تازه ها
بحران دوگانه کم‌آبی و فرونشست؛
نوآوری در دل بحران؛ کارآفرینان چگونه با کمبود آب می‌جنگند؟
نتایج برخی مطالعات حاکی از این است که حمایت از کسب و کارها و اعطای وام‌های بلند مدت، استفاده از ماشین آلات و تکنولوژی‌های مناسب و تنوع‌بخشیدن به محصولات و جایگزین ساختن محصولاتی که نیاز به منابع آبی کمتری دارند، می‌تواند بهبود عملکرد بنگاه‌ها را به دنبال داشته باشد.
ایران امروز با بحران آب و به تبع آن با فرونشست زمین روبه‌رو است. بحرانی که زندگی میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند و پیامدهای گسترده‌ای دارد. کاهش مستمر بارش‌ها، افزایش مصرف بی‌رویه، برداشت غیرمجاز از سفره‌های زیرزمینی و مدیریت ناکارآمد منابع آبی شرایط را به گونه‌ای رقم زده که امنیت آبی میلیون‌ها نفر به خطر افتاده است.
فرونشست زمین نیز تهدیدی جدی برای کشاورزی، سکونتگاه‌ها و شبکه‌های ارتباطی است. اگرچه بیش از ۱۵۰ کشور جهان با فرونشست مواجه هستند و برخی مانند چین با راهکارهای مهندسی و مدیریت منابع آب توانسته‌اند تا حدی آن را کنترل کنند، ایران به دلیل برداشت نامتعادل و شرایط جغرافیایی ویژه نزدیک به نیمی از دشت‌های خود را در معرض این خطر می‌بیند.
این بحران دوگانه نیازمند توجه فوری و اقدامات جدی است. پژوهش ایرنا در پرونده‌ای با عنوان «بحران دوگانه کم‌آبی و فرونشست» با تمرکز بر «پژوهش‌های تحلیلی» و «مصاحبه با صاحب‌نظران و اساتید» تلاش می‌کند ابعاد مختلف این مسئله حیاتی را بررسی و راهکارهای ممکن را مطرح کند.«زنگ خطر در ۲۵ استان، زمین سالانه تا ۴۳ سانتی متر فرو می‌رود»، «جوامع روستایی چگونه با کم آبی می‌جنگند؟»، «در کدام منطقه کرج فرونشست زمین رخ می‌دهد؟»، «کم‌آبی؛ بحران خاموشی که مناسبات اجتماعی را فرو می‌ریزد»، «فرونشست در کدام مناطق تهران جدی است؟»،«زنان؛ مدیران ناپیدای منابع آبی روستا»، «مصرف‌کننده اصلی آب کدام بخش است؛ کشاورزی یا صنعت؟»، «چگونه ایران را خشک کردیم؟»، «بحران آب؛ زاده تشنگی زمین یا عطش مدیریت؟»، «کدام استان‌ها بیشتر در خطر فرونشست زمین قرار دارند؟» و «زمین زیر پای ما خالی می‌شود، راه نجات کجاست؟» گزارش‌های منتشر شده از این پرونده است.
گزارش زیر خلاصه‌ای مقاله رضا خرم و همکارانش با عنوان «واکاوی پاسخ‌های کارآفرینان به بحران آب» است که در ذیل مختصری از آن را می‌خوانید:
اثرات بحران آب بر کسب و کار کارآفرینانه
یافته‌های نویسندگان مقاله نشان می‌دهد که بحران آب با تاثیر بر 2 مرحله زنجیره ارزش یعنی زنجیره تامین و زنجیره تولید بر کسب و کار کارآفرینانه تاثیر داشته است. اما مرحله توزیع تحت تاثیر این بحران قرار نداشته است. دلیل این موضوع می‌تواند به ماهیت خشکسالی برگردد که برخلاف سایر تغییرات اقلیمی اثرات آن نمود فیزیکی ملموس نداشته و به زیرساخت‌های فیزیکی آسیب فوری نمی‌رساند.
بطور کلی تمامی بنگاه‌های فعال در صنایع غذایی به دلیل وابستگی شدید به مواد اولیه و به خصوص مواد اولیه کشاورزی، بیشتر از سایر بخش‌ها در مرحله زنجیره تامین تحت تاثیر بوده‌اند و در مقابل بخش‌های کشاورزی و گردشگری به دلیل قرارگرفتن در خط اول خشکسالی و تاثیرات مستقیم و عدم نیاز به مواد اولیه بیشتر در مرحله تولید دچار مشکل بوده و به جز کمبود آب مشکلی در زنجیره تامین نداشته‌اند.
