تازه ها
ادامه روند کاهشی نرخ بیکاری؛
۵۷ درصد بازار کار کشور غیر رسمی هستند/ ۸۶ درصد از بنگاه‌های بیمه پرداز زیر ده نفر هستند
معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفت: روند کاهشی نرخ بیکاری از حدود ۹ درصد در سال ۱۴۰۱، به هفت و چهار دهم درصد در تابستان امسال رسیده است.
به گزارش بازارکار از خبرگزاری صدا و سیما، معاونت اشتغال وزارت کار و رفاه اجتماعی، اقدامات و برنامه‌ها موضوع برنامه صف اول شبکه خبر بود که با حضور سید مالک حسینی، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی بررسی شد.
متن کامل این گفتگو به شرح زیر است؛
سوال: آقای دکتر حال اشتغال مملکت چطور است؟ فکر می‌کنید نسبت به گذشته الان شرایطمان بهتر شده؟ جوانان ما، بانوان ما، مردم ما در کل به هر حال اشتغال چیزی است که در تمام ابعاد زندگی تاثیر دارد، حال و روز اشتغال کشور را بفرمایید در چه شرایطی است؟
حسینی: البته آمار کمک می‌کند در تصمیم گیری‌های داده محور، واقعیتش این است که اگر بخواهیم در مورد اشتغال صحبت کنیم به طور عمومی می‌توانیم یک مبنا را بگذاریم. بر اساس آمار‌های رسمی، در هر صورت اصطلاحا باید یک جایی پایمان را سفت کنیم و بگوییم بر اساس این تصمیم گیری می‌کنیم. این تصمیم گیری مبتنی بر داده‌های مرکز آمار. آخرین داده‌های مرکز آمار تداوم در کاهش نرخ بیکاری را از تقریباً سه سال پیش تاکنون شاهد هستیم. یعنی تقریباً از ۱۴۰۱ با نرخ نزدیک به ۹ درصد شروع شده سال به سال کاهشی بوده. الان که خدمت شما هستم آخرین آمار‌ها در تابستان امسال، ۴.۷ درصد نرخ بیکاری را نشان می‌دهد.
پارسال متوسط فصولمان هفت و نیم بود، این برای شش ماه اول سال تداوم کاهش نرخ بیکاری اتفاق خوبی است. چون به طور ذاتی ما نرخ بالای بیکاری مزمن در همه سال‌های گذشته داشتیم. در کنار این آنچه اهمیت دارد و نشان می‌دهد که حال بازار کار خوب است، نرخ مشارکت است. البته ما نرخ مشارکت مان متاسفانه کاهشی شده و این زنگ خطر جدی است که وظیفه همه را گوشزد می‌کند. باید فضای کسب کار و بازار کار را با نشاط کنیم و ضمن اینکه چسبندگی بسیار جدی میزان اشتغال ایجاد شده یه نرخ رشد دارد. تقریبا از سال ۱۳۹۱ تا انتهای ۱۴۰۳ بررسی کردیم هر دو مبنا نرخ مرکز آمار است. البته معمولاً در رشد، مبنا را نرخ بانک مرکزی می‌گذاریم. تفاوتشان هم خیلی با هم زیاد نیست. در گزارشی که می‌خواهم خدمت شما بگویم تقریباً از سال ۱۳۹۱ تا الان، چیزی حول و حوش دو دو دهم درصد متوسط رشدمان بوده با نفت.
از سمت دیگر متوسط ۳۴۰ تا ۳۵۰ هزار اشتغال ایجاد شده. سال‌هایی داشتیم که یک دفعه جهش نرخ رشد داشتیم، اما تداوم نداشته. در دوره‌هایی هم مثل شوک کرونا را داشتیم که بیش از یک میلیون شغل را از دست دادیم. یعنی یک میلیون نفر از بازار کار ما خارج شده‌اند. تکانه‌های شدیدی مثل کرونا و یا اینکه پیک‌های تحریم. مثلاً در دوره ۹۷ با روی کار آمدن ترامپ و مجدداً باز اتفاقی که در جنگ ۱۲ روزه رخ داد، این تکانه‌ها معمولاً شوک به بازار کار وارد می‌کند و باعث کاهش اشتغال ایجاد شده می‌شود. واقعیتش این است که ما هدفگذاری‌هایمان باید متناسب باشد با نرخ رشد در حوزه اشتغال. هر چقدر بتوانیم این اقتصاد را بزرگتر کنیم، کیک اقتصاد هر چقدر بزرگتر باشد، محیط کسب و کار مناسب‌تر می‌شود. نرخ مشارکت می‌شود به نرخ فعال ما. یعنی جمعیت بیکار و جمعیت در حال کار به نسبت جمعیت بالای ۱۵ سال، که در سن کار قرار دارند. به قبل ۱۳۹۸ هنوز برنگشتیم. یعنی به قبل از کرونا. آن موقع حول و حوش ۴۴ درصد بوده. البته این را هم عرض کنم. هرچند در دنیا متوسط نرخ مشارکت اقتصادی حول و حوش ۶۱ درصد است، اما در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا این ۴۶ است. یعنی نشان می‌دهد نزاع‌ها و اطمینان‌هایی که وجود دارد به طور عمومی این اثر را متاسفانه روی نرخ مشارکت گذاشته.
سوال: مخاطب ما که الان آن طرف قاب تلویزیون نشسته می‌گوید که در این چند سال گذشته تداوم کاهش نرخ بیکاری داشتیم از آن طرف هم می‌گوید؛ این نرخ بیکاری خیلی به رشد اقتصادی بستگی دارد. قاعدتاً پیش خودش حساب می‌کند و می‌گوید ما ناترازی انرژی داشتیم. کلی قطع برق داشتیم. کلی تعدیل نیرو بوده. مشکلات بوده. واقعاً تولید شرایطش در این دو سه سال شرایط سختی بوده ولی این آمار با این شرایط نمی‌خواند، این را چطوری شما پاسخ می‌دهید که ما بهتر بتوانیم درکش کنیم، چه اتفاقی افتاده؟ چه سیاستی دنبال شده که باوجود این مشکلات مثلاً نرخ رشدمان بیشتر نشده کمتر هم شده؟
حسینی: در مورد نرخ رشد که ما در این سال‌ها کاهشی بوده. سال گذشته فکر می‌کنم ۳/۲ اگر اشتباه نکنم، تجربه کردیم. در بهار امسال منفی یک را تجربه کردیم. این همان آثاری است که عرض کردم تاثیرش را می‌گذارد، اما این سوال ممکن است باشد که چرا نرخ بیکاری کاهش پیدا می‌کند، این کاهش نرخ بیکاری برخی اشتغال ایجاد شده است. ما در سال گذشته حداقل ۷۲۰ هزار نفر بیمه‌ای رسمی داشتیم که یک فصل را بیمه برایشان رد شده.
