طرح (توسعه کمربند مسیر توانمندی)، راهی به سوی توسعه

به گزارش بازارکار در ادامه این مقاله آمده است؛ در حقیقت موقعیت ممتازتوان امنیتی،فرهنگی، اقتصادی و سیاسی سرزمینی ایران به‌عنوان چهارراه بین‌المللی اتصال کریدورهای منطقه‌ای و بین‌المللی، ظرفیت‌های امنیتی ترانزیتی ویژه‌ای را برای کشور ایجاد‌ کرده‌است.ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، به‌عنوان پلی میان شرق و غرب و همچنین شمال و جنوب، نقش کلیدی در کریدورهای حمل‌ونقل و انرژی منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا می‌کند. این کریدورها اهمیت فراوانی در توسعه اقتصادی، گسترش تجارت و افزایش جایگاه ژئوپلیتیکی ایران دارند.یکی از مهم ترین مسائلی که در بیانه گام دوم انقلاب اسلامی مقام معظم رهبری امام خامنه ای (مدظله العالی) بر آن تأکید داشته اند موضوع تمدن سازی است؛ در گام دوم انقلاب اسلامی باید تمدن دریایی و ریلی موردتوجه دولتمردان هم در حوزه دفاع و هم در حوزه ناوگان تجاری قرار گیرد.عزّت ملّی، روابط خارجی، مرزبندی با دشمن: این هر سه، شاخه‌هایی از اصلِ «عزّت، حکمت، و مصلحت» در روابط بین‌المللی‌اند.بر این مبنا مدیریت جهادی و اعتقاد به اصل «ما میتوانیم»؛ عامل عزت و پیشرفت ایران در همه‌ی عرصه‌ها شده است. در راستای فصل دهم طرحهای کلان پیشران و زنجیره ارزش لایحه برنامه پنجساله هفتم توسعه کشور و تمدن سازی بیانه گام دوم انقلاب پیشنهاد می گردد جمهوری اسلامی ایران ابتکار طرح (توسعه کمربند مسیر توانمندی)، را با محوریت اصول بنیادین پیشبرد جهانی شدن ،احترام به مدل توسعه کشورها، ترویج تنوع فرهنگی، همزیستی مسالمت‌آمیز و احترام متقابل به حاکمیت کشورها را در دنیا مطرح نماید.ابتکار طرح (توسعه کمربند مسیر توانمندی)، مسیری است که ضمن به وجود آوردن فرصت های اقتصادی برای ایران، امکان فعال تر شدن اقتصادکشور در عرصه بین الملل را فراهم خواهد کرد. طرح یاد شده منجر به کاهش جدی وابستگی ایران به درآمد نفتی است؛ ایجاد و توسعه مسیر ترانزیتی علاوه بر دریافت عواید ترانزیتی از دولت‌های خارجی، مشاغل زیادی را در داخل کشور فعال می‌کند.استراتژی طرح (توسعه کمربند مسیر توانمندی)، موانع تجارت و سرمایه گذاری را کاهش داده و مناطق تجاری را به شبکه­های تجاری جامع، چندسطحی و پیچیده متصل می­کند تا زمینه محیط های متنوع، مستقل و متعادل همراه با توسعه پایدار به وجود آید.همچنین این طرح باعث بازیابی نقش فرهنگی ایران در حوزه تمدنی ایران بزرگ است. توسعه پیوند فرهنگی با کشورهای همسایه، از جمله کشورهای شمالی، شرقی و غربی به واسطه اتصال ترانزیتی، می‌تواند در بلندمدت نفوذ سیاسی و اقتصادی ایران را افزایش دهد.ضمنا منجر به گره‌خوردن منافع کشورهای منطقه به منافع ایران است که وزن ژئوپلیتیک ایران در منطقه وجهان را رشد می‌دهد. در شرایط تحریم و رویارویی با غرب به رهبری ایالات‌متحده، ایران نیازمند اتحادها و ائتلاف‌های راهبردی با دیگر قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه است. سالانه بیش از ۱۲میلیارد‌ تن کالا بین کشورهای جهان منتقل می‌شود که ۸۰‌درصد آن از طریق دریا است. عمده کالاها بین کشورهای اروپایی و آسیایی از طریق دریا جابه‌جا می‌شوند.  ایران دارای ۱۱ بندر بازرگانی با ظرفیت ۱۸۶ میلیون تن کالا است. همچنین، تمام ناوگان‌های جمهوری اسلامی توان جابجایی بیش از ۶.