توریسم خلاق؛ رونق کسب و کار و توسعه محلی

کارآفرینی در حوزه گردشگری یکی از جذاب‌ترین و پربازده‌ترین زمینه‌های کارآفرینی است که به دلیل رشد سریع صنعت گردشگری در بسیاری از کشورها، فرصت‌های متنوعی برای کسب و کار ایجاد می‌کند.
این حوزه ترکیبی از خلاقیت، نوآوری، و بهره گیری از منابع فرهنگی، تاریخی و طبیعی برای جذب گردشگر و ارائه خدمات ارزشمند است. کارآفرینی در این حوزه باعث اشتغال‌زایی، تقویت اقتصاد محلی و حفظ فرهنگ و محیط زیست می‌شود.
صنعت گردشگری به عنوان یکی از بزرگ‌ترین منابع اشتغال در جهان شناخته می‌شود، در عین حال کسب و کار‌های کوچک در گردشگری می‌توانند به توسعه اقتصاد محلی و کاهش مهاجرت از مناطق روستایی به شهر‌ها کمک کنند. با توسعه پایدار گردشگری، کارآفرینان می‌توانند نقش موثری در حفظ میراث فرهنگی و محیط زیست داشته باشند. به بهانه گذر از هفته جهانی کارآفرینی برآن شدیم با سعید ترابیان رئیس کانون کارآفرینان برتر گردشگری، صنایع دستی، مشاغل خانگی گفتگو کنیم.
تعریف گردشگری کارآفرینی و گردشگری خلاق چیست و چه تفاوت‌هایی بین این دو وجود دارد؟

گردشگری کارآفرینی (Entr preneurial tourism) فعالیت‌های اقتصادی هستند که در حوزه گردشگری انجام می‌شوند و بر پایه ابتکار، نوآوری و توسعه کسب و کار‌های جدید شکل می‌گیرند. این نوع گردشگری به کارآفرینان این امکان را می‌دهد که با ارائه خدمات و محصولات نوآورانه، فرصت‌های جدیدی برای گردشگران فراهم کنند.

از این رو کارآفرینان صنعت گردشگری با طراحی و راه‌اندازی و مدیریت کسب و کار‌های جدید نقش کلیدی در توسعه اقتصادی و ارزش آفرینی صنعت گردشگری دارند.

گردشگری خلاق هم یک رویکرد نوین در صنعت گردشگری است که تمرکز آن بر تعامل بیشتر گردشگران با فرهنگ‌ها و جوامع محلی است. این نوع گردشگری توریست‌ها را تشویق می‌کند تا به جای بازدید صرف از جاذبه‌های گردشگری، درفعالیت‌هایی شرکت کنند که به آن‌ها امکان می‌دهد با زندگی محلی و جوامع محلی آشنا شوند.

جالب است بدانید در سال ۲۰۰۴ سازمان آموزش، علمی و فرهنگی ملل متحد (UNESCO) با هدف تقویت همکاری‌های متقابل بین‌المللی کشورها، شبکه شهر‌های خلاق یونسکو (uccn) را راه‌اندازی کرد و تا سال ۲۰۲۳ بیش از ۳۰۰ شهر در ۹۰ کشور جهان در آن عضو و پذیرفته شدند.

شهر‌های خلاق عضو این شبکه در راستای یک هدف مشترک با قرار دادن خلاقیت و صنایع فرهنگی در قلب برنامه توسعه خود درسطح بین‌المللی به همکاری می‌پردازند. درایران نیز تاکنون ۵ شهر اصفهان، رشت، سنندج، بندرعباس و کرمانشاه موفق به اخذ مجوز راه‌اندازی شهر خلاق از یونسکو شده‌اند و برخی شهر‌های دیگر مانند شیراز، مشهد و همدان نیز به دنبال اخذ مجوز هستند.
چه عواملی باعث شده‌اند که گردشگری خلاق به عنوان یک رویکرد جدید در صنعت گردشگری مطرح شود؟

ویژگی‌هایی مانند خلاقیت و شخصی‌سازی تجربیات گردشگران با زیست بوم فرهنگی جوامع محلی، فراهم شدن فرصت‌های آموزشی در زمینه‌های مختلف هنری و فرهنگ‌های محلی و کمک به حفظ و توسعه فرهنگ و اقلیم جوامع مقصد گردشگری و همچنین استقبال و افزایش رضایت و نشاط گردشگران و جهانگردان از این مدل گردشگری از عواملی است که باعث رونق گردشگری خلاق شده است.
دولت و سیاست‌های دولت و همچنین کانون ملی کارآفرینان چه تاثیری در گردشگری خلاق کشور دارند؟

بی‌شک صنعت گردشگری و صنایع مرتبط با آن به یکی از سودآورترین صنایع خدماتی جهان و اولویت اقتصادی بسیاری از کشور‌هاست. امروزه گردشگری خلاق ابزاری برای توسعه شهری و اقتصادی محسوب می‌شود.

