هوش مصنوعی مرجعیت آموزش را از والدین و مدرسه گرفته است

نشست اول میز فناوری‌های نوین و آینده آموزش با عنوان «هوش مصنوعی و آینده آموزش؛ بررسی کلان‌روندها» با حضور «محمود مهرمحمدی» استاد تعلیم و تربیت دانشگاه تربیت مدرس، «احسان طوفانی‌نژاد» استادیار تکنولوژی آموزشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و «محمد حسینی مقدم» استادیار آینده‌پژوهشی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی بعد از ظهر دیروز سیزدهم مهرماه در محل روزنامه اطلاعات برگزار شد.

ورود چالش‌زای هوش مصنوعی به حوزه آموزش؛ از ملاحظات اخلاقی تا انزواگرایی فکری

طوفانی‌نژاد در این نشست بیان داشت: گزارش های متعددی درباره نقش هوش مصنوعی در آموزش از سوی نهادهای مختلفی مانند دانشگاه استنفورد، یونسکو، OECD، کمیسیون اروپا، مایکروسافت و مجمع جهانی اقتصاد، منتشر شده است. در این گزارش‌ها، معیارهای ارزیابی هوش مصنوعی شامل زبان، تعامل، دانش، یادگیری، بینایی، حل مساله و خلاقیت است. بر اساس این معیارها، هوش مصنوعی در حال حاضر در بسیاری از حوزه‌ها به سطح انسان یا بالاتر رسیده است، به‌خصوص در طبقه‌بندی تصویر. اما در حوزه‌هایی مانند درک و استدلال چندوجهی، هنوز به سطح انسانی نرسیده است. این گزارش ها نشان می‌دهند که هوش مصنوعی در برخی حوزه‌ها به توانمندی‌هایی در حد انسان نزدیک شده است اما هنوز در برخی حوزه‌ها مانند خلاقیت و تعامل اجتماعی جای کار دارد.

استادیار تکنولوژی آموزشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد: گزارش دانشگاه شریف در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که توانمندی ایران در تولید علم در حوزه هوش مصنوعی نسبت به گذشته کاهش یافته است. بررسی وضعیت تولید علم در حوزه هوش مصنوعی می‌گوید که در بین کشورهای خاورمیانه بیشترین میزان تولید علم مربوط به رژیم صهیونیستی با یک درصد است، بعد از آن عربستان با دو صدم درصد مقام دوم را دارد و ایران و ترکیه از این نظر تقریبا صفر هستند. در حوزه آموزش، هوش مصنوعی کارهای زیادی می‌تواند انجام دهد؛ شخصی‌سازی نیازهای آموزشی، کمک به یادگیری تعاملی، تولید محتواهای آموزشی، شبیه‌سازی‌های آموزشی، تحلیل یادگیری چندوجهی، تشخیص و جلوگیری از تخلفات، بازخوردهای فوری و فعالیت به عنوان دستیار آموزشی از جمله این کارها است.

وی افزود: در روندهای آینده نیز هوش مصنوعی در آموزش دوره‌های مهارتی، شخصی‌سازی آموزش و عامل فعال آموزش نقش مهمی خواهد داشت، به طوری که می‌تواند همه فعالیت‌های آموزشی را به عهده بگیرد اما یکی از مهمترین ملاحظات در استفاده از هوش مصنوعی در حوزه آموزش، ملاحظات اخلاقی است که بی‌توجهی به آن می‌تواند خطرناک باشد.

به گفته طوفانی‌نژاد، ایجاد توهم آموزشی، دور شدن از عدالت آموزشی، وابستگی بیش از حد به هوش مصنوعی در آموزش، ضعیف شدن در حوزه خلاقیت، تفکر خلاق و مهارت حل مساله، کاهش نقش انسان در آموزش، انزواگرایی فکری و از بین رفتن جنبه اجتماعی آموزش از جمله مهم‌ترین چالش‌های استفاده از هوش مصنوعی در حوزه آموزش است.

هوش مصنوعی نظم نوین جهانی خلق کرده است

حسینی مقدم استادیار آینده پژوهشی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز در این نشست اظهار داشت: با گسترش هوش مصنوعی ما با یک نظم نوین جهانی مواجه هستیم و گوگل اکنون ما را از خودمان بهتر می شناسد. برای فهم بهتر هیولای هوش مصنوعی همین بس که سال ۲۰۲۲ شرکت اچ پی از یک سوپرکامپیوتر رونمایی کرد که امروز یک ماشین مجهز به هوش مصنوعی می‌تواند ۱۰ به توان ۱۸ داده را در یک ثانیه محاسبه کند؛ کاری که اگر انسان بخواهد انجام دهد ۳۳ میلیارد سال طول می کشد.