همچنین بنگاه‌های فعال در بخش معدنی و صنعتی به دلیل عدم وابستگی مواد اولیه به آب و در مقابل، نیاز به میزان زیاد آب در فرایند تولید، بیشتر در این مرحله تحت تاثیر بحران آب بوده‌اند و در نهایت بنگاه‌های حاضر در صنعت دامداری بر اساس اندازه و نوع محصولات و میزان وابستگی به مواد اولیه، به میزان متفاوتی تحت تاثیر بحران آب در زنجیره تامین قرار داشتند.
زنجیره تامین شامل 2 مقوله منابع آبی و مواد اولیه هستند و خشکسالی از طریق کمبود، کاهش کیفیت و افزایش هزینه تامین، منابع آبی بنگاه‌ها را تحت تاثیر قرار داده است که تمامی این اثرات منفی هستند. در مرحله زنجیره تولید نیز نتایج نشان داد که خشکسالی بر محصولات، فرایند و دارایی‌های بنگاه‌ها، اثرات منفی داشته است. برای مثال در بخش محصولات، تقریباً در تمام بنگاه‌ها، بحران آب باعث کاهش کیفیت محصولات شده است که این هم به تاثیرات زنجیره تامین یعنی کاهش کیفیت مواد اولیه و هم به ایجاد اختلال در فرایند تولید برمی‌گردد. از طرفی همین موضوع در انتخاب محصولات مقاوم به بحران آب موثر بوده و باعث می‌شود کارآفرینان محصولات دیگری را جایگزین محصولاتی کند که کیفیت آن کاهش یافته است.
در رابطه با فرایند، اختلال در فرایند تولید به دلیل وابستگی زیاد فرایند تولید به آب می‌باشد که این اختلال کاهش تولید و در نتیجه افزایش هزینه‌های تولید را به دنبال دارد. در بخش دارایی‌ها نیز اثرات بحران آب بر دارایی‌ها جزو اثرات اولیه این بحران بر بنگاه‌ها است که خود اثرات بسیار دیگری برای بنگاه‌ها در پی دارد. بحران آب به خصوص کیفیت پایین آب باعث فرسودگی و از کارافتادگی ماشین آلات می‌شود که هزینه تولید را بالا می‌برد و سود نهایی را کاهش می‌دهد.
پاسخ‌های کارآفرینان به بحران آب
متنوع سازی
نویسندگان مقاله اشاره کرده‌اند که متنوع‌سازی هم در سطح تولید و هم در سطح تامین صورت گرفته است. به عبارتی کارآفرینان از 2 طریق معرفی محصولات جدید و تولید محصولات غیرحساس به آب، اقدام به متنوع‌سازی محصولات کرده‌اند. این موضوع نشان‌دهنده تقویت خلاقیت در بنگاه‌ها در شرایط خشکسالی بوده و باعث افزایش تاب‌آوری کسب و کارهای کارآفرینانه شده است. امری که در بلندمدت ضمن توسعه کسب و کار، به واسطه حفظ منابع آبی می‌تواند تاب‌آوری و پایداری جامعه بیرونی را نیز ارتقا بخشد.
کارآفرینان از 2 طریق معرفی محصولات جدید و تولید محصولات غیرحساس به آب، اقدام به متنوع‌سازی محصولات کرده‌اند. این موضوع نشان‌دهنده تقویت خلاقیت در بنگاه‌ها در شرایط خشکسالی بوده و باعث افزایش تاب‌آوری کسب و کارهای کارآفرینانه شده است.
قراردادها
یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که کارآفرینان اقدام به انعقاد قراردادهای استفاده از ظرفیت خالی با سایر بنگاه‌های حاضر در بازار که مواد اولیه را به اندازه کافی در دسترس داشته و ظرفیت خالی تولید دارند، می‌کنند.
در اقدامی دیگر، برای اطمینان از تامین و پایدارسازی مواد اولیه مورد نیاز، اقدام به عقد قراردادهای جامع همکاری با تامین‌کنندگان کرده‌اند. در واقع، در قراردادهای جامع، بنگاه‌ها با حمایت مالی، اعمال نظارت و قراردادهای بلندمدت با تامین‌کنندگان سعی دارند پایداری تامین مواد اولیه در شرایط بحران را افزایش دهند.
اصلاح فرایندها
نویسندگان مقاله اشاره کرده‌اند که در بهبود فرایندهای تولید، کارآفرینان با تغییر روندهای تولید سنتی خود سعی در سازگاری با این بحران کرده‌اند. تغییراتی از قبیل تغییر در ترتیب یا میزان استفاده منابع تولید و تغییرات زمان‌بندی استفاده از آب از این جمله‌اند.
