تازه ها
در گفت‌و‌گو با دکتر مسلم خانی بررسی شد
کسب و کار‌های نو؛ بستر ساز رشته‌ها و مشاغل نو
مسلم خانی، مدرس و مشاور و چهره شناخته شده حوزه کشب و کار و کارآفرینی است. وی در گفت‌و‌گو با بازارکار ضمن بررسی تحولات نظام کسب و کار می‌گوید؛ جهش توسعه فناوری‌های نو که پایه اصلی آنها فناوری اطلاعات و ارتباطات است، کسب و کارها را به سوی مشاغل جدید سوق داده است. از این رو آینده مشاغل و مشاغل آینده که جهاد دانشگاهی هم ورودی خوبی به آن دارد در نظام کسب و کار کشورمان از اهمیت بالایی برخوردار است. این گفت‌و‌گو به موضوعات مختلف و نیز به برخی مشاغل جدید در گفت‌و‌گو با دکتر مسلم خانی پرداخته است.
چشم انداز تحولات آینده نظام کسب و کارها و مشاغل در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید و چرا آینده پژوهی در حوزه کسب و کارها مهم است؟
ابتدا از توجه بازارکار به موضوعات روز بویژه بحث آینده مشاغل و مشاغل آینده تشکر می‌کنم. مشاغل به گونه‌ای در حال رشد و توسعه هستند که باید بگویم؛ (امروز همان فردایی است که دیروز منتظرش بودیم!) شاید بد نباشد که به موضوع آینده پژوهشی توجهی داشته باشیم. آینده پژوهی، شامل مجموعه تلاش‌هایی است که با جستجوی منابع، الگوها، و عوامل تغییر یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه ریزی برای آنها می‌پردازد. آینده پژوهی بازتاب دهنده چگونگی زایش واقعیت «فردا» از دل تغییر) یا ثبات («امروز»، است. موضوعات آینده پژوهی دربرگیرنده گونه‌های «ممکن»، «محتمل» و «دلخواه» برای دگرگونی از حال به آینده هستند.
تغییرات فناوری و به دنبال آن تغییر در دیگر جنبه‌های زندگی، افزایش روزافزون وابستگی متقابل کشور‌ها و ملل، تمرکززدایی جوامع و نهاد‌های موجود که به دلیل گسترش فناوری اطلاعات، شتاب بیشتری یافته است، تمایل روزافزون به جهانی شدن به همراه حفظ ویژگی‌های ملی، قومی و فرهنگی و بسیاری عوامل دیگر، لزوم درک بهتر از «تغییرات» و «آینده» رابرای دولت ها، کسب وکارها، سازمان‌ها و مردم ایجاب می‌کند.
آینده اساساً دارای عدم قطعیّت است. با این همه آثار و رگه‌هایی از اطلاعات و واقعیت‌ها که ریشه در گذشته و اکنون دارند، میتوانند رهنمون ما به آینده باشند. عدم قطعیت نهفته در آینده برای برخی، توجیه کننده نداشتن دور اندیشی آنان است و برای عدّه‌ای دیگر منبعی گرانبها از فرصت ها.
اندیشیدن درباره آینده برای کارها و اقدامات کنونی انسان امری ضروری است. واکنش بدون اندیشیدن به آینده امکانپذیر است، اما کنش امکانپذیر نیست، چرا که عمل نیاز به پیش بینی دارد. بدین ترتیب، تصویر‌های آینده) آرمانها، اهداف، مقاصد، امیدها.
نگرانی‌ها و آرزو‌ها (پیشران‌های اقدامات فعلی ما هستند؛ بنابراین آینده امری است که مردم م یتوانند آن را با اقدامات هدفمند خود طراحی کرده و شکل دهند. مردم برای آنکه خردمندانه عمل کنند، بایستی نسبت به پیامد‌های اقدامات خود و دیگران آگاهی و شناخت کافی داشته باشند.