درحال حاضر بر اساس اعلام شورای جهانی سفر و گردشگری در سال ۲۰۲۳ سهم صنعت گردشگری ایران در تولید ناخالص داخلی ۵‌درصد با رقمی معادل ۷۴۰هزار میلیارد تومان و سهم این صنعت در اشتغال حدود۶.۶‌درصد معادل ۷/۱میلیون نفر است که با توجه به ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه کشور در حوزه گردشگری و با اتخاذ سیاست‌های حمایتی دولت این‌درصد قابل افزایش است. کانون کارآفرینان برتر کشور نیز با هدف ایجاد اشتغال پایدار در صنایع کشور از جمله صنعت گردشگری زمینه‌ساز و حمایت‌گر مناسبی برای ایجاد کسب و کار‌های جدید و شکل‌گیری اکوسیستم جدید اشتغال و تولید در کشور خواهد بود.
مدل‌های مناسب برای شکل‌گیری گردشگری کارآفرینی و گردشگری خلاق کدامند؟

با توجه به مطالعات صورت گرفته در این زمینه شاخص‌های مختلفی را می‌توان برای شکل‌گیری و توسعه گردشگری کارآفرینی و گردشگری خلاق نام برد که شامل مدل توسعه گردشگری خلاق در بافت‌های تاریخی با رویکرد کسب و کار‌های نوپا، مدل توسعه گردشگری خلاق وکارآفرینی در پارک‌های علم و فناوری، مدل توسعه محصولات گردشگری با رویکرد تقویت جوامع محلی مقاصد گردشگری، مدل توسعه گردشگری کارآفرینی و خلاق در شهر‌های خلاق کشور و شهر‌های دارای ظرفیت، مدل توسعه زیست‌محیطی مقاصد گردشگری کارآفرینی و خلاق می‌شوند.
چگونه می‌توان جوامع محلی را در توسعه گردشگری کارآفرینی و گردشگری خلاق مشارکت داد؟

گردشگری به عنوان صنعتی خدماتی و انسانی محور نقش سازنده‌ای در توسعه جوامع محلی دارد. مشارکت مردم در سیاستگذاری و تصمیم‌گیری‌های محلی و منطقه‌ای و تغییر نگاه مصرف‌گرایانه به نگاه تولیدکننده می‌تواند بستر‌های توسعه گردشگری را مهیا کند. افزایش میزان مشارکت مردم و جوامع محلی در توسعه گردشگری به مؤلفه‌های مختلفی بستگی دارد که می‌توان به برخی از آن‌ها اشاره کرد. ایجاد کسب و کار‌های جدید و رونق اقتصادی جوامع محلی، توسعه فرهنگی و اجتماعی جوامع محلی از طریق تبادل فرهنگی و توسعه زیرساخت‌ها و بستر‌های کسب و کار گردشگری از جمله مولفه‌هایی هستند که‌درصد میزان مشارکت مردم را افزایش خواهند داد.
نمونه‌های موفق گردشگری کار آفرینی وگردشگری خلاق کدامند و چگونه می‌توان به جوامع محلی تعمیم داد؟

پس از ایجاد و توسعه شهر‌های خلاق جهان که از خلاقیت به عنوان عاملی راهبردی برای توسعه پایدار شهری استفاده می‌کنند و مبتنی بر هفت شاخص صنایع دستی و هنر‌های بومی، فیلم، موسیقی، ادبیات، خوراک، طراحی و هنر‌های رسانه‌ای هستند. شهر‌های خلاق جهان به عنوان مقاصد نوظهور گردشگری از منظر فرهنگی، نمونه‌های موفقی از گردشگری کارآفرینی و گردشگری خلاق محسوب می‌شوند.
چالش‌ها و موانع توسعه گردشگری کارآفرینی و گردشگری خلاق در ایران چیست؟

عوامل متعددی در عدم‌موفقیت و شکوفایی گردشگری دخیل هستند که می‌توان به عوامل سیاسی، عوامل و موانع اقتصادی و اجتماعی و سایر موانع توسعه گردشگری در کشور اشاره کرد. البته می‌توان با مدیریت و برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی نظام مسائل این حوزه به توفیقات بیشتری دست پیدا کرد.