سوال: داخل پرانتز از نظر وزارت تعاون قبلاً شاغل آمار‌ها و تعریف‌های متفاوتی داشتیم قبلاً می‌گفتند یک ساعت در هفته هم کار کنید، الان تعریفی که شما بر اساسش دارید آمار ارائه می‌دهید، چیست؟
حسینی: اشتغال کامل را ۴۴ ساعت در هفته به بالا می‌گیریم. اشتغال ناقص را زیر ۴۴ ساعت. عمده بازار کار ما هم اشتغالش، اشتغال کامل است. بالای ۶۵ درصد هم اشتغال کامل است، اما در مورد این موضوع که مبنای اندازه‌گیری چیست؟ این استاندارد آیلو است. یعنی یک روز در یک هفته. مبنا که حالا تعریف استانداردی دارد. یک ساعت در هفته را این یک ساعت در هفته مبنایی است که همه اندازه‌گیری‌ها در دنیا بر اساس شاخص‌های آیلو بر اساس همین انجام می‌شود. این متد علمی است. این محدود به ایران نیست. البته بگویم که ما این نرخ را با یک هفته در ماه هم محاسبه کردیم. سرجمع ساعت را عرض می‌کنم، تفاوتش شاید کمتر از یک درصد در نرخ بود.
واقعیت الان آنچه که وجود دارد اینکه ما خروج از بازار کار را داریم تجربه می‌کنیم. یعنی افرادی که خیلی امید به پیدا کردن کار ندارند. این باعث می‌شود که در کنار اینکه ما نرخ مشارکتمان می‌آید پایین. یک بخشی از نیروی کار دیگه کلاً از جستجوی شغل دست می‌کشد و این باعث می‌شود که نرخ بیکاریمان می‌آید پایین. علمی‌اش را دارم عرض می‌کنم، اما به طور عام الان با شرایط مزمنی در بازار کار در چند سال اخیر مواجه شده‌ایم و آن هم شکاف بین دستمزد با هزینه‌های خانوار است. یعنی یک شخص شاغل، اگر که به عنوان نان آور خانواده فرض بگیریم الان با دستمزد‌هایی که پرداخت می‌شود با توجه به اینکه در چهار سال گذشته به طور مستمر نرخ تورم بالای ۴۰ درصد را تجربه کرده‌ایم و این نرخ تورم بالای ۴۰ درصد ما همین در سال گذشته برای این افزایش پایه حداقل نرخ دستمزد تلاش کردیم که چند واحد درصد از نرخ تورم بالاتر باشد که وارد سال جدید شدیم.
موضوعاتی مثل جنگ و اتفاقات دیگر باعث شد، تورم‌هایی دوباره در بخش‌های دیگر تجربه کنیم که آن افزایش را مقدار زیادی نامحسوس می‌کند. سیاستی که وجود داشت اینکه ما باید پایه را سال به سال بتوانیم بالاتر از نرخ تورم افزایش بدهیم تا این شکاف دستمزدی را در بازار با سبد هزینه خانوار حل کنیم. الان فرصت‌های شغلی داریم که شاید نیروی کار برایش وجود ندارد، به علت اینکه نیروی کار می‌گوید با آن دستمزدی که من می‌گیرم نمی‌توانم هزینه‌های خانوارم را بدهم. به همین علت به سمت مشاغل غیر رسمی و مشاغل غیر مولد می‌رود. این را نمی‌شود ایراد به نیروی کار گرفت. بخشی برمی‌گردد به همان رشد اقتصادی. یعنی اقتصاد بزرگتر شود بخشی هم شاید به مفاهمه نظام کارفرمایی و جامعه کارگری اتفاق می‌افتد.
وزارت کار که با سه جانبه‌گرایی الان کارفرمایی، کارگری و دولت حداقل مزد را مشخص می‌کند. هیچ وقت ما در حداکثر مزد ورود نمی‌کنیم و اینکه کارفرما‌ها به سمت استفاده از نیروی کار با کیفیت بخواهند بروند، قطعاً باید دستمزد را واقعی کنند و البته کارفرما می‌گوید، من هزینه‌هایی دارم و این هزینه‌ها وقتی که سخت می‌شود، برای مواد اولیه منابع تامین مالی ارزان قیمت در دسترس من نیست.
سوال: یعنی معتقدید که دستمزد کارگر الان مطابق با نرخ تورم نیست. قانون هم داریم می‌گوید که حداقل دستمزد باید مطابق با نرخ تورم افزایش پیدا کند. حالا کف آن تازه، یعنی خود شما هم اعتقاد دارید که باید دستمزد بالاتر از نرخ تورم باشد که شاهد خروج نیرو از بازار کار نباشیم درست است؟
حسینی: در انتهای سال ۱۴۰۳، برای مزد ۱۴۰۴ این کار را انجام دادیم. یعنی این در حوزه معاونت روابط کار ما است که فکر می‌کنم سه واحد درصد یا ۴ واحد درصد اگر اشتباه نکنم، از نرخ تورم بالاتر تعیین مزد شد. این اتفاق را شروع کردیم ولی یک جبران عقب ماندگی در گذشته را داشتیم. این باید تداوم پیدا کند تا جایی که آن شکافی که از قبل وجود داشته عقب ماندگی بتواند جبران شود. این موضوعی است که با عدد نمی‌توانیم به مردم بگوییم که الان این سبد هزینه خانوار شما با دستمزدی که دریافت می‌کنید تناسب دارد.
این را مردم می‌روند در یک مغازه‌ای خرید می‌کنند، هزینه خانوارشان را در نظر می‌گیرند. حالا من اینجا وایستم و بگویم که عدد ایکس است و واقعیتش مردم وقتی می‌روند و هزینه‌ها را می‌بینند. به طور کلی اگر بخواهیم نشاط اقتصادی را بیشتر کنیم، نرخ مشارکت اقتصادی را بیشتر بخواهیم کنیم و به ویژه بازار کار رسمی را دقت کنیم، همین الان تقریبا ۵۸ درصد بازار کارمان غیر رسمی است. یکی از فاکتور‌های رسمی در بازار کار غیر رسمی، تامین آتیه یا بحث بیمه است. یک سری موضوعات دیگر هم دارد، اما شاخص بارزش که برای همه ملموس است، این شامل بیمه است یا نیست.