آینده پژوهی در کسب وکار و کارآفرینی چه کاربردی دارد؟
آینده پژوهی در کسب و کار به توسعه دهندگان و صاحبان کسب و کار‌های سنتی یا آنلاین کمک می‌کند تا متغیر‌های محیطیِ مؤثر بر کسب وکارشان را بهتر و سریعتر بشناسند و با پیش بینی فرصت‌ها و تهدید‌های احتمالی، آن کسب وکارها را در مسیری قرار می‌دهد که در شرایط بحرانی آسیب کمتری ببینند. همچنین این ابزار به مدیران مجموعه‌ها و سازمان‌ها کمک می‌کند که در صورت آسیب دیدگی، از قبل آمادگی رویارویی با مشکل به وجود آمده را داشته باشند و بتوانند مجموعه‌ی خودرا بازسازی کنند.
امروز درباره ابر روند‌ها بحث می‌شود؛ ابر روند‌های های موثر بر کسب وکار و کارآفرینی در ایران و جهان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از ابر روند‌ها یا MegaTrendهایی که مراکز پژوهشی و آینده نگاری برای ایران پیش بینی کرده است ابرروند اجتماعی و جمعیتی است. روند مسن شدن جمعیت تا سال ۲۰۵۰ است. روند مسن شدن جمعیت در سراسر جهان منجربه افزایش تعداد افراد بالای ۶۰ سال خواهد شد. در نتیجه تعداد نیروی کار جوان به نسبتکل جمعیت در جهان کاهش و در کشور‌های با ساختار جوان تعدادنیروی کار جوان و مصرف کننده به نسبت کل جمعیت بیشتراست. همچنین موسسه PWC پیش بینی کرده است رشد شهرنشینی تا سال ۲۰۵۰ است. در زمان حال ۵۰ درصد جمعیت در شهر‌ها زندگی می‌کنند. در حالیکه تا ۶۰ سال قبل ۳۰ درصد جمعیت در شهر‌ها زندگی می‌کردند. با روند فعلی تا سال ۲۰۳۰ جمعیت شهر‌ها به بالای ۶۰ درصد و تا سال ۲۰۵۰ به ۷۲ در صد خواهد رسید.
همچنین ابرروند رشد فناوری اطلاعات نیز یکی دیگر از این موضوعات است. تغییرات فناوری تا سال ۲۰۵۰ است و فناوری‌های مبتنی بر اینترنت رشد زیادی خواهد داشت. در زمان حال هم این فناوری‌ها سایر رسانه‌های اجتماعی مثل شبکه‌های تلویزیونی رو با چالش مخاطب مواجه ساخته‌اند.
شاید در آینده کلیه فعالیت‌های بازاریابی به بازاریابی دیجیتال و یا بازاریابی محتو ا تبدیل شود، یا دیگر نیازی به تبلیغات در کنار
اتوبان‌ها نباشد. شکل گیری تبلیغات به صورت پیامک و یا در شبکه‌های اجتماعی که در آینده ابزار‌های دیگری هستند که موید
تغییر روش‌های بازاریابی خواهند بود. همچنین در آینده حجم دورکاری نسبت به امروز بیشتر خواهد شد.
یکی دیگر از ابر روند ها، جابجایی قدرت‌های اقتصادی بزرگ از کشور‌های توسعه یافته به کشور‌های در حال توسعه فعلی تا سال ۲۰۵۰ است. جهت رشد از ۷ کشور صنعتی) ۷G شامل ایالات متحده، ژاپن، آلمان، انگلستان، فرانسه، ایتالیا و کانادا (به اقتصاد‌های در حال رشد یعنی ۷ کشور) ۷E شامل چین، هند، برزیل، روسیه، اندونزی، مکزیک و ترکیه (تا سال ۲۰۵۰ منتقل خواهد شد. شاید تا ۵۰ سال آینده داشتن روابط استراتژیک با شرکت‌های چینی و بزریلی از ارتباط با شرکت‌های آلمانی و یا ژاپنی خیلی مهمتر باشد.
