به گزارش بازارکار به نقل از مهر، توسعه کشور نیازمند حضور و مشارکت مراکز پژوهشی و فناوری در تمامی عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی، صنعتی و فرهنگی مورد نیاز است. برخی عنوان می‌کنند که یکی از دلایل بیکاری و مهم‌تر از آن پایین بودن نرخ بهره‌وری نیروی کار این است که دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها در مهارت‌های مورد نیاز برای بازار کار آموزش ندیده‌اند. در نتیجه اقدامات مختلفی از جمله سازماندهی اجرای کارآموزی و کارورزی و بخش‌های کاربردی یادگیری مهارت در دانشگاه‌ها، انتخاب دروس اختیاری تقاضامحور، افزایش آموزش‌های آزاد، می‌تواند توانمندی‌های دانشجویان را برای ورود به بازار کار افزایش دهد.

به لحاظ شرایط خاص کشور و مسائل مشکلات اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی، نیازهای گسترده‌ای برای مشارکت دانشگاه و پژوهشگاه‌های کشور ایجاد شده است. بر این اساس برنامه‌ها و اقدامات مناسبی برای حضور و مشارکت مؤثر و مفید دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز فناوری کشور برای توسعه و بهبود شرایط کشور نیاز است.

طرح تحول در همکاری‌های دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی و فناوری با جامعه و صنعت در سال ۹۸ به تصویب رسید که «ارتقای توانمندی‌های مهارت شغلی و حرفه‌ای دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاهی به عنوان نیروی ماهر و مورد نیاز بازار کار کشور» و «توسعه آموزش‌های مهارتی متناسب با نیاز بازار کار از طریق همکاری با دستگاه‌های اجرایی» از جمله اهداف کلان این طرح بودند.

موضوع ساماندهی دوره‌های مهارتی و کارآموزی دانشجویان و پیمایش مستمر اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاهی در اسناد بالادستی از جمله «سیاست‌های کلی اشتغال ابلاغ‌شده از سوی مقام معظم رهبری در مورد آموزش نیروای انسانی متخصص، ماهر و کارآمد متناسب با نیازهای بازار کار»، «تاکید بند ۷۶ برنامه ششم توسعه مبنی بر افزایش سهم آموزش‌های مهارتی در نظام آموزشی کشور»، «برنامه اشتغال فراگیر مصوب ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی و تصویب قانون نظام جامع آموزش و تربیت فنی حرفه‌ای در آذرماه ۱۳۹۶» مورد تاکید قرار گرفته است. بر همین اساس دفتر ارتباط با جامعه و صنعت وزارت علوم نیز از سال ۱۳۹۶ اقدام به ساماندهی و توسعه دوره‌های مهارت‌افزایی در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کرده است.

استفاده از ظرفیت دوره‌های مهارت‌افزایی برای کسر خدمت نظام وظیفه

چندی پیش دکتر پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزیر علوم در نشست خبری از ابلاغ شیوه‌نامه اجرایی مشوق خدمتی مهارت‌آموزی خبر داد و گفت: برای اولین‌بار در تاریخ کشور مشمولین نظام وظیفه می‌توانند از دوره‌های مهارت آموزی برای کسر خدمت نظام وظیفه استفاده کنند. این قانون سال گذشته ابلاغ شده و در حال اجرا است.

مهارت‌های بنیادی مورد نیاز برای فعالیت در محیط‌های کار آینده

مطالعات مختلفی در مورد مهارت‌های بنیادین برای فعالیت‌های محیط کار آینده انجام شده است. در یک مطالعه که با پیمایش ۱۸ هزار نفر در ۱۵ کشور انجام شده است، ۵۶ مهارت بنیادین استخراج شده که این مهارت‌های در چهار دسته اصلی مهارت‌های شناختی، مهارت‌های بین فردی، مهارت‌های خودرهبری و مهارت‌های دیجیتال دسته‌بندی شده‌اند.

مهارت‌های شناختی شامل انعطاف‌پذیری ذهنی، برنامه‌ریزی و روش‌های انجام کار، تفکر انتقادی و ارتباطات هستند. مهارت‌های دیجیتال شامل به‌کارگیری توسعه نرم‌افزارها ودرک سیستم‌های دیجتال؛ مهارت‌های بین فردی شامل اثربخشی کار تیمی، توسعه روابط و سیستم‌های پویا هستند. مهارت‌های خودرهبری نیز با کارآفرینی و مهارت‌های مرتبط با دستیابی به هدف مرتبط هستند.

وضعیت دوره‌های مهارت‌افزایی دانشگاه‌ها در سال ۱۴۰۲

دفتر ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت وزارت علوم هر سال اقدام به پایش وضعیت دوره‌های مهارت‌آموزی عمومی و تخصصی در دانشگاه‌ها می‌کند. در سال ۱۴۰۲، ۷۸ دانشگاه آمار مورد نیاز را به این دفتر ارائه کرده‌اند. برخی از دانشگاه‌ها از جمله دانشگاه تهران که یکی از مهم‌ترین دانشگاه‌های کشور است، اطلاعاتی در مورد دوره‌های مهارت‌افزایی برگزار شده، به دفتر ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت وزارت علوم ارسال نکرده است.

برای پایش وضعیت دوره‌های مهارت‌آموزی در دانشگاه‌ها مواردی از جمله تعداد دوره‌ها، تعداد دوره‌های عمومی و تخصصی، تعداد شرکت‌کنندگان و تعداد دوره‌های برگزار شده با مشارکت واحدهای صنعتی از جمله شاخص‌هایی هستند که برای بررسی وضعیت برگزاری دوره‌های مهارت‌افزایی در دانشگاه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند.