۵ میلیون تن کالا را در سطح بین‌المللی دارند. ایران با دارا بودن 965 فروند کشتی در رتبه 23 ناوگان بازرگانی جهان قرار دارد.ایران به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی و ترانزیتی ایده‌آل، این فرصت را دارد تا از تمام ظرفیت‌های ترانزیتی کشور به منظور درآمدزایی بهره ببرد. روزانه حجم انبوهی از کشتی‌های ترانزیت خارجی وارد بنادر کشور می‌شوند که همین امر بیانگر جایگاه مهم ترانزیتی ایران در سطح بین‌المللی است.ایران می‌تواند جایگاه خود را در نظام بین‌الملل ارتقا دهد و به عنوان یک قدرت جهانی تاثیرگذارتر عمل کند. به همین منظور برای پیاده سازی این طرح پیشنهادات به شرح زیر مطرح می نمایم:
1-راه اندازی ستاد راهبری طرح (توسعه کمربند مسیر توانمندی)، که ریاست آن بر عهده شخص رئیس جمهورکشور باشد و اعضای اصلی ستاد یاد شده شامل: رئیس قوه قضائیه،رئیس قوه مقننه،وزیر مسکن و شهر سازی،رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور، رئیس سازمان وزارت اطلاعات، رئیس سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای،وزیر اموراقتصادی و دارایی، ،رئیس سازمان صدا و سیما،رئیس سازمان خصوصی سازی کشور،رئیس سازمان مهندسی کشور،رئیس بانک مرکزی،رئیس شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران ،رئیس سازمان گمرک کشور،رئیس بنادر و دریانوری کشور،فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، وزیردادگستری ، وزیر کشور و رئیس مناطق آزاد کشور،رئیس سازمان صنعت و معدن تجارت،رئیس سازمان فرودگاه های کشور،رئیس سازمان مدیریت بحران کشور را شامل گردند و در راستای حمایت مالی و معنوی اعضای کمکی و فرعی این ستاد شامل: رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران انقلاب اسلامی، رئیس کمیته امداد امام خمینی (ره)، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، رئیس بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، رئیس ستاد اجرایی فرمان امام خمینی(ره)، رئیس مرکز خدمات حوزه‌های علمیه، رئیس موسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، رئیس جامعه المصطفی (ص) العالمیه،رئیس آستان قدس رضوی، فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می شوند.
2-وظایف ستاد راهبری طرح (توسعه کمربند مسیر توانمندی)، عبارت است ازتاسیس کریدور‌های جدید و همچنین ‌سازماندهی و مدیریت منسجم وسیاست گذاری ونظارت راهبردی برموضوعات مهم از قبیل: تامین بودجه و احداث، توسعه، بهره برداری و نگهداری راه ها، راه آهن، بنادر و فرودگاه ها ، ایجاد و نگهداری و بهره برداری از خطوط پایگاه های مواصلاتی اختصاصی زمینی، دریایی و هوایی با توجه به برنامه و نیازمندی هایی که کشور در زمینه ترابری دارد.، ایجاد رژیم گمرکی - ترانزیتی مورد توافق میان کشورمان و کشورهای ذی نفع کریدور، کاهش هزینه‌های ترانزیت کالا از ایران، بالا بردن سرعت قطارها و پیش بینی زمان تحویل بار عبوری از مسیر ایران، بهره برداری از زیرساخت های حمل و نقل ریلی و دریایی  بامشارکت  سازمانهای بین المللی کشورهای عضو گروه بریکس، سازمان همکاری شانگهای، شورای همکاری خلیج‌فارس، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، شورای حمل و نقل ریلی کشورهای مشترک المنافع(CIS)  وکریدور حمل و نقل تراسیکا وبخش خصوصی کشور  را شامل می شوند.