همچنین ابرروند عوامل زیست محیطی شامل میزان حساسیت نسبت به محیط زیست، میزان آلودگی‌های هوا، آب، انرژی، بلایای طبیعی و ... است. تا سال ۲۰۳۰ جمعیت جهان بیش از ۸ میلیارد نفر خواهد بود. از نظر این موسسه با افزایش جمعیت جهان به ۵۰ درصد انرژی بیشتر، ۴۰ در صد آب بیشتر و ۳۵ درصد مواد غذایی بیشتر خواهدداشت. شاید مشکلات زیست محیطی، ما را بیشتر به استفاده از فناوری‌های سازگار با محیط زیست در آینده هدایت کند. البته این موضوع الان هم تا حدی مورد توجه شرکت‌های پیشگام کشور در معرفی محصولات سبز، بازاریابی سبز، حتی بانکداری سبز مشاهده می‌شود. در این زمینه یک روند دیگر، گرم شدن تدریجی کشور ما است که نیاز به فناوری‌های جدید را لازم می‌کند. مثلا سرمایه گذاری بیشتر در خنک کننده‌های جدید.
با این توصیف، نقش و جایگاه آموزش عالی در آینده مشاغل و مشاغل آینده چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مشاغل، کم‌وبیش عمری مشخص دارند که در جریان تحولات کار و شغل دچار تغییرات بسیاری می‌شوند. در دنیای امروز که همه عرصه‌ها در معرض تغییرات سریع و روزافزون است، برخی مشاغل به‌دلیل از دست دادن کارایی گذشته خود و به‌عبارتی، کمبود تقاضای کافی برای آن یا به‌طور کامل در فرآیند نابودی قرار می‌گیرند یا اینکه مجبور به تغییر شکل می‌شوند.
این امکان و احتمال وجود داردکه با ظهور و پیشرفت روزافزون فناوری، بسیاری از مشاغل یدی یا خدماتی به پردازنده‌ها و کامپیوتر‌ها سپرده شود.
به‌طور کلی با رشد و توسعه بیشتر تکنولوژی اطالعات و ارتباطات در جوامع، فرهنگ‌ها و شکل زندگی اجتماعی دستخوش تحوالت اساسی قرار گرفته که این تحوالت عامل حذف بسیاری از مشاغل سنتی و ایجاد بسیاری از مشاغل مطابق با نیاز‌های روز می‌شود.
مشاغل نوین چه ویژگی‌هایی دارند؟
مشاغل را میتوان به دو دسته پایدار و ناپایدار تقسیم و سپس اقدام به تعریف آن نمود. به‌طور کلی در هر دوره زمانی، به مشاغلی که طول عمرشان از متوسط طول عمر کاری افراد جامعه بیشتر باشد، مشاغل پایدار می‌گویند و به سایر مشاغل که عمری کمتر از متوسط طول عمر کاری افراد دارند، ناپایدار گفته می‌شود. بسیاری از مشاغل امروزه در رده مشاغل ناپایدار قرار می‌گیرند، چراکه پیشرفت‌ها و تحوالت اجتماعی و تغییر شیوه‌های زندگی و کار، به‌خصوص در اثر فرآیند خودکارسازی، باعث حذف یا تغییر سریع آنها شده است.
تحولات ژنتیکی، هوش مصنوعی، رباتیک، فناوری نانو، چاپ سه‌بعدی و بیوتکنولوژی به‌حدی گسترده خواهد شد که در آیندهای نزدیک «انقلاب صنعتی چهارم» دور از ذهن نیست و در حالی که انقلاب‌های قبلی ازجمله انقلاب صنعتی سوم، باعث حرکت رو به جلو نیروی کار انسانی شد، به‌نظر میرسد این انقلاب کامال متفاوت است و می‌تواند نیروی انسانی را حداقل در کوتاه‌مدت بسیار عقب ببرد.
