کرسی‌های خالی از پزشکان متخصص

رشته‌های بیهوشی، اطفال و جراحی قلب، بالاترین رتبه را در خالی‌بودن صندلی‌ها در دانشگاه‌های علوم پزشکی دارند، ولی در مقابل رشته‌های دیگری که درآمد بالا و ریسک کمتری دارند، با استقبال بیشتری مواجه‌اند. سال ١٤٠١ از هفت دانشجوی ورودی رشته‌های تخصصی پزشکی تنها چهار نفر باقی مانده‌اند و سال گذشته تنها ٦ نفر روی صندلی‌های رشته‌های تخصصی پزشکی نشسته‌اند (آن‌هم در شرایطی که هنوز آمار انصرافی‌ها مشخص نیست.) پزشکان دیگر علاقه‌ای برای گرفتن تخصص ندارند، در شهر‌های کوچک و مناطق محروم فعالیت نمی‌کنند و در رشته‌های سخت، درس نمی‌خوانند. چالش نظام سلامت تنها مهاجرت جغرافیایی پزشکان نیست، مهاجرت داخلی و بین‌رشته‌ای پزشکان چالش دیگر نظام سلامت است.

به گزارش بازارکار به نقل از شفاآنلاین: کلان چالشی که به گفته رئیس کل نظام پزشکی اگر چاره‌اندیشی نشود، به بحرانی برای سیستم سلامت کشور بدل خواهد شد. او آمار ورودی دستیاری برخی رشته‌های تخصصی مانند اطفال، بیهوشی و طب اورژانس را بسیار نگران‌کننده می‌داند و نسبت به مسائل و چالش‌های جدی جامعه پزشکی کشور هشدار می‌دهد. او معتقد است که چنانچه فرصت حل چالش‌ها و مسائل مرتبط با وضعیت جامعه پزشکی کشور را از دست بدهیم، نظام سلامت کشور در بسیاری از حوزه‌های پزشکی و سلامت دچار بحران خواهد شد و در چنین شرایطی حل این بحران‌ها به سادگی امکان‌پذیر نخواهد بود.
محمد رئیس‌زاده با بیان اینکه آمار ورودی دستیاری برخی رشته‌های تخصصی مانند اطفال، بیهوشی و طب اورژانس بسیار نگران‌کننده است، می‌گوید: «مفهوم هرکدام از این آمار‌ها این است که ما در آینده دچار چالش خواهیم شد و باید هر چه سریع‌تر چاره‌اندیشی کنیم.»

افول گرایش پزشکان به رشته‌های تخصصی پزشکی
رضا لاری‌پور، سخنگوی سازمان نظام پزشکی ایران در گفتگو با «شهروند» می‌گوید: «یکی از دلایلی که افراد به ادامه تحصیل در رشته‌های تخصصی علاقه‌ای ندارند، عدم آینده شغلی مطمئن و دریافتی متناسب با زحمتی است که انجام می‌دهند. امکان ادامه زندگی افراد با معیشت حداقلی امکان‌پذیر نیست.»
به گفته او، برخی رشته‌های دیگر همانند طب اورژانس، داخلی و اطفال به دلیل سختی کار مضاعف و درآمد پایین کمتر مورد گرایش افراد قرار می‌گیرند و ترجیح می‌دهند رشته‌ای را انتخاب کنند که درآمدزایی بیشتری داشته باشد و متناسب با کاری باشد که انجام می‌دهند و انگیزه‌ای برای ورود به رشته‌های پرزحمت و بلند‌مدت وجود ندارد.
باید شرایط تشویق‌کننده باشد تا انگیزه کافی با امکانات تشویقی برای ورود پزشکان به رشته‌های تخصصی پرزحمت و بلند‌مدت به وجود بیاید. او معتقد است که باید برای افرادی که بخش عمده‌ای از عمر خود را صرف تحصیل یک دوره تخصصی دشوار و طولانی می‌کنند، انگیزه‌های قوی ایجاد کرد.
افزایش ظرفیت‌های دانشگاهی تاثیرگذار خواهد بود؟
«لاری پور» افزایش ظرفیت‌های پزشکی را ساده‌ترین و کم‌اثرترین روش حل چالش عدم‌گرایش پزشکان به رشته‌های تخصصی می‌داند و می‌گوید: «هرچه ظرفیت بالاتر برود، کیفیت ارائه خدمات کمتر می‌شود. افزایش ظرفیت هیچ‌گاه عاملی نیست برای اینکه تکمیل ظرفیت داشته باشیم، باید دلیل اصلی این اتفاقات حل شود. دلیل عدم‌گرایش به رشته‌های تخصصی، افزایش ظرفیت نیست.»
او ادامه می‌دهد: «نکته دوم این است که افراد مادامی که رشته‌های رزیدنتی را به عنوان شغل در نظر نگیرند، با این چالش روبه‌رو خواهند بود. رزیدنتی باید به عنوان شغل در نظر گرفته شود و حق‌الزحمه مناسبی داشته باشد و تا شغل محسوب نشود، بیمه نداشته باشد، آینده شغلی مطمئن نداشته باشد، داوطلبان به سمت رشته‌های تخصصی گرایش پیدا نمی‌کنند.»