3- همانطور که مستحضرید مقصد عمده کالاهای صادراتی ایران به کشورهای افغانستان، ازبکستان، ترکمنستان، عراق، پاکستان، چین، قرقیزستان، تاجیکستان، قزاقستان، امارات متحده عربی، اسپانیا، فدراسیون روسیه، ترکیه، هلند، هند، عمان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و بلغارستان، آمریکای لاتین ، ونزوئلا، نیکاراگوئه ، کوبا وتایوان و غیره... است که این بازارهای هدف فرصت مناسبی را برای کشور فراهم می نماید. متاسفانه طی بیست سال گذشته عدم تکمیل مسیر ریلی رشت - آستارا در کریدور شمال - جنوب موجب اخلال در همکاری ایران در طرح ابریشم شده است، البته در این محور با طول ۱۶۴ کیلومتر به گفته مسئولان، تاکنون عملیات اجرایی ۱۲ کیلومتر از سمت آستارا و ۱۰ کیلومتر از سمت رشت آغاز شده است. با بهره برداری از این مسیر ریلی انتقال بار از مبدا هلسینکی فندلاند تا بنادر جنوبی کشور بیش از 20 روز کاهش پیدا می کند و این اقدام با توجه به موقعیت خاص ژئوپلیتیکی ایران درآمد ارزی بالایی برای کشور به همراه دارد با اجرا شدن پروژه راه آهن رشت- آستارا، سالانه یک میلیون نفر مسافر و حدود ۱۵ میلیون تن بار جابجا می‌شود که حدود ۲۰ میلیارد دلار برای کشور ارزآوری در بردارد.راه‌آهن رشت - آستارا به بیش از ۲۱ هزار تن ریل نیاز دارد. منابع مورد نیاز برای ساخت خط‌آهن رشت-آستارا را 22 هزار میلیارد تومان تخمین زده می شود. ساخت خط‌آهن رشت-آستارا ۱۵ سال زمان می‌برد. بنابراین درحالت اول پیشنهاد می شود که از پتانسیل کشورهای روسیه ، ارمنستان،چین و سایر کشورهای داوطلب و همچنین سازمان قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا(ص)در این پروژه ریلی برای مشارکت استفاده شود.در حالت دوم پیشنهاد می شود بتوانیم به جای ساخت خط ریلی، راه‌آهن تعدادی تریلی استفاده شود و کانتینرها را از آستارا تا رشت بارگیری کنند، از رشت بار با قطار به بندرعباس برسد.در این صورت سوخت زیادی هم مصرف نمی‌شود.
