می‌تواند در شورای عالی فضای مجازی مصوب و پیگیری شود. البته تحقق آن منوط به آن است که ظرفیت استان را در حوزه لیزر، کوآنتوم و هوش مصنوعی بشناسیم؛ هرچند بانک اطلاعاتی مدونی در این حوزه در اختیار نداریم.

در بخش دیگری از نشست، سبحان صفریان، مدیر ارتباط با صنعت و کارآفرینی دانشگاه خیام اظهار کرد: دانشگاه خیام پتانسیل بسیاری در رشته لیزر و کوآنتوم دارد و اگر بتوانیم در بحث مراکز تحقیقاتی و واحدهای تحقیق و توسعه ورود کنیم، محصولات بسیاری بر پایه هوش مصنوعی ایجاد خواهد شد.