راهکار‌هایی برای جذب گرایش داوطلبان به رشته‌های تخصصی
سخنگوی سازمان نظام پزشکی ایران اصلی‌ترین موضوعی را که افراد می‌توانند به رشته‌های تخصصی جذب شوند، اصلاح نظام پرداختی می‌داند. او می‌گوید: «باید در صدور جواز کسب‌وکار‌ها تسهیلاتی ایجاد شود؛ برای فردی که بالای ٢٠ سال درس می‌خواند، امکاناتی همچون تسهیلات بانکی و ویژگی‌های مختلف برای ادامه تحصیل و تحصیلات فرزندان‌شان وجود داشته باشد.»

آینده نظام سلامت کشور چگونه است؟
«در حال حاضر یکی از قله‌های پرافتخار کشور پزشکی است»، این جمله‌ای است که لاری پور می‌گوید و ادامه می‌دهد: «هر فردی، در هر جای کشور بیمار شود، در بهترین سطح ممکن درمان می‌شود. اگر وضعیت فعلی ادامه پیدا کند یک بیمار مجبور است ماه‌ها در نوبت قرار گیرد. گا‌ها حتی برای یک درمان شاید حتی فرصت طلایی را هم از دست بدهد.»
برای اینکه میراث ارزشمندی که در طول ٤٠ ساله جمهوری اسلامی به دست ما رسیده، حفظ شود، باید از نیروی انسانی که مهم‌ترین راهکار پیشرفت سلامت کشور است، حفاظت شود. برای پاسداشت و نگهداشت نیروی انسانی چندین عامل وجود دارد؛ توجه ویژه‌ای به حوزه نخبگانی شود، تسهیلات مختلف در حوزه آموزش، معیشت، فرزندآوری و مسکن ایجاد شود، امکاناتی برای گذراندن دوره‌های رزیدنتی که دوره‌های سخت و طاقت‌فرساست، ایجاد شود، همچنین تعداد کشیک‌ها کاهش پیدا کند، سقف پرداختی‌ها افزایش یابد، امکانات اسکان فراهم شود و درنهایت فضای نامناسب رسانه‌ای که برای جامعه پزشکی شکل گرفته است، برطرف شود. فضای نامناسب رسانه‌ای دوستان و همکاران را با آینده‌ای نامطمئن روبه‌رو کرده است.
او به نکات دیگری هم اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «افزایش ظرفیت و اضافه‌کردن مبلغی نسبت به گذشته با عدد و مقدار قدر مطلق بسیار کم با ١٢میلیون برای یک پزشک عدد قابل قبولی نیست و به نوعی موجب اضطراب و نگرانی افراد می‌شود و به همین علت نوع دیگری از زندگی را برای خود انتخاب می‌کنند. اینجاست که هم مهاجرت شغلی و هم مهاجرت جغرافیایی به وجود می‌آید. این‌ها مسائلی است که در سبک و سنگین و وزن‌دهی رشته‌ها تفاوت معناداری ایجاد می‌کند.»

شرایط مناسب و خوب کشورمان در سال‌های گذشته
لاری پور به شرایط خوب کشورمان در ٢٠ سال گذشته اشاره می‌کند و می‌گوید: «در اواخر دهه ٨٠ دانشگاه علوم پزشکی مشهد تحقیقی را انجام داد که ٩٤درصد پزشکان گرایش به تخصص‌گرایی داشتند، حتی تعداد افراد شرکت‌کننده در آزمون‌های رزیدنتی سال‌های گذشته را در نظر بگیرید می‌بینید که تعداد افراد شرکت‌کننده به چه میزانی بوده است؟ افراد در آن سال‌ها با آینده شغلی مطمئنی روبه‌رو بودند. با تخصص، اعتبار اجتماعی افراد بالاتر می‌رفت و درآمدشان افزایش پیدا می‌کرد. اما در حال حاضر، هر دو این موارد دچار خدشه شده است. وقتی فردی نه اعتبار اجتماعی پیدا می‌کند، نه درآمدش متناسب است با فعالیتی که انجام می‌دهد، طبیعتا این مسیر را برنخواهد گزید.»