بررسی آمار منتشر شده از وضعیت دوره‌های مهارت‌آموزی در دانشگاه‌ها نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۲ به صورت میانگین ۱۰۶ دوره در دانشگاه‌های کشور برگزار شده است و دوره‌های مهارت‌آموزی از سال ۱۴۰۰ دوره‌های برگزار شده در دانشگاه‌ها روند تقریباً ثابتی داشته است.

کاهش میانگین تعداد دانشجوهای شرکت‌کننده در دوره‌های مهارت‌افزایی

بررسی میانگین شرکت‌کنندگان در دوره‌های مهارت‌افزایی در سال‌های اخیر نیز حاکی از این است که به صورت میانگین در سال ۱۴۰۲ در هر دانشگاه ۳ هزار و ۵۰۰ نفر در این دوره‌ها شرکت کرده‌اند و تعداد شرکت‌کنندگان در دوره‌های مهارت‌افزایی در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ حدود ۷۰۰ نفر کاهش داشته است. سال ۱۴۰۱ به صورت میانگین ۴ هزار و ۲۱۳ نفر در این دوره‌ها شرکت داشتند که این میزان بالاترین تعداد شرکت دانشجویان در دوره‌های مهارت‌آموزی در سال‌های مختلف بوده است.

بررسی میانگین دوره‌های برگزار شده با مشارکت صنعت نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۲، به صورت میانگین در هر دانشگاه ۱۷ دوره با مشارکت واحدهای صنعتی برگزار شده که نسبت به سال ۱۴۰۱ به صورت میانگین در هر دانشگاه ۲ دوره بیشتر، با همکاری صنعت برگزار شده است.

روند دوره‌های تخصصی برگزار شده در دانشگاه‌ها حاکی از این است که در سال ۱۴۰۲ به صورت میانگین ۷۱ دوره تخصصی در هر دانشگاه برگزار شده و این میزان نسبت به سال ۱۴۰۱، به صورت میانگین ۴ دوره کم‌تر بوده است.

دوره‌های عمومی برگزار شده در دانشگاه‌ها در سال ۱۴۰۲ در مقایسه با سال ۱۴۰۱ تقریباً ثابت بوده است و به طور میانگین ۲۹ دوره عمومی در هر دانشگاه برگزار شده است. بیشترین دوره عمومی مهارت‌آموزی در دانشگاه‌ها مربوط به سال ۱۴۰۰ است.

دانشگاه‌های برتر در برگزاری دوره‌های مهارت‌افزایی

بررسی دانشگاه‌ها از نظر تعداد برگزاری دوره‌های مهارت‌افزایی نشان می‌دهد که دانشگاه‌های گیلان، الزهرا، رازی، فنی و حرفه‌ای، علامه طباطبایی، سیستان و بلوچستان، صنعتی قم، کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، یزد و جامع علمی و کاربردی؛ ۱۰ دانشگاه برتر در برگزاری دوره‌های مهارت‌افزایی در سال ۱۴۰۲ بودند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که حدود ۷۰ درصد از دوره‌های برگزار شده در سال ۱۴۰۲ دوره‌های تخصصی مهارت‌افزایی بودند و نزدیک به ۳۰ درصد از این دوره‌ها عمومی بودند. این موضوع نشان می‌دهد که دانشجویان با هدف جذب بیشتر در بازار کار و صنعت از دوره‌های تخصصی مهارت‌افزایی استقبال می‌کنند.

در سال ۱۴۰۲، ۵۷ درصد از کل دوره‌های مهارت‌افزایی به صورت حضوری برگزار شده و این میزان نسبت به سال ۱۴۰۱ کاهش زیادی داشته است. در سال ۱۴۰۱، ۸۶ درصد از دوره‌ها به صورت غیر حضوری برگزار شده بودند. به نظر می‌رسد یکی از دلایل افزایش دوره‌های حضوری در سال ۱۴۰۲، دوران پسا کرونا بوده که دانشگاه‌ها دوباره در حال برگزاری دوره‌های حضوری و بازگشت به روند پیش از کرونا هستند. همچنین به نظر می‌رسد که دانشجویان به دوره‌های حضوری، علاقه بیشتری دارند.

مقایسه مقطع تحصیلی دانشجویان شرکت‌کننده در دوره‌های مهارت‌افزایی نشان می‌دهد که دانشجویان کارشناسی بیشتر از سایر مقاطع تحصیلی در این دوره‌ها شرکت می‌کنند. همچنین بیشترین دوره‌های برگزارشده به ترتیب در گروه‌های فنی و مهندسی، علوم انسانی بوده است.

بر اساس آمار؛ دانشگاه‌های جامع علمی کاربردی، شهید مدنی آذربایجان، صنعتی امیرکبیر، رازی و علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان ۵ دانشگاه برتر با بیشترین تعداد دوره با مشارکت واحدهای صنعتی را برگزار کرده‌اند.

با توجه به نقش مهارت‌آموزی دانشجویان در بهبود وضعیت بازار کار و تربیت نیروی توانمند برای بازار کار، ضروری است که برگزاری دوره‌های عمومی و تخصصی مهارت‌آموزی در دانشگاه‌های کشور با جدیت بیشتری پیگیری شود و به نظر می‌رسد ایجاد مشوق‌هایی مانند امکان دریافت کسر خدمت نظام وظیفه از طریق گذراندن دوره‌های مهارت‌آموزی بتواند در سال‌های آینده به استقبال بیشتر دانشجویان از این دوره‌ها کمک کند.