بازار کار توانایی تطبیق با تغییرات به وجود آمده را دارد و پس از گذشت وقفه‌های کوتاه‌مدت بیکاری و کاهش درآمد، با ویرانگری‌های تکنولوژی هماهنگ می‌شود. به همین ترتیب پیشرفت فناوری و تکامل جوامع انسانی، باعث خواهد شد در آینده شاهد به وجود آمدن مشاغل جدید و حرفه‌ای باشیم.
مهمترین مولفه‌های موثر بر ایجاد و توسعه کسب وکار‌های آینده از دیدگاه شما چیست؟
اینترنت اشیاء، فناوری چاپ سه و چند بعدی، هوش مصنوعی، رباتیک شدن فرایندها، بخشی از مولفه‌های «آینده کسب و کارها» و «کسب وکار‌های آینده» هستند. آشنایی با «کسب وکار‌های آینده در رسته‌ها و رشته‌های شغلی گوناگون»، «کسب وکار‌های آینده» در ۳۰ گروه شغلی نوپدید، «کارآفرینی‌های نوپدید در حوزه، «عمران و ساختمان»، مشاغل مهم آینده در این حوزه عبارت‌اند از: طراح پرینت سه بعدی در حوزه ساخت وساز، طراحی محیط قابل دسترسی، طراح و مدیر مدلسازی اطلاعات ساختمان، متخصص ارتقا فناوری ساختمانی، تحلیلگر امور زیست محیطی در حوزه ساخت و ساز، ناظر سرکارگر، طراح زیرساخت خان ههای هوشمند، متخصص نوسازی و تقویت خان ههای قدیمی و معمار ساخت وسازساختما نهای بدون مصرف انرژی رسانه‌های جمعی در قرن بیستم به ابزاری اساسی برای برقراری ارتباط تبدیل شده‌اند و تأمین بیشترین اطلاعات ممکن برای مردم درباره آنچه در جهان رخ می‌دهد
از سوی دیگر، منابع رسانه‌ای در پاسخ به این تغییر به تدریج از منبع خبری صرف بودن فاصله می‌گیرند و با اعمال فیلتر‌های قدرتمند، شفاف سازی پیام‌های مهم و کمک به فرد جهت آشنایی با دستورکار‌ها مسیر جدیدی را برای انتقال اطلاعات در پیش می‌گیرند.
کاربران در آینده قادر خواهند بود تا جریان اطلاعاتی خاص خود را تنظیم و اصول ویرایشی خاص خود را بر آن اعمال کنند. این دنیای نوین رسانه که علاوه بر خبررسانی در حوزه سرگرمی نیز فعال است مشاغل نوینی را می‌طلبد.
عناوین برخی از مشاغل جدید و جذاب در حوزه‌های مختلف را برای مخاطبان نام ببرید؟
ویرایشگر گردآورنده محتوا، طراح عاطفی، کارورز بازی، آرایشگر اطلاعات، پلیس رسانه، طراح نرم افزار رسانه، تولیدکننده عرصه معنا، معمار واقعیت مجازی و طراح دنیای مجازی برخی از مشاغل جدید هستند.
کسب و کار‌های آینده در حوزه «رسانه‌های دیداری، شنیداری و نوشتاری» نیز شامل «طراح نرم افزار‌های رسانه‌ای»، «معمار واقعیت مجازی»، «ویرایشگر گردآورنده محتوا»، «طراح عاطفی محتوا»، «کارورز بازی»، «آرایشگر اطلاعات»، «پایشگر و ارزیاب هوشمند رسانه»، «تولیدکننده عرصه معنا»
همچنین برخی ازکسب و کار‌های آینده در حوزه «فرهنگ و هنر» نیز شامل؛ «ارزیاب هنری»، «سرپرستی هنر‌های جمعی»
«مربی حالت خلاق»، «معلم خصوصی توسعه ظرافت طبع»، «هنرمند علمی» نام برد.
