تحقق اقتصاد دانش‌بنیان در پرتو توسعه شهرها

به گزارش خبرنگار ایمنا و براساس یادداشتی که «گشتاسب مظفری» معاون مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و عضو انجمن علمی اقتصاد شهری ایران در اختیار این رسانه قرار داده است: عدم بهره‌مندی شهرها از خدمات اساسی و زیرساخت‌های شهری کافی، یک چالش بزرگ در توسعه سکونتگاه‌های انسانی است. برای تأمین و گسترش این خدمات و زیر ساخت‌ها، کمبود منابع مالی و درآمدهای پایدار یکی از بزرگترین مشکلات پیش روی اکثر شهرها و مدیریت‌های محلی در سراسر جهان است که علیرغم افزایش مسئولیت‌ها و انتظارات شهروندان، آنها را به یکی از آسیب‌پذیرترین لایه‌های حکمروایی تبدیل می‌کند.
هدف نظام‌های مالیه شهری، ترویج مسئولیت‌های مشترک بین شهرداری‌ها، دولت‌ها، بخش خصوصی، شهروندان و سازمان‌های مردم نهاد و جامعه محور برای کشف مکانیسم‌ها و ابزارهای نوآورانه برای تأمین مالی توسعه شهری برای ارائه و گسترش خدمات اساسی و زیرساخت‌های شهری است. به ویژه مالیه شهری بر چگونگی استفاده از منابع بخش خصوصی برای ارائه خدمات و توسعه زیرساخت‌های شهری به فقرا و گروه‌های آسیب پذیر و چگونگی افزایش کمی و کیفی مشارکت مؤثر سازمان‌های مردم نهاد و جامعه محور در توسعه و خدمات شهری و تأمین و مدیریت زیرساخت‌ها، تمرکز دارد.
بر این اساس فعالیت‌های اصلی نظام‌های مالیه شهرداری عبارتند از:
· مطالعه و بررسی بررسی گزینه‌ها، سازوکارها و استراتژی‌های بهبود درآمد شهرداری‌ها.
· بررسی و طراحی سیاست‌ها، استراتژی‌ها و ابزارهای جدید مدیریت شهری به منظور بهبود اثربخشی، کارایی و عدالت در سیستم‌های مالیه شهری.
· بررسی و طراحی چارچوب‌های نهادی و نظارتی که سازمان‌های مردم نهاد و جامعه محور، خانوارها و بخش‌های خصوصی را قادر می‌سازد تا در تأمین مالی مسکن و توسعه شهری، مشارکت کنند.
· انجام مطالعات و ارزیابی‌های مربوط به توسعه و کارآمدی سیستم‌ها و ابزارهای مالیه شهرداری‌ها.
· توصیه و ترویج اصلاحات و تحولاتی سیاستی و اجرایی به منظور اصلاح و تعدیل روابط مالی بین دولت‌های مرکز و محلی برای ایجاد تعادل میان مسئولیت‌ها و منابع مالی شهرداری‌ها.
· ترویج و توسعه سازوکارها و ابزارهای نوآورانه برای بسیج سرمایه بلندمدت در مسکن و توسعه شهری، به ویژه برای فقرا.
· ارائه خدمات مشاوره‌ای و فنی در زمینه توسعه ظرفیت مالی شهرداری‌ها و تقویت نظام‌های مالیه شهری.
تولید، اقتصاد و توسعه دانش بنیان شهری، رهیافت و الگویی از توسعه شهری است که بنیادهای رقابت و پایداری شهری را در ویژگی‌ها و مزیت‌های مولد، زایشی و افزایشی "اقتصاد دانش" و اقتصاد دانش بنیان" جست‌وجو می‌کند. شهر به ویژه شهرهای بزرگ و کلان شهرها به واسطه برخورداری از دانشگاه‌ها، مراکز علمی و پژوهشی و کانون‌های تحقیق و توسعه فراوان، پهنه مناسبی برای تعامل میان شهر، مدیریت شهری و مراکز تولید دانش هستند.