تاثیرات پاسخ‌های کارآفرینان بر عملکرد
عملکرد عملیاتی
یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که متاثر از نوع پاسخ‌های داده شده و عوامل زمینه‌ای، بنگاه‌ها افزایش یا کاهش هزینه‌ها و همچنین افزایش یا کاهش کیفیت محصول را تجربه نموده‌اند. حداکثرسازی استفاده از ظرفیت‌های فعالیت بنکاه، دسترسی پایدار به تامین نیز از طریق کاهش هزینه‌ها و افزایش کیفیت منجر به بهبود عملکرد عملیاتی بنگاه شده است.
عملکرد مالی
در قسمتی دیگر از یافته‌های مقاله، نویسندگان عنوان کرده‌اند که تاثیر اقدامات کارآفرینان بر عملکرد مالی بنگاه‌ها از طریق افزایش یا کاهش فروش و سود نمایان می‌شود. بطوری که برخی از پاسخ‌ها و اقدامات باعث افزایش سود و بهبود عملکرد مالی شده و در مقابل برخی اقدامات عملکرد منفی را به دنبال داشته‌اند. نکته قابل توجه افزایش قیمت توسط بنگاه‌ها است. برخی از بنگاه‌ها حتی با وجود کاهش شدید تولید با افزایش قیمت میزان سود گذشته خود را حفظ کرده‌اند.
عملکرد اجتماعی
خرم و همکارانش به تاثیر اقدامات کارآفرینان بر عملکرد اجتماعی اشاره کرده‌اند و نوشته‌اند که از طریق ایفای نقش بنگاه در کمک به تاب‌آوری جامعه از طریق ایجاد اشتغال و بهبود شرایط اقتصادی جامعه پیرامون و دوم ایفای الگوی نقش یعنی تبدیل شدن به الگویی برای سایر افراد توانسته است تاثیرات مثبتی به دنبال داشته باشد.
عملکرد محیط زیستی
در داخل بنگاه، کارآفرینان با اصلاح فرایندهای تامین و بکارگیری آب توانسته‌اند مصرف آب را کاهش دهند و همچنین با استفاده مجدد از آب مصرفی، فضای سبز بنگاه خود را گسترش دهند. همچنین برخی بنگاه‌ها توانسته‌اند با تولید محصولات جدید و ترویج کشت برخی از مواد اولیه غیرحساس به آب، باعث کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی شوند.
نتیجه‌گیری
در نهایت نویسندگان مقاله به منظور تاثیرگذاری کارکردی نظام سیاستگذاری بر کسب و کارهای کارآفرینانه برای مقابله با بحران آب پیشنهاداتی ارایه کرده‌اند:
- با توجه به وجود محدودیت‌های مالی بنگاه‌ها برای پاسخ به اثرات بحران آب، دولت می‌تواند با حمایت از کسب و کارها و اعطای وام‌های بلندمدت و کم بهره، پاسخ‌های کارآفرینان را توسعه دهد.
- استفاده از ماشین آلات و تکنولوژی مناسب برای افزایش کارایی مصرف آب اهمیت زیادی خواهد داشت و از آنجایی که بنگاه‌های کوچک منابع و دانش کافی را جهت ساخت یا خرید آن در اختیار ندارند، دولت می‌تواند با حمایت مالی و انتقال دانش، کسب و کارهای کارآفرینانه را به این ماشین آلات مجهز کند.
- دولت‌ها باید بر مجوزهای اعطا شده به کسب و کارها در مناطق متاثر از خشکسالی، نظارتی دقیق و تخصصی داشته باشند، بطوریکه کسب و کارهای پرمصرف نباید در این مناطق فعالیت کنند.
- کارآفرینان با تنوع بخشیدن به محصولات و پرهیز از تمرکز بر محصولاتی که مواد اولیه و فرایند تولید آن به آب بسیاری نیازمند است، می‌توانند اثرات بحران آب را کاهش دهند تا به این صورت با اطمینان از بقای کسب و کار به اقدامات فعالانه‌تری برای توسعه کسب و کار خود بپردازند.
- در آخر اینکه بنگاه‌ها با تحقیق و توسعه مداوم در جهت بهبود فرایند تولید و ویژگی‌های محصول، همواره می‌توانند از طریق دستیابی به فرایندها و محصولات نوآورانه، اثرات بحران آب را بر بنگاه‌ها کاهش دهند.
منبع
خرم، رضا، مکی زاده، وحید و منصوری، حسین. واکاوی پاسخ‌های کارآفرینان به بحران آب، نشریه آب و توسعه پایدار، شماره ۱، بهار ۱۴۰۳: صص ۴۹-۶۰
ارسال نظرات