سوال: این غیر رسمی‌ها از کجا می‌آیند؟
حسینی: این بر اساس همان نمونه گیری است که مرکز آمار انجام می‌دهد.
سوال: یعنی مرکز آمار، آمار غیر رسمی هم می‌دهد؟
حسینی: آمار شاغلین رسمی که مشخص است. صندوق‌های بازنشستگی، بیمه پردازند. بر اساس نمونه‌گیری چند درصد نیروی فعال ما در بازار کار است. تفاضل آن بازار کار غیر رسمی را روشن می‌کند. البته این را هم بگویم در دنیا هم این نرخ نزدیک ۶۱ تا ۶۲ درصد است. به طور روانی مردم ما بر اساس ساخت بازار کار در ایران موضوع بیمه و تامین آتیه برایشان خیلی مهم است. صندوق‌هایی داریم که بیمه اجباری دارند. در خیلی از اقتصاد‌ها این شکلی نیست و این صندوق‌ها متنوع است.
سوال: آقای دکتر اگر بخواهیم تصویر را روشن‌تر کنیم، الان ما چقدر از کارگرهایمان حداقل بگیر هستند. یک جامعه کارگری داریم که داریم راجع به آنها صحبت می‌کنیم قانون هم داریم که حداقل تورم باید باشد. الان چند درصد این جامعه کارگری ما دارند کف را می‌گیرند که بتوانیم تبعاتشان را حساب کنیم؟
حسینی: اندازه‌گیری این به معنای واقعی و شفاف امکان‌پذیر نیست. یعنی بیمه پردازی که دارد انجام می‌شود آن بخشی که کسورات را شامل می‌شود و بیمه تامین اجتماعی دارد، اون می‌تواند این را ملاک قرار دهد، اما برخی پرداختی‌هایی که انجام می‌شود به نیروی کار در قالب رفاهیاتی است که ممکن است کسورات در آن نباشد. اینکه میانگین دستمزد چقدر است، شاید این را تامین اجتماعی بهتر می‌تواند بگوید. من این آمار را الان ندارم که بخواهم دقیق به شما بگویم، متوسط شاغلین ما الان چند درصدشان دارند کف را می‌گیرند ولی آن مبنایی که گذاشتیم برای آن کف بیکاری در کسانی که بیمه می‌شوند آن مبنایی است که باید پرداخت شود یعنی آن کف حقوق.
سوال: آماری دارید که الان چند درصد این جامعه‌ای که داریم راجع به آنها صحبت می‌کنیم بیمه دارند و ندارند یک عدد ۶۰ درصد من شنیدم، درست شنیدم به طور رسمی؟
حسینی: بله ۵۷ درصد بازار کار ما تقریباً ۶۰ درصد غیر رسمی هستند. یعنی ۴۰ درصد این جمعیت فعال ما از بیمه پردازی برخوردار هستم.
سوال: ۶۰ درصد بیمه ندارند، یعنی جامعه کارگری ما؟
حسینی: وقتی صحبت از مشاغل غیر رسمی می‌کنیم، صرفاً جامعه کارگری نیست. مثل کسب و کار‌های فامیلی. مثل کسی که الان کشاورز است، درآمدش هم شاید خیلی از من و شما بیشتر باشد، اما بیمه پردازی برای خودش ندارد به صورت فامیلی هم کار می‌کنند برای خانواده‌اش هم ندارد، اینها لزوماً کسانی که مشاغل غیر رسمی دارند.
سوال: حالا می‌خواهم یک مقدار بیاییم تمام این آمار‌ها و برنامه‌ها و این داستان‌ها همش خوب است، اما وقتی که می‌آید در میدان عمل، خیلی‌هایش عملیاتی نمی‌شود. دلیل هم دارد دلیلش این است که الان روبروی شما باید یک کارفرما نشسته باشد، بگوید که آقای حسینی شما دارید از کارگر به درستی حمایت می‌کنید، اما از من حمایت نمی‌کنید که بتوانم خودم را تقویت کنم. در این همه ناترازی و مشکل که تازه سر من ریختید و به قانون هم عمل نکردید و هزینه و خسارت من را ندادید و من را تحت فشار گذاشتید و تازه آمدید؛ می‌گویید که کف را نده سقف را بده. مشکل اینجاست وظیفه‌تان هم در حوزه اشتغال است و آن را هم بررسی می‌کنید آن بخشش در یک دستگاه دیگری باید حمایت شود از تولید این هماهنگی بین بخشی در کل چه راهکاری می‌خواهیم داشته باشیم که این تناسب را بتوانیم برقرار کنیم، چون اگر این تناسب نباشد، هر چقدر هم شما بگویید تهش باز می‌رسد به تعدیل نیرو؟
حسینی: نکته درستی است. آمار دیگری به شما بگویم این آمار در تایید فرمایش شما است. تقریباً ۸۶ درصد بنگاه‌هایی که بیمه پردازی دارند، بنگاه‌های زیر ۱۰ نفر هستند، اما این ۸۶ درصد شاید سهمشان از میزان اشتغال ایجاد شده یک چیزی حول و حوش ۵۰ درصد باشد. یعنی بنگاه‌های بالای ۱۰ نفر که تازه اگر آنها را هم بخواهیم تا بنگاه‌های تا ۵۰ نفر و ۵۰ نفر به بالا در همه اقتصاد‌های توسعه یافته و حتی اقتصاد در حال توسعه بار اصلی ایجاد اشغال برای بنگاه‌های بزرگ است. این واقعیتی است و اگر نتوانیم سیاست‌های حمایتی از بنگاه‌های بزرگ را داشته باشیم، صادقانه به شما بگویم که پایداری مشاغل در خود اشتغالی به طور مثال در دنیا استارتاپ‌ها ۶۰ درصدشان در سال اول در واقع از بازار خارج می‌شوند.
سوال: این آمار یک مقداری با آن آمار کلی همخوانی ندارد می‌گفتیم ۸۰ درصد اشتغال برای مشاغل کوچک و متوسط است؟
حسینی: نه اینطور نیست.