وی افزود: موضوع هوش مصنوعی مساله داده و کلان‌داده‌‍ها است، در این شکل نوین جهان آموزش می‌تواند بسیار کارآمدتر شود. تا سال ۲۰۳۰ سرمایه‌گذاری که در حوزه آموزش در جهان خواهد شد حدود ۱۰ تریلیون دلار است. از این مبلغ، بیش از نیمی یعنی حدود ۵۵۰۰ میلیارد دلار، صرف آموزش عمومی می‌شود و سرمایه‌گذاری در حوزه تکنولوژی‌های آموزش روز به روز بیشتر می‌شود.

به گفته حسینی مقدم، با این روند، هوش مصنوعی در نظام آموزشی مرجعیت پیدا کرده است. برای نسل جدید دیگر پدر و مادر و معلم مرجعیت ندارد بلکه هوش مصنوعی است که مرجعیت دارد. آموزش و پرورش ناگزیر است از هوش مصنوعی استفاده کند و اگر این کار را نکند به راحتی استثمار می‌شود و حرفی برای گفتن و رقابت ندارد. ما برای حرکت در این مسیر نیازمند گفت‌وگو و درک و تصویر مشترک بین‌الاذهانی هستیم، در عین حال باید مراقب باشیم که داده‌های مهم ما در حوزه های مختلف حفظ شود و در اختیار هوش مصنوعی قرار نگیرد.

وی گفت: در عصر هوش مصنوعی می‌توانیم به تعداد انسان‌ها برنامه آموزشی شخصی‌سازی شده داشته باشیم. در عین حال در ایران باید به جایگاه واقعی خودمان در زمینه هوش مصنوعی و میزان بلوغ هوش مصنوعی در کشور توجه کنیم. نمی‌توانیم خودمان را با کشوری مثل سوئد مقایسه کنیم.

برای مواجهه با موج تمدنی مبتنی بر هوش مصنوعی، نیازمند سواد رسانه‌ای متناسب با آن هستیم

مهرمحمدی استاد تعلیم و تربیت دانشگاه تربیت مدرس نیز در این نشست گفت: سمت و سوی صحبت من تکنیکی نیست بلکه ناظر به محتوای آموزشی است. برای شکافت مختصات هوش مصنوعی باید خروجی آن را در حوزه تعلیم و تربیت ببینیم. تغییر مرجعیت آموزشی اکنون یکی از نکات مهم تمدنی است.

وی افزود: روزگاری ICT یک موج تمدنی بود اما امروز AI یک موج بزرگ تمدنی است. ما برای مواجهه با این موج تمدنی نیازمند سواد رسانه‌ای متناسب با آن هستیم. تکنولوژی AI اضطراب‌آور است و برای مقابله با این موج جدید تمدنی نیازمند یک مانیفست و اصول اخلاقی هستیم.

به گفته مهرمحمدی این مانیفست باید بر پرورش پرسش‌زایی و پرسش‌گری و فضیلت و برتری پرسشگری بر یادگیری، پرورش هوش روایی و روایتگری و قصه‌پردازی دانش آموزان، توجه به زیست اخلاقی با تکنولوژی، پرورش خرد فناورانه و درک اهمیت یادگیری مادام العمر، مقاومت در برابر وسوسه سرعت عمل در یادگیری و برجسته‌سازی جهان‌بینی غیر مادی بر جهان‌بینی مادی، مقابله با ذهن آسان‌طلب و سبک زندگی رفاه‌زده و برخورداری از سواد هوش مصنوعی متمرکز باشد.

وی افزود: با وجود نگرانی و اضطراب‌های ناشی از دوران هوش مصنوعی نباید فکر کنیم که انسان مقهور هوش مصنوعی می‌شود. این طور نیست که وارد دوران پساانسان شده باشیم اما باید بدانیم اگر هر چه زودتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی نکنیم سیطره هوش مصنوعی بر انسان اتفاقاتی را رقم می‌زند که تدبیر انسان را سخت می‌کند.