نظر سنجی اداره کل بازرسی کار در خصوص آیین نامه حق دانستن و حق امتناع از کارهای خطرناک

به گزارش بازارکار به نقل از مرکز روابط عمومی و امور بین الملل وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی اداره کل بازرسی کار در راستای راهبرد مشارکت مردم با این وزارتخانه و  به منظور دریافت نظرات کار شناسی و تخصصی در خصوص آیین نامه حق دانستن و امتناع از کارهای خطرناک نشانی پست الکترونیکی bazrsikar@mcls.gov.ir را اعلام کرد .

لازم به ذکر است وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی در رابطه با تهیه و تدوین لوایح و ....که نیازمند تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا مراجع ذی صلاح می باشد ، پیش از ارسال ، از طریق درگاه الکترونیک خود لوایح و...یاد شده را در معرض نقد عموم قرار داده و پس از دریافت نظرات و انتقادات سازنده مردمی ، نسبت به اصلاح و سپس ارسال آن اقدام می نماید.

• هدف و دامنه كاربرد: اين آيين نامه به استناد ماده 13 قانون مقاوله نامه ايمني و بهداشت شغلي ( شماره 155 )و ماده 10 آيين نامه اجرايي آن با عنوان حق دانستن و امتناع از كارهاي خطرناكي كه قريب الوقوع بوده و يا مي­تواند با احتمال بسیار بالا یا بالا براي كارگر ايجاد شود؛ تدوين شده است. هدف آن حفاظت و صیانت از نیروی کار و حفاظت از حق و حقوق قانونی نیروی کار برای پیشگیری از وقوع خطرات است و برای تمامي کارگاه ها و بخش­های فعالیت اقتصادی اعم از دولتي و تابع قانون كار و غیر مشمول قانون کار الزامی است و مكلف به اجرا و رعايت اين آيين نامه هستند.