سوال: شما می‌گویید که مشاغل برای صنایع بزرگ است؟
حسینی: بله اشتغال رسمی را عرض می‌کنم. اشتغال رسمی بیمه پردازی.
سوال: واقعیت جامعه هم همین است؟
حسینی: بله عدد آمار رسمی تامین اجتماعی است.
سوال: واقعیت اولین بار است دارم می‌شنوم؟
حسینی: عرض کردم ۸۶ درصد از بنگاه‌های ما که بیمه پرداز هستند، بنگاه‌های زیر ۱۰ نفر هستند ۱۰ نفر به پایین هستند.
سوال: چون ما همیشه می‌گوییم تولید را کاری نداریم اشتغال کشور دست مشاغل کوچک و متوسط است؟
حسینی: این در مورد اشتغال رسمی است. ارزیابی در مورد اشتغال غیر رسمی، چون شرایط بیمه‌ای ندارد، فرمایش شما را قبول دارم ولی عمده عرض کردم؛ در مشاغل رسمی، لذا اینکه ناترازی‌ها تاثیر گذاشته یک سری مسائل در اقتصاد ما در نوع مدیریت ما. واقعیت این است که چون سخت بوده باهاش خیلی جدی برخورد نکرده. بحث ناترازی انرژی چند سال بوده مطرح بوده و هشدارش در مورد سوء مصرف‌ها.
در مورد قیمت حامل‌های انرژی سالیان سال است که تصمیم می‌گیریم تغییر دهیم، اما بنا به دلایل متعددی توقف می‌کنیم، این بحث ناترازی‌ها هم همین طوری شده. ناترازی که یک شبه ایجاد نمی‌شود. اینکه ما نسبت به بنگاه‌های بزرگ واقعیتش چه تصمیمی داریم، یک نشانه را من خدمت شما عرض می‌کنم، اگر دقت کرده باشید بانک مرکزی هفته گذشته اعلام کرد که کارت خرید کالای ایرانی که در قالب اوراق گام است را از ۳۰۰ میلیون تومان به ۵۰۰ میلیون تومان افزایش داده. اگر سیاست‌های حمایتی در مورد بنگاه‌های بزرگ صحبت می‌کنیم، بنگاه بزرگ مسائل و مشکلات تولید دارد، اما مهم بحث بازار فروش و تحریک تقاضا است. این چیزی که الان به ویژه ما بعد از شرایط جنگ ۱۲ روزه به طور طبیعی در همه جای دنیا هم هست، وقتی شما دچار شرایط جنگ می‌شوید جامعه یک مقدار محافظه‌کار می‌شود در هزینه کردن.
سوال: در نهایت باید این برداشتم باشد که شما معتقدید که الان باید بیشتر از مشاغل در این شرایط به خصوص این شرایط بی‌ثباتی اقتصادی و یا شرایط بحران در این شرایط اعتقادتان این است که بیشتر باید از مشاغل بزرگ حمایت شود باید بیشتر تسهیلات برود به آن سمت؟
حسینی: نه شما فرمودید که شما برای بنگاه‌های بزرگ نظام کارفرمایی چه کار کردید؟ حالا آمار پارسال را بدهم تقریباً ۱۰۰ همت منابعی بود که سال گذشته برای مشاغل خرد و کوچک تقریباً زیر ۲۰ نفر از منابع داخلی بانکها دیده شده بود یا منابع قرض الحسنه از این، تقریباً ۷۰ درصدش جذب شد، یعنی ۷۰ همت پارسال پرداخت شد. بیش از ۴۴۰ هزار فقره تسهیلات پرداخت شد. تقریبا ۱۴۰ میلیون تومان بابت هر فقره تسهیلات. این سیاست‌های دولت برای حمایت از مشاغل خرد و کوچک است، در مورد مشاغل بزرگ تسهیلات و تامین مالی، یک بخش کار است. اگر بازار وجود داشته باشد و نقد شوندگی در بازار بالا باشد، بازگشت سرمایه سریع‌تر اتفاق بیفتد، آن بنگاه مقاوم می‌شود. بحث این است که ما سیاست‌هایمان، دروازه‌های مالی در حوزه سیاست‌های بانکی در راستای تامین مالی تولید اگر باشد که بنگاه بتواند به منابع لازم و ارزان قیمت به قیمت مناسب نگویم ارزان قیمت، به قیمت مناسب دسترسی پیدا کند، طبیعتاً بنگاه می‌تواند سر پا بماند.
این سیاستی که شما بگویید صرفاً برای مشاغل خرد بگذاریم و یا برای مشاغل بزرگ. ساخت بازار ما نشان می‌دهد که هر کدامشان با شکست مواجه می‌شود. اینها باید همزمان پیش برود. پیش‌بینی‌ها هم این است که ما امسال نرخ رشدمان خیلی تکان نمی‌خورد و احتمال دارد که تا آخر سال هم نرخ رشد منفی را داشته باشیم. طبیعتاً باید به مقاوم سازی کسب و کار‌ها فکر کنیم که مشاغل را از دست ندهیم و این استراتژی است که الان تحت عنوان تاب آوری برای بحث کسب و کار‌ها دیدیم. نمونه عرض می‌کنم خدمت شما. مسئله‌ای که داشتیم در سال‌های گذشته امکان پرداخت تسهیلات دوباره برای مشاغلی که از تسهیلات اشتغال استفاده کرده بودند امکان‌پذیر نبود. امسال این را بردیم در شورای عالی اشتغال مصوب کردیم، فکر می‌کنم هفته قبل بانک مرکزی ابلاغ کرد؛ برای کسب و کار‌هایی که سه سال پایداری داشته‌اند و می‌خواهند توسعه دهند بنگاه را. یعنی به طور رسمی، بیمه شده جدید اضافه کنند. ما این موضوع را باز کرده‌ایم که حالا می‌آید کمیته مشترکی است و انشاالله سریع هم انجام خواهد شد تا سقف ۵ میلیارد هم به ازای هر فقره کارفرمایی امکان پرداخت داریم.