همچنین برخی ازکسب و کار‌های آینده در حوزه «حمل و نقل آبی» نیز شامل «متخصص ناوبری در مناطق قطبی»، «متخصص سیست مهای زیرساختی زیردریایی»، «زیست بوم شناس بنادر»، «مشاغل حوزه علوم پزشکی و بهداشت» می‌باشد.
مدیریت داده‌های پزشکی، طراح تجهیزات پزشکی، طراح چرخه عمر نهاد‌های پزشکی، متخصص بازاریابی پزشکی، اپراتور ربا تهای پزشکی، متخصص تغذیه مولکولی، مشاور سلامت برای سنین بالا، پزشک آنلاین، متخصص بهداشت فردی، مدیریت تحقیق و توسعه سلامت، طراح ایمپلنت و پروتز‌های رباتیک، مهندس بافت، متخصص اخلاق زیستی، زیست اطلاعاتیا بیوانفورماتیک، متخصص ژ ندرمانی و مشاوره ژنتیکی است.
همچنین مشاغل حوزه «بهداشت و علوم پزشکی» نیز شامل؛ «مدیریت داده‌های پزشکی»، «طراح تجهیزات پزشکی»، «طراح چرخه عمر نهاد‌های پزشکی»، «متخصص بازاریابی پزشکی»، «اپراتور ربات‌های پزشکی»، «متخصص تغذیه مولکولی»، «مشاور برخط سلامت»، «پزشک آنلاین»، «متخصص بهداشت فردی»، «مدیریت تحقیق و توسعه سلامت»، «طراح ایمپلنت و پروتز‌های رباتیک»، «مهندس بافت»، «متخصص اخلاق زیستی»، «زیست اطلاعات) بیوانفورماتیک»، «متخصص ژن درمانی»، «مشاوره ژنتیکی».
برخی از مشاغل مهم در حوزه انرژی نیز عبارت‌اند از: طراح دستگاه‌های ذخیره انرژی، متخصص سیستم‌های تأمین برق محلی.
طراح سیست مهای میکرو ژنراتور، مدیر ارتقای سیست مهای تولید برق، طراح سیستم‌های احیا و بهبود، طراح دستگا ههای پوشیدنی تولیدکننده انرژی و متخصص آب وهوا در صنعت برق است.
همچنین «طراح دستگاه‌های ذخیره انرژی»، «متخصص سیستم‌های تأمین برق محلی»، «طراح سیستم‌های میکرو ژنراتور»
«مدیر ارتقای سیستم‌های تولید برق»، «طراح سیست مهای احیا و بهبود»، «طراح دستگا ههای پوشیدنی تولیدکننده انرژی»
و «متخصص آب وهوا در صنعت برق» برخی از کسب وکار‌های آینده در حوزه «تولید و ذخیره انرژی» است.
آیا کسب و کار‌های نوین موجب شده‌اند از مشاغل نوین تعریف نوینی ارائه شود؟
مشاغل، کم وبیش عمری مشخص دارند که در جریان تحولات کار و شغل دچار تغییرات بسیاری می‌شوند. در دنیای امروز که همه عرصه‌ها در معرض تغییرات سریع و روزافزون است، برخی مشاغل به دلیل از دست دادن کارایی گذشته خود و به عبارتی، کمبودتقاضای کافی برای آن یا به طور کامل در فرآیند نابودی قرارمی گیرند یا اینکه مجبور به تغییر شکل می‌شوند.
این امکان و احتمال وجود داردکه با ظهور و پیشرفت روزافزون فناوری، بسیاری از مشاغل یدی یا خدماتی به پردازنده‌ها و کامپیوتر‌ها سپرده شود.
به طور کلی با رشد و توسعه بیشتر تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات در جوامع، فرهنگ‌ها و شکل زندگی اجتماعی دستخوش تحولات اساسی قرار گرفته که این تحولات عامل حذف بسیاری از مشاغل سنتی و ایجاد بسیاری از مشاغل مطابق با نیاز‌های روز می‌شود.