رشته‌های تخصصی در دیگر کشور‌ها
در کشور‌های دیگر هم همانند کشور ما دوره رزیدنتی، دوره سختی است، ولی اگر همین امروز میزان پرداختی‌های یک رزیدنت را در کشور‌های دیگر مشاهده کنید، متوجه می‌شوید که پرداختی‌ها در خارج از کشور با ایران قابل مقایسه نیست. از طرف دیگر، در کمپ دانشجویی همه امکانات در اختیار دانشجویان رشته‌های تخصصی پزشکی است. از معیشت و اسکان و بیمه تا به‌روزترین تجهیزات تحقیقاتی را در اختیار دارند. نگاه به یک دانشجو، نگاه سرمایه‌گذاری است، چراکه آینده کشورشان را تامین و تضمین خواهند کرد. حوزه سلامت به نوعی یک حوزه کاملا امنیتی است و از طرف دیگر، نیرو‌هایی که در این حوزه کار می‌کنند، به نوعی مسئله‌گشا یا حل‌کننده مسائل کشور هستند. باید مسئولان مسائل و چالش‌های جامعه پزشکی را واکاوی کنند و همه رشته‌های علوم‌پزشکی را دریابند، ما هم در این مسیر مساعدت‌شان می‌کنیم، چراکه وظیفه ما بازگویی و هشدار به‌موقع مسائل و چالش‌هاست.

صندلی‌های رشته‌های تخصصی خالی است
«پزشکان شرکت‌کننده هوشمندانه رصد می‌کنند و نباید خرده گرفت، چرا‌که وضعیت این رشته‌ها خیلی مناسب نیست، رشته‌های سختی هستند و بسیار کار می‌برند.» این‌ها بخش‌هایی از اظهارات دکتر بابک شکارچی، معاون آموزش و پژوهش سازمان نظام پزشکی است که به خالی‌ماندن صندلی‌های رشته‌های تخصصی اشاره می‌کند و به «شهروند» می‌گوید: «ما در کل ٩٠ تا ٩٦هزار پزشک عمومی داریم. اما در برخی رشته‌ها ظرفیت‌ها تکمیل نمی‌شود. برخی رشته‌ها که اهمیت دارد و تکمیل نمی‌شود، رشته‌های بیمارستانی طب اورژانس و بیهوشی است. در هر صورت بعضی از رشته‌ها همچون جراحی قلب اطفال رشته‌های مهمی است که حتی در دانشگاه‌های مادر پر نمی‌شوند. بررسی‌ها از تعداد قبول‌شدگان دوره دستیاری نشان می‌دهد که ظرفیت‌ها خالی است.»
او می‌افزاید: «سال ١٤٠١ ظرفیت ١٨ نفر بود که صندلی‌ها خالی بود و در تکمیل ظرفیت هفت صندلی پر شد، اما سه نفر انصراف دادند که تنها چهار نفر باقی ماند. در سال ١٤٠٢ ظرفیت ١٨ نفر بود. یک دانشجو وارد شد که در تکمیل ظرفیت پنج نفر دیگر هم اضافه شدند، اما از آنجا که سال تحصیلی برای دانشجویانی که در تکمیل ظرفیت وارد رشته‌های تخصصی می‌شوند از نیمه دوم شروع می‌شود، هنوز مشخص نیست که چه تعداد انصراف داده‌اند.»
شکارچی تصریح می‌کند: «دو رشته اول بیهوشی و طب اورژانس در بیمارستان شرایط کاری سختی دارند. با این حال، علاوه بر مشکلاتی که دارند، دورنمای خوبی هم ندارد. سختی را تحمل می‌کنند تا آینده خوبی داشته باشند، اما درآمد مناسبی در انتظارشان نیست، حتی اگر پس از انتخاب‌رشته‌های تخصصی بخواهند از رشته انصراف بدهند، باید هزینه‌های گزافی را پرداخت کنند. باید ٣٢٠میلیون برای هر سال بدهند و به غیر از آن، حقوقی را هم که پرداخت کرده‌اند هم باید برگردانند، همچنین پول صندلی را که اشغال کرده‌اند، هم باید پرداخت کنند. یعنی دانشجوی رشته پزشکی اگر از رشته تخصصی بخواهد انصراف بدهد، بیش از ٧٠٠میلیون باید برای یک سال تحصیل غرامت بدهد.»