سوال: هر اشتغال؟
حسینی: برای هر کسب و کاری که تقاضا می‌دهد چه به صورت کارفرمای شخصی باشد که البته طبیعتاً وقتی که می‌خواهد توسعه دهد، یک کسی ممکن است خود اشتغالی داشته باشد. الان می‌خواهد توسعه دهد، به بنگاه تبدیل می‌شود تا ۵ نفر ۱۰ نفر را می‌تواند اضافه کند که ما این را تا سقف ۵ میلیارد تومان تسهیلات دوباره به اینها پرداخت می‌کنیم. این برای حفظ کسب و کار‌های موجود است. یعنی کسب و کاری آمده ۳ سال دوام داشته این سال‌های قبل وقتی می‌خواست از تسهیلات استفاده کند دیگه نمی‌توانست، اینها سیاست‌هایی است که عرض کردم. الان این کاری که داریم انجام می‌دهیم به ازای فارغ‌التحصیلانی که کارفرما‌ها به کار بگیرند دستمزد و در برخی طرح‌های حق بیمه سهم کارفرمایی را پرداخت می‌کنیم. تجربه‌ای که این طرح تقریباً سه سال گذشته شروع شده بود، یک سال اجرا شد و تجربه موفقی بود. به مرور زمان و تقریباً از برنامه‌های کنار گذاشته شد و تجربه‌ای که داشتیم تقریباً نزدیک شصت درصد کسانی که به این روش در بنگاه جذب شدند در بازار کار ماندند. خوب نشان می‌دهد اگر اینجا این هزینه را هم حتی از سمت دولت انجام بدهیم می‌توانیم یک نیروی کار را در بازار کار نگهداریم.
سوال: در بحث هزینه از سمت دولت خوب، چون من حوزه‌ام حوزه کسب و کار است، سال‌های زیادی را روی این حوزه ارتباط دارم، اگر الان تولیدکنندگان ما، کار فرما‌های ما نشسته باشند حالا چه کوچک و متوسط چه بزرگ امشب دو تا ایراد را همیشه می‌گیرند بعضاً می‌گویند آقای دولت، شما قوانین خوبی دارید. قانون رفع موانع، تولید بهبود محیط کسب و کار ماده بیست و هفت پانزده بیست و نه می‌گود آقا اگر تو نتوانستی انرژیت را مدیریت کنی، آقای دولت باید بیایی طبق ماده فلان اگر قطع کردی هر چقدر خسارت به بخش‌های حالا تولید زدی باید بیایی جبران کنی. بعد شما می‌آیید قانون را اجرا... فکر نمی‌کنم این یه قانونی‌ای است که توی چند تا دولت قبلی کلاً ترک فعل بوده. از طرف دیگر حالا فرض کنیم می‌خوریم به شرایط بحرانی مثل کرونا و جنگ، کل کاری که دولت کرد این بود که آقا شما بیا سه ماه عقب‌تر یا امهال یا تعویق است. دیگر بیشتر از این نیست.
آقای دکتر این دو تا اقدام بارزی است که دولت حتی نکته اینجاست. دولت حاضر نیست از حق خودش کوتاه بیاید. در راستای حمایت از تولید، منظورم حضرتعالی نیست، می‌خواهم نگاه کلی را عرض کنم. الان تولید ما که توی این شرایط واقعاً نیاز به حمایت دارد. می‌گوید آقا دولت شما حمایت دیدید که خیلی موقع‌ها می‌گوید آقا شما کاری به کار من نداشته باش. حمایت نکنید به قانون عمل کن. شما خودت قانون داری. اگر داری به من خسارت وارد می‌کنی. بیا طبق قانون جبران خسارت کن. این تسهیلات را هم نخواستم و در جایی دیگر بیمه مال شماست، مالیات مال شماست اگر الان می‌خواهی حفظ کنید می‌گفتند فلان کشور ترکیه موقعی که به سوریه حمله شده بود، رفته بود تمام خسارت شرکت‌های که اونجا بودند و صادرکننده بودند توی جنگ آسیب دیده بودند را پرداخته کرده بود که بتواند پایداری اینها را حفظ کند. حرف یک چیز است، چرا دولت حاضر نیست زمانی که پای حمایت می‌آید وسط از حق خودش کوتاه بیاید بحث این است؟
حسینی: من در مقام یک مجری دولتی نباید خودم منتقد باشم. صادقانه بگویم، اصلاً با این موضوع مشکل دارم که مدیر‌های اجرایی خودشان منتقد هستند. آیا این ناهماهنگی وجود ندارد. در یک سری بخش‌ها ناهماهنگی وجود دارد این ناهماهنگی‌ها هم زمانی پررنگ می‌شود که ما بخشی نگاه می‌کنیم. من دستگاه تعیین کننده منابع مالی دولت می‌گویم ببینید باید آن قدر منابع مالی دولت را تامین کنم دیگر به سایر شقوق نگاه نمی‌کنم که چه تاثیر مضاعفی دارد. به‌ویژه ما مساله مان الان، اعتماد عمومی است. یعنی صادقانه توی جنگ دوازده روزه شما شاهد بودید، دقیقاً روز و دوم سوم جنگ بود که بازدید‌ها از شهرک‌ها را شروع کردم به وضوح می‌دیدم، بخش تولید وایساده بود توی شرایط سخت شاید در شعاع چند کیلومتری اش اصابت موشک داشت ولی به کار ادامه می‌داد.
خیلی برای من جالب بود که براساس نظرسنجی که از هزار و دویست بنگاه براساس سهمشان در بازار انجام دادیم، شاید بالغ بر پنجاه درصد اینها گفتند حتی اگر دوباره شرایط جنگی پیش بیاید ما با همون صد درصد ظرفیت مان به تولید ادامه می‌دهیم و تو اون ایام ثابت کردند. همیشه این را برای خودم و همکاران مثال می‌زنم. می‌گویم هم اونجوری که مردم پای کار ما اومدند، پای کار کشورشان اومدند ما باید این را سرلوحه قرار دهیم. ما هم باید همان‌جور پای کار اینها بایستیم. اتفاق‌های خوبی را دارم می‌بینم. در فروردین‌ماه وقتی جلسه شورای عالی اشتغال اولین جلسه را گذاشتیم آقای دکتر پزشکیان خطاب به آقای دکتر میدری و حالا مجموعه ما بحثش این بود که چرا شما از بانکها مطالبه نمی‌کنید، بروید به اصطلاح خودشان یقه بانکها را بگیرید که چرا تسهیلات اشتغال مثلاً باید پرداختش سی درصد از اونچیزی که خوب صد همت در کل عدد قابل ملاحظه‌ای است، اما نسبت به نیاز بازار ما خیلی بیشتر است.