از این رو بهتر می‌توانند با استفاده از ظرفیت‌ها و دستاوردهای نظری و عملی این مراکز، الگو و راهبردهای توسعه و حکمروایی شهری خود را مبتنی بر رهیافت‌های اقتصاد دانش و اقتصاد دانش بنیان، پایه گذاری کنند. این ظرفیت‌ها در واحدها، مراکز، بنگاه‌ها و شرکت‌های مشتق از دانشگاه مانند مراکز رشد، پارک‌های علم و فناوری، کانون‌های تفکر و اندیشه‌ورزی، واحدهای تحقیق و توسعه، مراکز مطالعاتی و پژوهشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها، مراکز نوآوری و کانون‌ها و شرکت‌های کمک نوآوری (استارتاپی)، مراکز و شرکت‌های شتاب دهنده، واحدهای فناوری‌های مدرن و هوشمند، نهفته و انباشت شده است و می‌تواند پشتوانه خوبی برای رشد و اقتصاد و توسعه دانش بنیان، فراهم سازد.
الگوی توسعه شهری دانش بنیان، بهره‌گیری از اطلاعات و دانش و دستاوردهای دانشی را در همه عرصه‌ها و ساحت‌های شهر شامل عرصه محیطی، فضایی و کالبدی؛ عرصه‌های اقتصادی شامل فعالیت، کسب و کار، تولید کالاها و خدمات، سرمایه گذاری، اشتغال و کارآفرینی؛ عرصه‌های فرهنگی، هنری و اجتماعی؛ و عرصه‌های سیاسی، اداری، نهادی و مدیریتی (حکمروایی و مدیریت شهری)؛ مورد توجه قرار می‌دهد.
از آنجا که تکیه گاه و منبع اصلی اشتغال، کسب درآمد و معیشت در شهرها بر پایه اقتصاد خدماتی است، لذا اقتصاد دیجیتالی و دانش بنیان در جوامع شهری، بسیار بیشتر از جوامع و سکونتگاه‌های روستایی کاربرد دارد. در محیط‌های شهری که اقتصاد پیچیده‌تر است نسبت به محیط روستایی که مسائل اقتصادی سادگی بیشتری دارند اقتصاد دانش محور بهتر جلوه می‌کند و تأثیرگذارتر است. گرچه به‌کارگیری دانش در محیط‌های روستایی نیز می‌تواند بسیار تأثیرگذار و مؤثر بر رفاه عمومی روستا و جامعه روستا باشد.
بسیاری از دولت‌های اروپایی با تمرکز بر ظرفیت‌های اقتصاد دانش در مناطق کلان شهری، به ویژه شاخص‌های مبتنی بر تحقیق و توسعه، تلاش کرده‌اند اقتصاد شهری خود را پویاتر سازند. در مطالعه‌ای که با هدف بررسی رشد اشتغال بر حسب عوامل تعیین‌کننده متعارف شامل سرمایه‌گذاری، دستمزد، درآمد، شاخص‌های تخصصی خدمات تولیدی، توزیعی و تجاری و همچنین سه مؤلفه پنهان اقتصاد دانش یعنی: انباشت کارکنان دانش، تحقیق و توسعه و نوآوری در کشور هلند انجام شد؛ نشان داده شد که از میان سه مؤلفه نهفته در اقتصاد دانش، مؤلفه‌های "انباشت دانش کارکنان" و "نوآوری" تأثیرات مهم و قوی در ایجاد اشتغال دارند دارند. در حالی‌که متغیر نهفته «شدت یا انباشتگی تحقیق و توسعه» به طور معناداری با رشد اشتغال در مناطق کلان شهری ارتباط ندارد. این نشان می‌دهد که سیاست‌های دولت‌ها و مدیریت‌های شهری برای رشد اشتغال و کارآفرینی، باید بیشتر بر توسعه مراکز نوآوری شهری و افزایش دستاوردها و محصولات نوآورانه و نیز توسعه دانش‌کاران یا کارکنان دانشی، به جای تمرکز بر افزایش فعالیت‌های تحقیق و توسعه، متمرکز باشد.
شکل تولید دانش بنیان یا دیجیتال شهری با تولید فعلی و نحوه بهره‌مندی آن از بافت شهری متفاوت است. این نوع از تولید شهری، فرآیندهای تولید و طراحی را ادغام می‌کند و خلق ارزش افزوده مساله محور چرخشی برای توسعه را نشان می‌دهد. تولید دیجیتال شهری، مزیت‌های ویژه خود در ارائه راه حل‌های پیچیده مرتبط با تولید در مکان‌های شهری را از طریق به کار گیری الگوی نزدیک سازی مکان تولید، دانش و کارگران به شهروندان، کسب می‌کند.