راهکار ها و چالش های جذب استعدادهای برتر در دستگاه های اجرایی

به گزارش بازارکار؛ هدف «آیین‌نامه جذب نخبگان و استعداد‌های برتر در دستگاه‌های اجرایی» درحقیقت باز کردن مسیری برای ورود آسان نخبگان به سازمان‌های مختلف بود؛ نخبگانی که سال‌های عمر خود را به مطالعه و پژوهش در حوزه تحصیلی خود گذرانده‌اند به این امید که یک گوشه از کار مملکت را بگیرند، اما با سد دستگاه‌های دولتی مواجه شده‌اند که به بهانه‌های مختلف مانند نبود چارت و... مانع از ورود آنها می‌شوند و نیرو‌های موردنیاز را مانند روش‌های تکراری گذشته، جذب می‌کنند تا همچنان نوآوری با دستگاهشان غریبه بماند؛ هرچند این آیین‌نامه با وجود چالش‌ها، مشمول تعدادی از نخبگان شده است، هنوز کافی نیست.

 به بهانه دهم مهر، روز ملی نخبگان، دیدگاه‌های برخی از آنها و نیز کارشناسان را درباره این آیین‌نامه اجرایی و چالش‌های آن جویا شده‌ایم که «پاسخگو نبودن مسئولان دستگاه‌ها و دانشگاه به بنیاد ملی نخبگان»، «نبود اهتمام جدی در دولت» و «کمبود جایگاه شغلی»، جزو معضلاتی است که به آن اشاره کردند.

جذب نخبگان در دستگاه ها؛ نیازمند اهتمام استاندار

حسین نقابی
دکتری مهندسی صنایع از دانشگاه صنعتی شریف، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد

زمانی که من فارغ التحصیل شدم، قانون جذب نخبگان در دستگاه‌ها زیاد اجرا نمی‌شد. اما حدود سه سال، مشاور و دستیار بنیاد ملی نخبگان در استان بودم و‌ می‌توانم به جرئت بگویم آن طور که مسئولان و صاحب نظران، در آیین نامه جذب نخبگان و استعداد‌های برتر در دستگاه‌های اجرایی برنامه ریزی کرده‌اند، این آیین نامه به طور شایسته اجرا نمی‌شود.

به طور نمونه در قوانین آمده است افرادی را که بنیادملی نخبگان برای جذب به دانشگاه معرفی می‌کند، باید فرایند جذب آن‎ها کمتر از دو ماه جمع بندی شود، اما متأسفانه تقریبا هیچ کدام از دانشگاه‌ها این موضوع را رعایت نمی‌کنند. دلیل آن هم این است که بنیاد ملی نخبگان به لحاظ ساختاری هیچ اهرم فشاری برای دانشگاه‌ها ندارد و مسئولان دانشگاه‌ها به بنیاد پاسخگو نیستند.

اگر بخواهیم این اقدام به درستی انجام شود، اهتمام و جدیت استاندار را‌ می‌طلبد، اما نه به این صورت که فقط در صحبت، مدیران دستگاه‌های دولتی را خطاب قرار دهد که نخبگان را به کار بگیرید، بلکه باید گزارش عملکرد دریافت کند که چه زمانی بنیادنخبگان، افراد را معرفی کرده و فرایند جذب به سرانجام رسیده است یا خیر و اگر نخبه جذب شده، این پروسه چقدر طول کشیده است. تا زمانی که نگاه حاکمیتی وجود نداشته باشد، می‌توانم بگویم که تقریبا هیچ دستگاهی این کار را انجام نخواهد داد.

نیاز است که موضوع «جذب نخبگان» برای مسئولان توجیه شود، اما اکنون شاید اولویتشان نیست. زمانی که دستیار بنیاد نخبگان بودم، در دوره استانداری قبل و حتی دوره فعلی، چندین مرتبه درخواست دادیم که با نخبگان نشست برگزار کنید، اما خیلی راغب نبودند.

