۵۰ درصد ردیف‌های پستی سازمان حفاظت محیط زیست خالی است

درحالی که کشور با بحران‌های بی‌سابقه زیست‌محیطی مواجه است، از فرونشست زمین گرفته تا آلودگی آب و هوا، نابودی زیستگاه‌های حیات‌وحش و خشکسالی‌های مکرر، سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان اصلی‌ترین نهاد متولی حفاظت از این منابع حیاتی، خود با مشکلات ساختاری و مزمن دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ مشکلاتی که اگر امروز چاره‌ای برای آن اندیشیده نشود، فردا دیگر مجالی برای چاره‌اندیشی نخواهد ماند.

کاهش منابع آبی، گسترش بیابان‌زایی، گردوغبارهای مهاجم، آتش‌سوزی‌های مهار نشده در عرصه‌های طبیعی و نابودی پیاپی تالاب‌ها، تنها بخشی از نشانه‌هایی است که خبر از فروپاشی زیست‌محیطی می‌دهند. کشور در وضعیت فعلی، دیگر با یک هشدار ساده مواجه نیست، بلکه در مرحله‌ای ایستاده که کوچک‌ترین تلنگری می‌تواند کل اکوسیستم را دچار بحران غیرقابل بازگشت کند.

در این میان، سازمان حفاظت محیط زیست که باید خط مقدم این جبهه دفاعی باشد، خود به دلیل کمبود شدید بودجه و نیرو در آستانه از پا افتادن است. این سازمان سال‌هاست که از کمبود نیروی انسانی، به‌ویژه محیط‌بان و کارشناس محیط زیست، رنج می‌برد. نیروهایی که ستون فقرات نظارت و حفاظت محیطی در کشور هستند، در سایه بی‌توجهی دولت‌ها و مجالس، به حاشیه رانده شده‌اند.

بی‌توجهی تاریخی به سازمان حفاظت محیط زیست

طی دهه‌های گذشته، بودجه این سازمان هیچ‌گاه متناسب با گستره وظایف آن نبوده است. مناطق حفاظت‌شده‌ای که باید با فناوری و تجهیزات روز و نیروهای متخصص پوشش داده شوند، حالا با حداقل امکانات و نیرو اداره می‌شوند. کارشناسان این سازمان از کمترین حقوق و مزایا در مقایسه با دیگر نهادهای دولتی برخوردارند. در حالی که ماموریت آنان از حیث امنیتی، طبیعی و انسانی، جزو دشوارترین مأموریت‌هاست. این مسئله نشان می‌دهد که حفاظت از محیط زیست حتی در اولویت‌های انتهایی سیاست‌گذاری هم جایگاه روشنی ندارد.

در بسیاری از استان‌ها، محیط‌بانان باید به‌تنهایی هزاران هکتار از اراضی را پایش کنند، بدون تجهیزات، بدون خودروهای مناسب، بدون پشتیبانی حقوقی. در چنین شرایطی، وقتی یک محیط‌بان در مقابله با متخلف شهید می‌شود یا راهی زندان، خبری از پشتیبانی سازمانی یا حمایت قضایی نیست.

آخرین فرصت برای نجات محیط زیست: جذب نیروی انسانی متخصص

کارشناسان هشدار داده‌اند که اگر دولت و مجلس تا سال 1405 چاره‌ای برای این بحران نیروی انسانی نیندیشند، روند فروپاشی منابع طبیعی شتابی دوچندان خواهد گرفت. به گفته  احمدرضا لاهیجان‌زاده مدیرکل محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست، 50 درصد ردیف‌های پستی سازمان حفاظت محیط زیست خالی است و تنها راهکار کوتاه‌مدت، جذب دست‌کم 2 هزار نیروی جدید در قالب 500 کارشناس و 1500 محیط‌بان است. این عدد نه یک خواسته بلندپروازانه، بلکه حداقل ضرورت برای جلوگیری از سقوط کامل ساختار حفاظتی کشور است.

وی با اشاره به تجربه دولت در شرایط بحرانی گفت: دولت در دوره کرونا مجوز جذب 20 هزار نیرو را صادر کرد، اخیراً نیز مجوز استخدام 70 هزار نیرو در آموزش‌وپرورش داده شده است. آیا بحران زیست‌محیطی ما کمتر از این شرایط است؟

دانشگاه طبیعت؛ ارزش آموزش میدانی محیط‌بانان

استخدام نیروی متخصص در محیط زیست تنها به معنای نشستن پشت میز یا انجام امور اداری نیست. محیط‌بانان، برخلاف بسیاری از کارمندان دولتی، آموزش خود را در دل طبیعت می‌گذرانند. آنها در کوه و بیابان، جنگل و دریا، کار یاد می‌گیرند و تجربه می‌اندوزند. از همین رو، آموزش این نیروها زمان‌بر و پرهزینه است. خروج حتی یک نیروی باتجربه از سیستم، به معنای از دست رفتن سال‌آموزها آموزش میدانی و مهارت‌هایی است که در هیچ دانشگاهی تدریس نمی‌شود.

آیا گوش شنوایی هست؟

سکوت دولت و بی‌تفاوتی مجلس در برابر این هشدارها، جای تردیدی باقی نمی‌گذارد که محیط زیست هنوز نه تنها اولویت ندارد، بلکه حتی به‌عنوان یک مسئله حیاتی درک نشده است. در حالی که دنیا در حال سرمایه‌گذاری گسترده روی توسعه پایدار و حفاظت از منابع طبیعی است، ما هنوز درگیر تأمین حداقل‌ها برای حفظ نیروهای فعلی هستیم.

اگر امروز سرمایه انسانی محیط زیست از دست برود، دیگر نه زمینی برای حفاظت می‌ماند و نه نیرویی که از آن پاسداری کند. این آخرین هشدار است.

تسنیم