به نظرم این کار چندوجهی است. یک بخش دولت درون خودش باید یک سری از موضوعات را حل کند که من این را در دولت چهاردهم دارم می‌بینم. تلاش برای اینکه این هماهنگی‌ها و سیاست‌ها بیشتر شود و برخی دستورالعمل‌هایی که دارد ابلاغ می‌شود الان به مرور زمان در راستای فرمایش شما است و دغدغه بخش تولید و مثال عرض می‌کنم اگر واقعاً کسی از دولت مطالبه دارد و این مطالبه از اون‌ور بدهی دارد به بخش های دیگه‌ای که خوب به شکل حاکمیتی محسوب می‌شوند، خوب این امکان تهاتر را در بخش‌هایی فراهم کردند، در بخش‌هایی استمهال دارند.
سوال: بدون تعارف وقتی گزارش ما می‌گوید بانکها تسهیلات شان طبق آمار خودشان به نسبت سال گذشته به واحد تولیدی کمتر شده، سازمان مالیات در برخی استان‌ها می‌گوید تحقق من صد و اندی درصد و یعنی چی که شما تو شرایط بحران بالاتر از صد درصد مالیات وصول کردید؟ خوب این معنی‌اش کاملاً مشخص است. از کجا وصول کردید؟ یعنی تولید و کارفرمایی که توقع دارد توی این شرایط تازه مورد حمایت قرار گیرد طبق فرمایش حضرتعالی .. اینها واقعاً در عمل اینها جواب نمی‌دهد آقای دکتر بپذیریم شرایط واقعاً نیاز به حمایت دارد، الان شما می‌خواهید حمایت کنید این را روشن کنید. الان شما صد همت تسهیلات سال گذشته داشتید امسال این صد همت چقدر شده و چقدرش تا الان که برج هشت هستیم عملیاتی و جذب شده؟
حسینی: سال گذشته پنج همت هم مشاغل خانگی داشتیم که امسال اومده توی دل این صد همت. صد و پنج همت پارسال مان، انتقاد را قبلاً هم منتقل کردیم و به دوستان هم عرض کردم. امسال بحثی که با وزارت اقتصاد پیش بردیم تقریباً در اردیبهشت‌ماه مشخص کردیم که سهمیه دستگاه‌ها برای سال آتی چیه. قانون بودجه هزار و چهار صد و چهار هم به ما می‌گفت که تا خرداد ماه این برود در حساب پیشرفت و عدالت و ابلاغ شود. تقریباً هماهنگی بین دستگاهی و البته من این را هم عرض کنم. نباید بگوییم خوب جنگ شد و اینها. واقعیتش یک مقدار تاخیر‌هایی هم جابجایی در وزارت اقتصاد داشتیم. اینها بی تاثیر نبود. یعنی وزیر جدید اومده بود و جابجایی می‌خواهد انجام شود این تاخیر افتاد. یعنی ما دو سه ماه باید بگوییم واقعیت است تاخیر داشتیم، اما این را من آخرین تماسی که با همکاران مختلف مان در دستگاه‌ها داشتم، تقریباً پرونده هایمان آماده است برای جذب منابع. یعنی معرفی به بانکها. حداقل ارتباطمان برای تعاملی که با بخش‌های مرتبط در بانک مرکزی داشتیم انصافاً همراهی بسیار خوبی داشتند. قول مساعد هم گرفتیم که ان‌شاءالله برای تسهیلاتی که دقت کنید از منابع داخلی بانکها است، ان‌شاءالله امسال بدون هیچ حرف پیش سعی می‌کنیم که از آمار پارسال مان وضعیت بهتری داشته باشیم.
سوال: می‌دانم محدودیت دارید ولی آقای دکتر واقعاً کدام بانکها همکاری نداشتند؟ حوزه اشتغال است دیگر یعنی دیگر تعارف که نداریم کدام بانکها؟
حسینی: حالا اجازه دهید بگویم کدام بانکها. توی جلسه بعدی قول می‌دهم. پارسال بانک کشاورزی، بانک توسعه تعاون و بانک رفاه سهم هایشان متفاوت بود. جزو بالاترین‌ها بودند، توی پرداخت‌های ما. برخی بانکها هم واقعیتش این است که وقتی که می‌گوییم از منابع داخلی بانکها این منابع قرض‌الحسنه، بانکها انصاف باید داشته باشیم، فرزندآوری، ازدواج و مسکن را به این اضافه کردید و به هر شکل منابع قرض‌الحسنه‌ای که مردم سپرده می‌کنند در نظام بانکی منابع مشخصی است و میزان تقاضا توی اون بخش‌ها خیلی زیاد است. شما می‌دانید ما در ازدواج فکر کنم بعضاً صف انتظارات دو ساله داریم.
سوال: اینها مال پارسال است امسال چه قدر وصول شده است؟
حسینی: ما ۱۵/۷ ابلاغ کردیم، ابلاغ کردیم که بانکها می‌توانند پرداخت کنند. یعنی تازه شروع کردیم، اما به رغم عقب‌ماندگی چند ماهه که نسبت به تاخیر در ابلاغ وجود داشت و به جرئت می‌توانم بگویم که از پارسال نرخ جذب مان پایین‌تر نخواهد بود. این قول را می‌دهم.
سوال: وقتی می‌گویید ۱۵/۷ تازه ابلاغ شده ،دست هایمان می‌رود بالا. کاری نمی‌توانیم بکنیم. چیزی نمی‌توانیم بگوییم. امیدواریم حداقل فشار معکوسی ایجاد شود به خاطر حالا محدودیت زمانی که داریم بتوانیم جذب را ببریم بالا؟
حسینی: تقریبا در سال‌های گذشته هم همین‌جوری. چون منابع دیر ابلاغ می‌شده توی سال بعد منتقل می‌شده. یعنی ما توی منابع تلفیقی که دولت یک واحد می‌گذارد، دو واحد از بانکها می‌گذارند، نرخش تقریباً هجده درصد است و برای کسب و کار‌های بزرگ است. برای بنگاه‌های بزرگتر است. تقریباً تاخیر دو سال و نیمه داشتیم. داشتیم منابع چهارصد یک را پرداخت می‌کردیم این را آمدیم الان به یک سال کاهش دادیم. یعنی تقریباً چهار صد و دو را بستیم و امسال داریم منابع چهار صد و سه را و این انتقال منابع از بودجه هر سال عملکرد نداشته. به خاطر اینکه که منابع از بین نرود به سال بعد منتقل کردند. ما امسال در چهار ماهه اول تا قبل از جنگ، میزان جذب مان نسبت چهار ماه اول سال قبل پنج شش درصد هم افزایش داشت. می‌خواهم بگوییم ان‌شاءالله بانکها، همکاری خوبی دارند روند خوبی دارد اتفاق می‌افتد. نمیدانم چه ضعف‌هایی داریم.