4- هند از طریق انعقاد قرارداد یکی از شرکت‌های خصوصی خود و با تعهد سرمایه‌گذاری به میزان ۸۵ میلیون دلار برای خرید تجهیزات مورد نیاز بندر چابهار، از سال ۱۳۹۷ وارد طرح توسعه فاز یک بندر شهید بهشتی چابهار شده که به دلیل مشکلات ثانویه ایجادشده، این قرارداد کامل اجرا نشده است. ظرفیت 85 میلیون تنی بندر چابهاردر صورت تکمیل قابل بهره برداری است. سازمان بنادر و دریانوردی ایران اعلام کرد، از روند سرمایه‌گذاری هندی‌ها در بندر چابهار رضایت ندارد و آنها که بنا بود ۸۵ میلیون دلار سرمایه به ایران بیاورند، فقط ۲۵ میلیون دلار سرمایه آورده‌اند و آن‌هم تنها شامل جرثقیل‌هایی می‌شود که با کشتی به بندر چابهار آورده‌اند. در همین حال، به نظر می‌رسد ایران با وجود موقعیت استراتژیک، از فرصت‌ها در حوزه ترانزیت بین المللی به خوبی استفاده نکرده و از تجارت موجود در منطقه بی‌نصیب مانده است. کریدور چابهار با چالش‌هایی مواجه خواهد بود زیرا هند نشان داده که تابع تحریم‌های ایالات متحده است. عملاً از سال 2018 و با خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام میزان صادرات نفت ایران به هند از بیش‌از 14 میلیارد دلار در سال 2018 به کمتر از یک میلیارد دلار کاهش پیدا کرده‌است. متاسفانه هند دارای روابط حسنه‌ای با رژیم صهیونیستی است. بخشی از روابط حسنه هند با رژیم صهیونیستی نیز به‌واسطه طرح‌های کریدوری هند برای عبور دادن کالاهای خود به‌سمت اتحادیه اروپا و آمریکا از خاک سرزمین‌های اشغالی است. هدف کریدور عرب مد که از سرزمین های اشغالی عبور می کند اتحادیه اروپاست و عملا به دلیل ناامنی سوریه و روابط حسنه هند با رژیم صهیونیستی هند عبور کریدور خود از سرزمین های اشغالی را به سواحل مدیترانه ای سوریه ترجیح می دهد.این مسئله یک مشکل جدی برای تداوم حضور هند در ایران است.پیشنهادمی شود طرح جایگزیــن کــردن شرکتهای چینـی،ارمنستانی یـا ازبکستان،تاجیکستان وسایر کشورهای دوست وهمچنین سازمان قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا(ص) وتوان بخش خصوصی کشور ، بـا شرکتهای هنـدی صورت پذیرد. پیشنهاد دوم بازطراحـی مسـیر ترانزیتـی بنـدر چابهـار اسـت. تغییـر مسـیر چابهـار بـه آسـیای مرکـزی از طریـق افغانسـتان و جایگزینـی افغانسـتان بـا ترکمنسـتان و ازبکسـتان اسـت کـه بـا توجـه بـه قراردادهـای قبلـی بـرای توسـعه مسـیرهای ترانزیتـی، مبنـای مناسـبی بـرای ایـن پیشـنهاد وجـود دارد. بـه ایـن ترتیـب، قـرارداد میـان هنـد-ایران-افغانسـتان بـرای توسـعه بنـدر چابهـار، می توانـد بـه قـرارداد توسـعه مسـیر هند-ایران-ترکمنستان-ازبکسـتان تبدیـل شـود.الان مزیت ممکن برای ما این است که چابهار و گوادر را به هم متصل کنیم و این دو مرکز را به بنادر دوقلو تبدیل کنیم که اگر چینی‌ها از آن طریق به گوادر می‌رسند، به راحتی بتوانند به چابهار هم متصل شوند و ما از چابهار هم مسیر کریدور شمال-جنوب را فعال کنیم و هم مسیر جنوب شرقی به جنوب غربی کشور را به یک کریدور جدید تبدیل کنیم .
5-آغاز طوفان الاقصی در اکتبر 2023، یک رویداد مهم و تاثیرگذار در منطقه بود که پیامدهای گسترده‌ای بر سیاست، امنیت و اقتصاد خاورمیانه داشته است. این رویداد تاثیرگسترده‌ای بر روی « IMEC» داشت زیرا یکی از اهداف آمریکا ذیل این پروژه عادی سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی بود که با آغاز طوفان الاقصی سیاست آمریکا ناکام ماند. همچنین آمریکا همیشه به دنبال آن بود که رژیم را یک جریزه ثبات در غرب آسیا معرفی کند اما این طوفان نشان داد که این غده سرطانی جایی در خاورمیانه نداردکریدورهای عربی با مقاومت مردمی و حتی گروهای مقاومت مواجه شود و با توجه به این مسئله مسئله که چالش‌های رژیم صهیونیستی و حماس رو به افزایش بوده ممکن است کریدور عربی چالش بین گروه‌های شیعی و محور مقاومت را با هند و کشورهایی که در مسیر کریدور قرار دارند افزایش بدهد و این مسئله به ناامنی در کریدور عربی منجر شود اما کریدور مدنظر در ایران بدون تردید از ضریب امنیت بالاتری برخوردار خواهد بود.