  فصل اول – كليات و تعاريف و اصطلاحات

• تعاريف و اصطلاحات در اين آيين نامه در معاني مشروح زير بكار رفته است:
• حق دانستن: حقي است كه کارگران مطابق قانون مقاوله نامه ایمنی و بهداشت شغلی از آن برخوردار بوده تا از خطراتي كه شخص را تهدید کرده و پیامد آن فوت يا نقص عضو و جراحت شدید و بيماري شغلي مي شود؛ مطلع و آگاه شود. به عبارتي ديگر شیوه‌ آگاهانه براي تاثيرگذاري بر تصمیم‌گیری‌هایی است که در آنها محيط، ماشين آلات، تجهيزات، مواد، فرآيند انجام كار و ساير موارد مرتبط به عنوان عوامل مادي كار باعث بیماری یا آسیب و صدمات و جراحت جسمي به فرد نیروی کار در محل کار شود.
• حق امتناع: حق ممتازه­ای است كه کارگران از آن برخوردار بوده تا در صورت مشاهده هرگونه ناايمني و شرايط خطرناكي كه براي شخص مذکور حادث شود و می تواند سلامت و ایمنی وی را تهدید کرده و پیامد آن منجر به فوت يا نقص عضو و جراحت شدید يا بيماري شغلي ناشي از آن فعاليت در محل كار يا جبهه كار است؛ حق دارد از ادامه كار خودداري یا امتناع كند. در صورت اجبار برای ادامه کار توسط کارفرما این اقدام، کار اجباری تلقی می گردد.
• بخش­های فعالیت اقتصادي: شامل تمام بخش­هايي است كه در آن كارگران به كار اشتغال دارند از جمله مشاغل دولتي؛
• کارگران: به استناد قانون مقاوله نامه ايمني و بهداشت شغلي شامل تمام اشخاص شاغل ازجمله كاركنان دولت است.
• خطر(ريسك): احتمال به وجود آمدن آسیب و صدمه از یک خطر معینرا خطر (ريسك) گويند.
• مدیریت خطر(ریسک): به فرآیند شناسایی، ارزیابی و انجام اقدامات فنی و مهندسی و کنترلی در راستای پیشگیری، حذف و یا جایگزینی با هدف کاهش قابل قبول خطر اطلاق می­شود.
• محيط خطرناك: به محيطي اطلاق مي شود كه کارگران را در شرايط خطر قريب الوقوع قرار داده يا با آن مواجه می نماید و يا در تماس با آن قرار داده و منجر به آسيب يا صدمه به شخص يا بيماري شغلي مزمن برای وي مي شود.
• خطر قريب الوقوع: به خطري گفته مي­شود که با احتمال بسيار بالا يا بالا ناشي از محيط­كار و يا عوامل مادي كار(ماشين آلات، مواد، تجهيزات، اتمسفر/هوا/جو) و ساير موارد مرتبط به وقوع مي­پيوندد.
• بيماري شغلي: هرگونه اختلال جسمي و يا رواني ناشي از کار که در نتیجه مواجهه با عوامل زيان­آور موجود در محیط­کار ایجاد و یا تشديد می­شود.
• حادثه شغلي: حوادثی که در حین انجام وظيفه شغلي و به سبب آن برای کارگر اتفاق می افتد، مقصود از حین انجام وظیفه شغلی، تمام اوقاتی است که کارگر در کارگاه یا موسسات وابسته یا ساختمان­ها و محوطه آن مشغول کار باشد و یا به دستور کارفرما در خارج از محوطه کارگاه عهده دار انجام ماموریتی باشد.
• برنامه مرتبط با خطر/حق دانستن: خطرات و مشخصات فني مواد شیمیایی را که در محل کار در معرض آنها قرار دارند را در اختیار افراد قرار می­دهد. هنگامی که کارگران این اطلاعات را دارند، می­توانند اقداماتی را برای محافظت از خود انجام دهند.
• عوامل مادی کار: عوامل مادی کار شامل: محل کار، محیط کار، ابزار، ماشین‌آلات و تجهیزات، مواد و عناصر شیمیایی، فیزیکی و زیستی و فرآیند‌های کار است.