به دنبال راه‌حل باشیم
معاون آموزش و پژوهش سازمان نظام پزشکی می‌گوید: «اگر می‌خواهیم رشته‌های بیمارستانی خالی نماند، باید برای رشته‌هایی که اهمیت دارند، همچون طب اورژانس، اطفال، جراحی قلب و بیهوشی مولفه‌هایی را ایجاد کنیم که دانشجویان نخبه را پذیرش کنیم و حقوق و مزایای مناسبی هم ازسوی دولت برای آن‌ها تامین شود، چراکه قرار است سلامت ما را تامین کنند. آن چیزی که لطمه می‌خورد سلامت مردم است، باید بها را بپردازیم و آن را حفظ کنیم.»

امکانات تشویقی برای ورود پزشکان به رشته‌های تخصصی،

اما این‌ها تنها نقد‌هایی نیستند که به این مسئله می‌شوند. ایرج فاضل، رئیس جامعه جراحان ایران، هم پیش از این در مراسم افتتاحیه چهل‌وپنجمین کنگره جامعه جراحان ایران در مرکز همایش‌های رازی گفته بود: «امکانات تشویقی برای ورود پزشکان به رشته‌های تخصصی در کشور ضروری است و باید با سیاست‌گذاری درست طوری برنامه‌ریزی شود تا جامعه از کمبود متخصص صدمه نبیند.»
او معتقد است: «باید برای افرادی که بخش عمده‌ای از عمر خود را صرف تحصیل یک دوره تخصصی دشوار و طولانی می‌کنند، انگیزه‌های قوی ایجاد کرد، وقتی وضعیت معیشتی و زندگی نسل فعلی پزشکان مطلوب باشد، یک انگیزه خوب و اثرگذار برای جذب و ماندگاری پزشکان جوان خواهد بود.»
اگر شرایط مساعد و مطلوب باشد، جایگاه پزشکی کشور مجدد اوج خواهد گرفت، از قدیم جراحی فاخرترین هنر بوده و جراحان در واقع هنر جراحی را برای درمان و نجات بیماران مورد استفاد قرار می‌دهند. فاضل به جراحان جوان توصیه می‌کند که با فکر و اندیشه کافی وارد این رشته شوند و بدانند که تخصص جراحی یعنی زحمت و مسئولیت که در لحظات حساس نجات‌بخش است.

حوزه پزشکی از افتخارات کشور محسوب می‌شود

علی جعفریان، دبیر علمی چهل‌وپنجمین کنگره جامعه جراحان ایران، به ظرفیت خالی رزیدنتی معترض است و می‌گوید: «زمانی رقابت‌ها فوق‌العاده سخت و دشوار بود، ولی الان برخی رشته‌ها فاقد متقاضی است.» تخصص‌های اطفال، طب داخلی، طب اورژانس و بیهوشی در برخی سال‌های اخیر متقاضی نداشته، وقتی طب اورژانس متقاضی ندارد، یعنی آینده این رشته تعطیل است و افزایش ظرفیت پذیرش معنایی ندارد. به این ترتیب، با توجه به شکاف بین گرایش دانشجویان پزشکی و نیاز جامعه به کادر پزشک متخصص در رشته‌های بیهوشی، جراحی قلب، طب، اورژانس و اطفال به نظر می‌رسد کانون توجه سیاست‌گذاران حوزه بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جهت تغییر علاقه و ذائقه دانشجویان پزشکی و هماهنگ‌کردن گرایشات آن‌ها با نیاز‌های جامعه، باید بر اصلاح نگرش دانشجویان برای دسترسی به یک تعادل قابل قبول در ترکیب متقاضیان رشته‌های مختلف باشد. در این مسیر شاید نشست‌های توجیهی، تشریح نیاز‌های واقعی جامعه، تبیین وضعیت فعلی و آینده رشته‌های مختلف و ارائه دیدگاه‌های فارغ‌التحصیلان رشته‌های تخصصی در کنار ایجاد تسهیلات و فضای مناسب بتواند موجب افزایش آگاهی و ایجاد انگیزه و گیرایی و افزایش تمایلات دانشجویان پزشکی به سوی رشته‌های مورد نیاز جامعه شود.