تا زمانی که این موضوع در ذهن مسئولان جا نیفتد، در بنیاد نخبگان، دست کم به لحاظ بروکراسی اداری، نمی‌توانیم کاری کنیم. بنیاد نخبگان قوانین خوبی را ارائه می‌دهد، اما به دلیل اینکه دانشگاه‌ها و دستگاه‌ها به طور مستقیم به آن پاسخگو نیستند، قوانین را اجرا نمی‌کنند.   تبعات استفاده نکردن از نخبگان در دانشگاه و دستگاه‌ها خیلی روشن است؛ زیرا جامعه‌ای که نخبگانش را از دست بدهد، جامعه‌ای است که بدون شک توسعه نخواهد یافت. 

این عواقب به صورتی نیست که در لحظه اتفاق بیفتد، بلکه به مرور زمان اثرش را در جامعه می‌گذارد؛ به طور نمونه وقتی افراد مشاهده می‌کنند که دربین اقوام یا آشنایان خود، فرد نخبه‌ای حضور داشته که نتوانسته است به جایگاه خوبی برسد و ناچار به ترک ایران شده است، ناخودآگاه از تلاش در این زمینه دلسرد می‌شوند.

من از دوره دکتری عضو بنیاد شدم که شمار سال‌های آن به ۹ سال می‌رسد. در این مدت، دستگاه‌های مختلف از من برای کار یا مشاوره دعوت نکرده‌اند، اما بنیاد ملی نخبگان کار خود را به خوبی انجام می‌دهد و تنها دستگاهی است که به نخبگان خود اهمیت می‌دهد.

دستورالعملی داشتیم که باید تمام مدیرکل ها، مشاور نخبه داشته باشند، اما تقریبا می‌شود گفت که هیچ کدام رعایت نمی‌کردند یا تعریفشان از نخبه، متفاوت بود و فردی را که خودشان انتخاب کرده بودند، نخبه‌ می‌دانستند و تفسیر به رأی می‌کردند. اکنون هم تقریبا مشاور مدیرکل در ارگان‌های مختلف نداریم.

دوره‌هایی در خراسان رضوی بود که در آن، نخبگان به شدت رشد کردند؛ زیرا استاندار وقت به این موضوع اهتمام داشت؛ به طور نمونه دوره‌ای که رشیدیان، به عنوان استاندار خراسان رضوی فعالیت می‌کرد، دوره طلایی نخبگان استان بود؛ زیرا در جلسات شورای اداری، گزارش این موضوع را‌ می‌خواستند.

باید بدانیم که نخبگان ما چشم داشتی ندارند و آن‌هایی که در مملکت مانده‌اند، دلشان برای این آب و خاک می‌تپد؛ همه آن‌ها می‌توانند به راحتی در کشور‌های خارجی جذب شوند. در وضعیت فعلی کشور، نیازمند کمک نخبگان هستیم. امیدوارم این جدیت در دستگاه‌ها به وجود بیاید که وقتی نخبگان یا اصلا بگوییم استعداد‌های برتر پا پیش می‌گذارند، دست کم آن‌ها را پس نزنند.

فهرست توانایی‌های نخبگان در اختیار دستگاه‌های اجرایی قرار بگیرد

قاسم براتی دربند
دکتری تخصصی مهندسی مواد و متالوژی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد

مشکل اساسی این است که تعداد نخبگان، بیشتر از جایگاه‌های شغلی است و خیلی از افراد، جایزه‌های نخبگان را برنده می‌شوند، اما تعداد جایگاه‌های شغلی به طور نمونه به عنوان «عضو هیئت علمی» کم است، بنابراین رقابت بسیار زیاد خواهد بود.

به تازگی بنیاد نخبگان طرحی را به نام «جهت» برای جذب هیئت علمی اجرا کرده است که اگر افراد شرایط اولیه آن را داشته باشند، می‌توانند بدون فراخوان، متقاضی عضویت در هیئت علمی دانشگاه شوند، با این حال بازهم ممکن است بنیادنخبگان ۳۰ یا ۱۰۰ نفر را معرفی کند، اما در دانشگاه جای ۱۰ نفر خالی باشد.

پیامد‌های استفاده نکردن از نخبگان در دستگاه‌های دولتی، نیز نکته مهمی است. کسانی را‌ می‌شناختم که شرایط نخبگی را داشتند، اما به دلیل اینکه جذب نشدند، از کشور خارج شدند و به دکتری یا پسادکتری مجدد در کشور‌های خارجی روی آوردند که خیلی از آن‌ها نیز دیگر به کشور برنمی گردند. معضل این است که برای پرورش نخبگان هزینه می‌شود، اما درنهایت آن‌ها به کار گرفته نمی‌شود که این یک نکته منفی است.