مشاغل پایدار و ناپایدار از دید شما چه مشاغلی هستند؟
ویژگی مشاغل را‌های میتوان به دو مشاغل دسته نوین پایدار و ناپایدار تقسیم و سپس اقدام به تعریف آن نمود. به طور کلی
در هر دوره زمانی، به مشاغلی که طول عمرشان از متوسط طول عمر کاری افراد جامعه بیشتر باشد، مشاغل پایدار می‌گویند و به سایر مشاغل که عمری کمتر از متوسط طول عمر کاری افراد دارند، ناپایدار گفته می‌شود. بسیاری از مشاغل امروزه در رده مشاغل ناپایدار قرار می‌گیرند، چراکه پیشرفت‌ها و تحولات اجتماعی و تغییر شیو ههای زندگی و کار، ب هخصوص در اثر فرآیند خودکارسازی، باعث حذف یا تغییر سریع آنها شده است.
تحولات ژنتیکی، هوش مصنوعی، رباتیک، فناوری نانو، چاپ سه بعدی و بیوتکنولوژی به حدی گسترده خواهد شد که در آیندهای نزدیک «انقلاب صنعتی چهارم» دور از ذهن نیست و در حالی که انقلا بهای قبلی ازجمله انقلاب صنعتی سوم، باعث حرکت رو به جلو نیروی کار انسانی شد، به نظر میرسد این انقلاب کاملا متفاوت است و می‌تواند نیروی انسانی را حداقل در کوتاه مدت بسیار عقب ببرد.
با این توصیف برای مواجهه با مشاغل نوین چه راهبرد‌هایی را باید دنبال کنیم.
در مشاغل نوین، تناسب زمانی و مکانی تولید، توجه به نیاز مشتری، اهمیت دادن به نوع تولید، هزینه تولید، قیمت تمام شده، خدماتپس از فروش، بازار‌های داخلی و خارجی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشند.
بکارگیری مطلوب یک فناوری به اندازه خود فناوری مهم است و به عبارت دیگر، مهارت‌های انسانی برای اجرا، بومی سازی و استفاده بهینه از یک فناوری جدید و وارداتی لازم است. امروزه دو عامل فناوری‌های مدرن و مهارت به عنوان مکمل یکدیگر
مطرح بوده و موجب افزایش تقاضا برای نیروی کار ماهر می‌گردد. نیروی انسانی کارآمد و با انگیزه نیرویی است که زمینه‌ای از علایق وپیوند‌های روحی را با شغل خویش دارد و برای افزایش سطح مهارت وکارآیی خویش تلاش می‌نماید.
نقش و جایگاه مدارس، دانشگاه هاو مراکز آموزشی مهارت محور در مواجه با مشاغل نوین را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از دلایل بیکاری در کشور، فقدان مهارت‌های مورد نیاز بازار کار از سوی جویندگان کار است؛ بنابراین انتظا رمی رود دانشگاه‌ها و مراکز علمی متناسب با نیاز‌های بازارکار و با نگرش به مشاغل جدید نسبت به تعیین ظرفیت دانشگاه‌ها و پذیرش دانشجو اقدام نمایند و سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای در بخش‌های صنعت، خدمات، کشاورزی و هنر به عنوان متولی آموزش‌های فنیو حرفه‌ای نقش بسزایی دارد. آنچه خصوصیت و روند توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور را تعیین می‌کند، منابع انسانی آن کشور است و نه سرمایه و منابع مادی.
آموزش‌های فنی و حرفه‌ای به سبب انعطاف پذیری نشإت گرفته از خصیصه‌های بازار کار و اوضاع اقتصادی اجتماعی حاکم بر کشور و نیز به دلیل آموزش و ایجاد مهارت‌های لازم در افراد برای توانایی در احراز مشاغل جدید نقش بسزایی در اشتغال دارد.
گفت‌و‌گو: امیر علی بینام
ارسال نظرات