کالبد سخت و روح هوشمند

صنعت معدن کشور همواره با یک تضاد بنیادین دست به گریبان بوده است: دارا بودن ذخایر عظیم و کانی‌های باارزش (زیرساخت سخت‌افزاری)، در مقابل، بهره‌برداری با روش‌هایی که اغلب از سطح استاندارد جهانی عقب‌ترند (نیاز به زیرساخت نرم‌افزاری). این شکاف، مستقیماً منجر به کاهش بهره‌وری، افزایش هزینه‌های عملیاتی و استمرار چرخه خام‌فروشی شده است. گذر از این مرحله، نیازمند یک تغییر پارادایم استراتژیک است: انتقال تمرکز از صرفاً اکتشاف و استخراج به پیاده‌سازی فناوری‌های پیشرفته در تمام زنجیره ارزش.

جمله‌ی «زیرساخت‌های سخت‌افزاری (معادن) را داریم، اکنون باید روی زیرساخت نرم‌افزاری (فناوری و دانش) سرمایه‌گذاری کنیم»، خلاصه مهم‌ترین استراتژی توسعه معدن در دهه آتی است. صرف هزینه‌های هنگفت برای خرید تجهیزات سنگین خارجی که با بهره‌وری پایین کار می‌کنند، اشتباه است. آنچه امروز معادن ما را متحول می‌کند، نرم‌افزارها، الگوریتم‌ها و دانش مهندسی بومی‌شده است.این زیرساخت نرم‌افزاری شامل موارد متعددی است: سیستم‌های سنجش از راه دور و هوشمندسازی فرآیند حفاری، استفاده از هوش مصنوعی در تفسیر داده‌های ژئوفیزیکی برای اکتشافات دقیق‌تر، و بهینه‌سازی مصرف انرژی و آب در فرآوری مواد معدنی از طریق مدل‌سازی‌های پیشرفته. این فناوری‌ها، بهره‌وری موجود را بدون نیاز به سرمایه‌گذاری‌های عظیم و پرریسک جدید در تجهیزات، به صورت تصاعدی افزایش می‌دهند.

همانطور که اشاره شد، باید نهادهای گوناگون (شامل وزارت صمت، معاونت علمی ریاست جمهوری، و بانک‌ها) با تسهیل فضای کار برای شرکت‌های فناور، این هم‌افزایی حیاتی را تقویت کنند. این تسهیلات نباید صرفاً در حد اعطای مجوز باشد، بلکه باید شامل حمایت‌های مالی هدفمند، معرفی پروژه‌های واقعی و تضمین بازار برای محصولات دانش‌بنیان در بخش معدن باشد.زمانی که یک شرکت دانش‌بنیان که متخصص در زمینه فلوتاسیون است، دسترسی مستقیم به یک معدن مس برای اجرای پایلوت (آزمایشی) پیدا کند، شاهد نتایج ملموس در افزایش بهره‌وری خواهیم بود. این هم‌افزایی، به طور مستقیم به اشتغال نخبگان در حوزه‌های تخصصی مرتبط با مواد و فرآیندهای معدنی کمک می‌کند و از مهاجرت مغزها جلوگیری می‌نماید.

صنعت معدن ایران دیگر در مرحله اثبات ظرفیت‌های سخت‌افزاری خود نیست؛ این ظرفیت‌ها اثبات شده‌اند. اکنون مرحله دوم، یعنی تحول دیجیتال و هوشمندسازی با اتکا به دانش بومی آغاز شده است. سرمایه‌گذاری بر فناوری و دانش، نه یک هزینه، بلکه اساسی‌ترین گام برای تضمین بهره‌وری پایدار، افزایش تاب‌آوری اقتصادی و تحقق ارزش افزوده در دل منابع ملی است.