بیش از ۱۰ سال است که از تسهیلات بنیادنخبگان استفاده‌ می‌کنم و پس از اینکه دکتری گرفتم، به طور مستقیم جذب هیئت علمی شدم، بنابراین مشکلی در زمینه جذب نداشتم. اما عواقب جذب نشدن نخبگان در دستگاه‌های اجرایی، این است که موجب می‌شود کسانی در رأس قرار بگیرند که نخبه نیستند و تصمیم‌های اشتباهی می‌گیرند که منجر به مشکلات بسیاری برای جامعه خواهد شد.

البته پس از جذب نخبگان، فراهم کردن شرایط برای ماندگاری آن‌ها نیز مهم است. مهم‌ترین نکته، حقوق و مزایای آن هاست تا بتوانند یک زندگی حداقلی و شرافتمندانه داشته باشند و معمولا در خیلی از دستگاه‌ها این شرایط فراهم نمی‌شود و حقوق زیر ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان به آن‌ها داده می‌شود و حتی خیلی از آن‌ها به دلیل مسائل مالی تا سنین بالا قادر به ازدواج نیستند.

خیلی از دستگاه‌های اجرایی، از توانایی‌های نخبگان اطلاعی ندارند و اگر بازتعریفی در این زمینه شود، شاید کمک کننده باشد. پیشنهادم این است که رزومه و توانایی‌های همه نخبگان دراختیار بنیادملی نخبگان قرار بگیرد و بنیاد نیز این فهرست توانایی‌ها را به دستگا ه‌های اجرایی ارسال کند تا این افراد شناخته شوند، اما درحال حاضر تا جایی که من اطلاع دارم، این کار انجام نشده است. درواقع پازلی است که باید چیده شود و بنیاد نخبگان می‌تواند ترسیم کننده این پازل باشد.

معضل نخبگان، مرتبط با بحث مالی است و خیلی از نخبگانی که عضو هیئت علمی هم شده‌اند، در حوزه مسکن دچار مشکل هستند. باید مسئولان امر، دست کم رفع معضل مسکن برای نخبگان را در دستورکار قرار دهند تا ماندگاری این افراد، سبب پیشرفت جامعه شود.

اسماء کیوانلو
کارشناس اتاق عمل

آیین نامه جذب نخبگان در دستگاه‌های اجرایی، یکی از عواملی بود که به استخدام نخبگان کمک کرد و من هم از همین امتیاز استفاده کردم و وارد دانشگاه علوم پزشکی شدم. من تا مقطع کارشناسی تحصیل کرده‌ام و جایی که جذب شدم، برایم رضایت بخش است. البته پروسه استخدام قدری طول کشید که فکر می‌کنم به دلیل نو بودن طرح بود، اما همین که درنهایت نتیجه‌ای درپی داشت، برای ما امیدبخش بود. به طورکلی اجرای این آیین نامه خوب است؛ زیرا نخبگان مشغول کار می‌شوند، اما اگر دستگاه‌های اجرایی حقوق و مزایای بهتری پرداخت می‌کردند، تأثیرگذاری بیشتری داشت.

درباره حمایت مالی پس از جذب نخبگان در دستگاه‌های مختلف، خیلی اطلاعی ندارم، زیرا یک سال است استخدام شده‌ام، اما بنیاد نخبگان استان در زمینه‌های مختلف همکاری می‌کند.

به کارگیری نخبگان در دستگاه‌های اجرایی، می‌تواند کمک کننده باشد و درنهایت به نفع ارگان‌ها و درنتیجه جامعه تمام شود.

با توجه به اینکه از زمان دانشجویی عملکرد و معدل دانشجویان مشخص است، باید شرایطی فراهم شود که پس از فارغ التحصیلی آن ها، ورودشان به حوزه کاری آسان شود، به طوری که دانشجو پس از تحصیل، زمان بیکاری نداشته باشد و معطل فرایند جذب نماند./ شهرآرانیوز