سوال: چند وقت پیش برنامه داشتم با رئیس مؤسسه آی اس‌ای اونجا گفتن نامه‌ای دادیم به آقای رئیس جمهور که ما بحث خروج نخبگان مان توی این دو سال آمارمان نگران‌کننده است. یعنی دارد این قضیه شدت پیدا می‌کند. اول اینکه بفرمایید که ما آماری دارید که چقدر توی این یکی دو سال اخیر با خروج نیروی متخصص رو‌به‌رو هستیم؟
حسینی: باید بگویم آمار تجمیعی وجود ندارد. علت هم دارد. چون نیرویی که از ایران خارج می‌شود، ما اطلاعاتش را نداریم. کشور مقصد هست که به نوعی ویزا صادره مشخص می‌کند، شخصی که از ایران خارج شده، با ویزای کارگری خارج شده با ویزای کار خارج شده با ویزای تحصیلی خارج شده، این آمار را که بگویم چه میزان از اینها برای کار خارج شدند و چه میزان برای تحصیل را ما حداقل اطلاعات نداریم احتمالا وزارت علوم بر اساس آمار‌هایی که دارد.
سوال: آمار غیررسمی چطور؟
حسینی: چون روی آمار حساسم آمار دقیق نمی‌توانم بگویم.
سوال: برویم روی اتباع، واقعیتش اینه که توی این داستان فشار‌هایی که روی کارفرما‌ها و بخش خصوصی بود، این خروج اتباع هم واقعیتش خوب حالا درست است باید خوب و بدش را باید با هم دیگر دید ولی توی حوزه‌ای داریم، من کاری به حوزه‌های دیگه‌اش ندارم. دوباره به بحث برچسب‌زنی و این اتفاق نیفتاده اصلا راجع به موضوع اصلاً صحبت نمی‌کنم. من فقط دارم توی قسمت اشتغال و نیروی کار صحبت می‌کنم، اینجا الان یک فشار مضاعف دیگر فشار دیگه‌ای هم الان تولیدکنندگان ما از سوی بحث اتباع اونجا چه کردید و برای اینکه اینها بشود کمک شود یا اصلا مسیر قانونی بشود. بالاخره ما که با اتباع مجاز بحث نداریم. با اتباع غیر مجاز بحث داریم چه برنامه‌ای برایش دارید. چه سیاستی اتخاذ کردیم؟
حسینی: زمستان پارسال، جمع بندی وزارت کشور این بود که باید سامان‌دهی شود. برآورد وزارت کشور می‌گفت چیزی بیش از شش میلیون و صد و یا دویست هزار نفر اتباع غیرمجاز در ایران داریم. اصلاً هیچ جای دنیا برای تبعه غیرمجاز آغوش باز نمی‌کنند. این واقعیتی است و اینکه ما بحث مان این بود که شفاف شود حضور نیروی کار خارجی در بازار کار ایران. برآورد ما این بود که تقریباً پنجاه درصد اینها چهل و هشت درصد اینها که مجردند، همگی در بازار کار هستند و اون پنجاه درصد تاهلی هم شاید بالغ بر هفتاد شان دوباره در بازار کارند. چرا؟ چون نیروی کار اتباع از یک جایی وارد کسب و کار‌های خانوادگی شد. یعنی در یک حوزه‌هایی کسب و کار خانوادگی راه انداخته بودند. کل خانواده توی زنجیره کار می‌کردند. برآورد مان این بود که نزدیک به چهار میلیون نفر از آن اتباع رسماً در بازار کار ما حضور دارند. این را دقت کنید.
نسبت شان به نسبت نیروی کار ایرانی فعال در بازار کار تقریباً نزدیک بیست و چهار میلیون نفر. حالا آمار مرکز آمار را دارم عرض می‌کنم نسبتش که بخواهیم بگیریم، نسبت قابل ملاحظه‌ای بود که از یک کشور ما این قدر نیروی کار خارجی داشته باشیم. سیاست طرد را، بازگرداندن مهاجرین را که وزارت کشور حالا بنا به شرایطی تشدید کرد. این مقداری به تاخیر انداخت. چهار صد و بیست و تقریباً هفت هزار نیروی کار افغانستانی در بازار کار ایران به طور رسمی داشتیم. نزدیک سه هزار نفر اینها به طور رسمی اصطلاحا با دفترچه فعالیت می‌کردند. یعنی نیروی کاری بودند که متخصص بودند، شرکت ثبت کرده بودند. چهار صد و بیست و چهار هزار نفر اینها نیروی کار ساده بودند که تحت عنوان کارت کار فعالیت می‌کردند و پنجاه و شش درصد اینها براساس آمار رسمی ما در بازار ساخت و ساز بودند. هجده نوزده درصدشان در بازار حوزه‌های صنعتی. دارم در مورد چهار صد و بیست و هفت هزار نفری می‌گویم که به طور رسمی و شفاف در بازار بودند.
سوال: شما اول یک عدد پنج میلیون نفر ...؟
حسینی: بله آن اتباع غیرمجاز است. این اتباع مجازی است که به طور شفاف در بازار کار ایران فعالیت می‌کردند. خوب این عدد با واقعیت خیلی فاصله داشت. راهش این بود که اگر قرار است نیروی کار خارجی اتباع افغانستانی داشته باشیم مسیرش را هم شفاف کنیم. کار خیلی سختی بود. چیزی تحت عنوان ویزای کارگری در انواع ویزایی که صادر می‌کنیم، نداشتیم. یک کار پر حجم فشرده را با وزارت امور خارجه و وزارت کشور انجام دادیم و ویزای کارگری را تعریف کردیم. ویزای کارگری به این شکل هست که الان تحت عنوانی که یک نفر چه کار فرمای حقوقی چه شخص، برای کسب و کارش به واحد صنفی یا هرکس دیگر برای کسب و کارش تقاضای نیروی کار افغانستانی دارند. البته الان تمرکزمان روی افغانستان است. درخواستش را در سامانه اتباع ما ثبت می‌کند. اول باید در سامانه جستجوی شغل بگذارد که جایی است که نیرو‌هایی که متقاضی کار هستند و کارفرما به طور رایگان می‌توانند بیایند و خودشان را اظهار کنند و این را داریم تبدیل می‌کنیم به سامانه مرجع.