فصل دوم – حق دانستن

بخش اول – مسئولیت و تکالیف قانونی کارفرما

• تمامي محصولات و مواد خطرناك اعم از شيميايي، سمي، قابل اشتعال، انفجار كه سبب مخاطره و احتمال وقوع يك حادثه يا بيماري را در محيط كار براي كارگر/نيروي كار ايجاد مي كند؛ بايد طبقه بندي شده، برچسب زده به همراه برگه اطلاعات ايمني در اختيار مصرف كننده اعم از کارگران و ذینفعان دیگر قرار گيرد تا مصرف كننده و سایر اشخاص قادر باشند در صورت مواجهه با خطر اقدامات لازم را براي حفاظت خويش انجام دهند.
• کارفرما مکلف است تمامي ماشين آلات و تجهيزات مصرفي در محيط و یا محل كار در بخش­هاي اقتصادي/كارگاه را در حد ممکن و منطقی ايمن و سالم تامین نموده و در اختیار کارگران قرار دهد. كارگر براین اساس بايد از تمامي مخاطرات ناشي از كار با تجهيزات و ماشين آلات در اختيار خود براي انجام كار كاملا آگاه و مطلع باشد.
• كارفرما مكلف است با نصب علايم هشداري(احتياط، مجاز، ممنوع بودن، الزام آور) اطلاعات و آگاهي لازم را به كارگر/نيروي كار در خصوص مخاطرات فرآيند انجام كار كار با عوامل مادي كار و محيط كار برساند.
• کارفرما مکلف است نسبت به برنامه ریزی و آموزش لازم در خصوص مخاطرات كار با مواد شیمیایی و خطرناك برای تامین فرآیند کار ایمن برای همه کارگرانی که در جریان فعالیت روزانه خود با اين مواد در تماس يا مواجهه هستند؛ اقدام نماید و اطلاع­رسانی لازم را در این خصوص به نیروی کار خود انجام داده و این اطلاعات را در دسترس کارگران برای انجام کار قرار دهد.
• کارفرما مکلف است تمامی مخاطرات محیط کار و عوامل مادی کار را با انجام مدیریت خطر(ریسک) به صورت مکتوب شناسایی و ارزیابی کرده و تمامی اطلاعات مرحله شناسایی را در اختیار کارگر/نیروی کار به عنوان اطلاع رسانی و حق دانستن قرار دهد.
• کارفرما مکلف است مخاطرات شناسایی شده در رتبه غیر قابل قبول در مرحله ارزیابی ریسک را به حد قابل قبول کاهش دهد و اقدامات انجامی خود را برای حذف و یا کاهش خطر به صورت مکتوب ثبت و بایگانی نماید و در زمان بازرسی مستندات مربوطه را به بازرس کار ارائه نماید.
• حق دانستن از خطرات شناسایی شده باید شامل بندهای زیر باشد:
• محل و مناطق خطرناک با احتمال سقوط از ارتفاع؛
• محل و مناطق خطرناک با احتمال سقوط اشیاء و مواد از ارتفاع؛
• محل و مناطق خطرناکی که احتمال برخورد و گیرکردن بین ماشین آلات و موارد مشابه آن است؛
• محل و مناطق خطرناک با احتمال تماس یا مواجهه با منبع انرژی؛
• محل و مناطق خطرناک با احتمال مواجهه و تماس با موادشیمیایی خطرناک و سمی و خورنده؛
• ماشین آلات و تجهیزات کار ناایمن و خطرناک در محیط کار؛
• روش انجام کار ایمن با ماشین آلات و تجهیزات در اختیار؛
• روش کار و ورود به فضاهای محدود و بسته؛
• انجام کار در شرایط تنها و فردی؛
• محل و مناطق با احتمال وجود اتمسفرهای خطرناک سمی، قابل اشتعال، انفجار؛
• محل و مناطق خطرناک با احتمال وقوع شرایط جوی خطرناک برای انجام کار؛
• عوامل مخاطرآمیز ارگونومیک در محل و جبهه کار؛
• عوامل فیزیکی(نور، صدا و ارتعاش) مخاطره آمیز در محیط کار؛
• کار در عملیات زیر زمینی؛ و
• سایر موارد دیگر.
• كارفرما مكلف است بعد از احراز شرايط خطر اطلاع رساني شده توسط كارگر/ نيروي كار نسبت به رفع كامل خطر در منطقه عملياتي اقدام نمايد و نتایج آن را در کارگاه ثبت و نگهداری نماید و در زمان بازرسی به بازرس کار ارائه نماید.
• كارفرما مكلف است در مدت فعاليت و انجام کار کارگر در محیط کار، محیط کار را سالم و ایمن برای كارگر تامین نمايد.
• كارفرما مكلف است تمامي اطلاعات لازم را در خصوص مواد خطرناك يا شميايي تحت عنوان برگه اطلاعات مواد (SDS) به كارگر اطلاع رساني نمايد.
• كارگر چنانچه با دلیل منطقی به كارفرما اثبات كند كه خطر شناسایی شده توسط وی يك خطر جدي و قریب الوقوع است یا به طور خاص یک کارگر ممکن است در شرایط يا مواجهه يا تماس با آن خطر قرار گيرد باید به اطلاع کارفرما رسانده و متعاقب آن کارفرما باید:
  • استفاده یا کار با ماشینی که برای کارگران دیگر خطر ایجاد می­کند را در اسرع وقت متوقف کند و نسبت به رفع کامل آن خطر اقدام نماید و به شخص کارگر بطور کامل اطلاع رسانی شود.
  • کار کردن در یک مکان خطرناک را متوقف کند و در اسرع وقت نسبت به اصلاح روش انجام کار و ایمن سازی فرآیند و محیط کار در جهت حذف خطر و یا کاهش خطر در حدقابل تحمل اقدام نماید.
  • انجام هرگونه فعالیتی که برای کارگران مجاور خطر ایجاد کند را با انجام اقدامات حفاظت فنی و یا اصلاح روش انجام کار آنان را از خطر احتمالی در منطقه محافظت نماید.