6- کریدور تراسیکا به عنوان یک مسیرکه کمترین زمان و هزینه را به منظور متصل نمودن کشورهای آسیای میانه به بازارهای جهانی و بندرهای اروپایی دارد، یاد می گردد. جمهوری اسلامی ایران، قزاقستان، ترکیه، آذربایجان، گرجستان، رومانی و ازبکستان از جمله کشورهای عضو این کریدور می باشند.اتصال خط راه‌آهن ایران به پاکستان، هند و چین قابلیت ترانزیت صدها‌میلیون تن ‌بار بین شرق آسیا با اروپا را فراهم می‌کند، به‌همین‌دلیل ضرورت دارد این کریدور بزرگ بین‌المللی مورد‌توجه جدی دولتمردان قرار گیرد و کلیه سرمایه‌گذاری‌های لازم برای توسعه و احیای آن مهیا شود.
7- کریدور بین‌المللی ترکمنستان ـ ایران ـ عمان، با عبور از خاک ایران، کشورهای آسیای میانه را به بنادر ایران در خلیج فارس و دریای عمان متصل خواهد کرد. اجرای موافقتنامه  میان سه کشور ترکمنستان، ایران و عمان نقطه عطفی در روابط منطقه‌ای خواهد بود و زمینه‌ساز گسترش روابط بین کشورهای منطقه خواهد شد. این کریدور، مسیر توسعه اقتصادی کشورهای عضو این پروژه را فراهم خواهد کرد.
8- ایران تنها کشوری در منطقه است که موضعش در مورد کریدور موسوم به زنگزور با موضع ارمنستان همسو است. ایران می بایست از مواضع قاطع خود در قبال موسوم به کریدور زنگزور عقب‌نشینی نکند و با هر جاده‌ای که تحت کنترل بین‌المللی باشد و هر چیزی به تغییر مرزها منجر شود مخالفت نماید.
در مجموع در دنیای به هم پیوسته امروز، «کریدورها» نقش حیاتی و چند وجهی ایفا می‌کنند. این مسیرهای ارتباطی فراتر از جاده‌ها و ریل‌های ساده، به مثابه شریان‌های حیاتی عمل می‌کنند که اقتصاد، سیاست و فرهنگ را در مقیاس محلی، منطقه‌ای و جهانی به هم پیوند می‌زنند. کشورهایی که کنترل کریدورهای استراتژیک را در دست دارند، می‌توانند موقعیت خود را در منطقه و جهان تقویت کنند. در این بین فناوری‌هایی نظیر هوش مصنوعی و اتوماسیون نیز می‌توانند به بهبود مدیریت و عملیات لجستیکی کمک کنند. از سوی دیگر، با گسترش تجارت الکترونیک، تقاضا برای حمل‌ونقل سریع و مطمئن کالاها افزایش می‌یابد. در این زمینه، کریدورها به عنوان زیرساخت‌های اساسی تجارت الکترونیک، نقشی محوری ایفا خواهند کرد. ایران به دلیل موقعیت استراتژیک خود، همواره از اهمیت ژئواکونومیکی برخوردار بوده است. موقعیت ممتاز سرزمینی ایران به‌عنوان چهارراه بین‌المللی اتصال کریدورهای منطقه‌ای و بین‌المللی، ظرفیت‌های ترانزیتی ویژه‌ای را برای کشور ایجاد‌ کرده‌است، که می شود از طریق طرح (توسعه کمربند مسیر توانمندی)، این ظرفیت‌ها را بالفعل کرد.