سوال: یعنی شما با این کار دارید اولویت را می‌دهید به نیروی داخلی؟
حسینی: دقیقا ما تاکیدمان این است. دوم و سوم صیانت از نیروی کار ایرانی است. اگر نیروی کار ایرانی با آن دستمزدی که مشخص می‌شود، متقاضی کار نبود، اجازه استفاده از نیروی کار اتباع می‌دهیم. در مورد موضوع دو تا نظر کاملاً مخالف وجود دارد. یک جریانی در جامعه وجود دارد که تحت هیچ عنوانی نیروی کار اتباع را نمیپذیرد و این را مخل می‌داند. بنا به دلایلی زیادی و جریان دیگر هم به نظر من شاید یه مقدار خیلی خوش بینانه با موضوع برخورد می‌کنیم. وظیفه مان صیانت از نیروی کار ایرانی است و دوم تولید. این را اشتباه نکنیم. بحثمان این است. جایی که نیروی کار ایرانی داوطلب نیست و آن تولید دارد آسیب می‌بیند، آن کسب و کار دارد میخوابد، رسماً ما نمی‌توانیم به صرف اینکه بگوییم حالا ورودی نیروی کار اتباع ممکن است احیاناً تبعاتی دارد...
سوال: الان شما قانون اجازه اعلام دارید، اما این را دیدید داخل پرانتز که طرف نیاید با نرخ گذاری غیر واقعی، شما را دور بزند. یعنی این حقوقش سی میلیون تومان در ماه است، اما می‌آید بیست میلیون می‌گذارد نیروی کار داخلی می‌گوید آقا این واقعی نیست، منطقی نیست و برای نیروی کار حالا اتباع می‌صرفد، این را دیدید که آن قیمت هزینه درآمد و شغل منطقی بیاید اظهار کند؟
حسینی: یک فاکتور این است که نیروی کار اتباع در همه کسب و کار‌ها نمی‌تواند حضور پیدا کند. محدودیت وجود دارد. مثلاً کسب و کار‌هایی که با حوزه تغذیه و اینها برمی‌گردد، اصلاً اجازه حضور ندارند. در یک کسب و کار‌هایی در یک شهر‌هایی اصلاً اجازه ندارد حضور پیدا کنند. یک سری استان هایمان کلاً ممنوعه است. این گزاره اول که بخشی را حل می‌کند. موضوع دوم آیا بی‌نقص است؟ آنچه که ما انجام دادیم، نه قطعا ایراد‌هایی دارد. بحثمان این است اگر یک نگاه ملی اساس بر این است که کارفرمای ایرانی دوست دارد نیروی ایرانی سر کار باشد به محض این که این نیرو اتباع وارد بازار کار ایران می‌شود حتماً باید همه حقوق مکتسبه دولت را پرداخت کند، یعنی باید حق بیمه‌اش را پرداخت کند. سایر حقوق دیگر را پرداخت کند. هزینه ویزا راپرداخت کند.
سوال: الان وزارت تعاون می‌خواهد در خصوص اتباع و نیروی شاغل چه کار می‌خواهد کند؟
حسینی: سقف گذاشتیم امسال. توافق کردیم دویست هزار تا نیروی کار ...
سوال: فکر کنید الان دارید با کارفرما‌ها صحبت می‌کنید؟
حسینی: دویست هزار نفر را اجازه دادیم که ویزای جدید صادر شود. آنهایی هم که در ایران شاغل هستند و کسب و کارشان کارفرمای مشخصی دارد، با تعهد کارفرما به یک منطقه آزاد باید مراجعه کنند. در منطقه آزاد برایشان ویزا صادر می‌شود برمی‌گردند، اما پایش مستمر داریم جایی که نیروی کار ایرانی وجود داشته باشد به هیچ وجه اجازه استفاده از نیروی کار اتباع نمیدهیم. ممکنه الان بگویند که از اتباع غیر مجاز استفاده می‌کنند.
سوال: الان من کارفرما هستم می‌خواهم بروم برای کارفرما نیرو استخدام کنم. اول می‌روم توی سامانه داخلی اعلام نیاز می‌کنم. اگر هم‌وطن من می‌تواند و قبول می‌کند برایش منطقی است بیاید شاغل شود. اگر به نتیجه نرسیدم می‌آیم به سامانه اتباع آنجا درخواست و اعلام نیاز می‌کنم؟
حسینی: در سامانه اتباع که بیاید ارجاع می‌دهند به سامانه جست و جو می‌گوید اول برو بارگذاری کند. ددلاین برایشان مشخص کردی،. بعد از آن دلاین وقتی که نیروی کار ایرانی نبود، تیک اش می‌خورد، ایشان می‌تواند تقاضای نیروی کار کند بحث‌های امنیتی و ....
سوال: چه قدر زمان میبرد؟
حسینی: حداکثر یک ماه گذاشتیم مسیر را طی می‌کند. صلاحیت‌های لازم را احراز کرد، آن وقت به نیروی کار خارجی ایمیل می‌شود، می‌رود در سفارت یا کنسولگری ما ویزایش را می‌گیرد. برای سال اول نه ماهه است. به علت اینکه نمی‌خواهیم رسوب کند، باید یک سه ماه خروج داشته باشد. برای سال دوم می‌تواند یکساله تمدید کند. براساس اینکه که توی این فاصله تخلفی نداشته باشد.
سوال: الان همه چیز مشخص است فکر می‌کنید روش تان مؤثر خواهد بود. الان توی این مدتی که راه‌اندازی کردید چند نفر ثبت نام کردند؟
حسینی: از موقعی که ثبت نام کردیم اول مهرماه تا حالا، آخرین آماری که گرفتم، بالغ بر هزار و هفتصد درخواست کارفرمایی ثبت شده و نزدیک به صد و هفتاد مورد ویزا هم صادر شده.
سوال: فکر می‌کنید پس جواب می‌دهد؟
حسینی: ممکنه سؤال شما این باشد که این سامانه جست و جو قرار بود یک ماهه بارگذاری شود. چرا اتفاق نیفتاده؟ برخی از اینها که قبلاً در بازار کار ما بودند و طرد شدند. بعضی از مشاغلی داریم که به هیچ وجه نیروی کار ایرانی به هر صورت متقاضی نیست.
ارسال نظرات