بخش دوم – مسئولیت و وظایف کارگر

• کارگر/نيروي كار حق دارد قبل از مواجهه با خطر در محيط­كار يا عوامل مادي كار از پيامد مواجهه يا تماس با خطر شناسایی شده آگاه و مطلع شود.
• کارگر/ نیروی کار موظف است در صورت شناسایی خطر یا خطرات در محیط یا عوامل مادی کار که در صورت بروز آن می­تواند منجر به فوت یا نقص عضو کارگر شود؛ مراتب را به کارفرما یا نماینده وی و در صورت وجود کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار به کمیته مذکور اطلاع دهد.

فصل سوم - اعمال حق امتناع

• کارگر براي استفاده از حق امتناع از کار خطرناک باید فوراً وضعیت خطرناک را به کارفرما گزارش کند.
• اگر بیش از یک کارگر گزارشی در خصوص شرايط خطرناك مشابه به كارفرما ارائه داده باشد، یک کارگر از بین اين افراد بايد عنوان نماینده براي پیگیری و بررسي و حصول نتیجه به خطر اعلامي به کارفرما معرفی شده و نسبت به رسيدگي آن اقدام نمايد.
• تشكلات كارفرمايي و كارگري براي رسيدگي به حق امتناع از كار خطرناك برحسب ضرورت مجاز می باشند با استفاده از طریق قرارداد/پیمان های جمعي (فصل هفتم – پیمان و مذاکرات جمعی قانون کار) برای حمایت لازم از نیروی کار و تکمیل موارد ذکر نشده در این آیین نامه منطبق با فعالیت موضوعی کارگاه در این خصوص اقدام نمايند.
• بررسي و اقداماتی كه براي رفع خطر اعلامي كه سبب امتناع از كار كارگر شده است بايد در حضور كارگري كه خطر را اعلام نموده است؛ انجام پذيرد.
• کارگر در صورت شناسایی و اثبات خطرات جدی در محیط کار یا عوامل مادی کار که منجر به بروز حادثه منجر به فوت یا نقص عضو یا بیماری شغلی وی می شود پس از اطلاع رسانی و تایید نماینده قانونی کارفرما تا زمان رفع کامل خطر(ایمنی و بهداشتی) مجاز به امتناع از ادامه کار مذکور است. در صورت بروز اختلاف بین کارفرما و کارگر باید در اسرع وقت مراتب به اداره کار محل برای انجام بازرسی از محل و اتخاذ تصمیم مقتضی اطلاع داده شود.
• رفع خطر بايد مطابق با آيين نامه هاي مصوب شورای عالی حفاظت فنی و در صورت كمبود مواد و آيين نامه بايد مطابق با استانداردهاي معتبر ملي يا بين المللي انجام شود.
• كارگر/نيروي كار حق دارد تا زمانی خطر(منجر به فوت، نقص عضو یا بیماری شغلی خطرناک) از محيط­كار/كارگاه يا عوامل مادي كار بطور كامل حذف يا ايمن نشده باشد از ادامه فعاليت به شرط اطلاع به كارفرما، خودداری کند.
• كارفرما بايد حقوق و دستمزد كارگر يا كارگراني كه در اثر وجود خطر اعلامي باعث تعطيلي موقت و امتناع كارگر از كار شده است را تا پايان رفع خطر و برگشت به كار مجدد وي پرداخت نمايد.
• پس از پایان یافتن تحقیقات کارفرما، کارفرما باید گزارشی کتبی تهیه کند و نتایج تحقیقات را در پرونده اي در اين خصوص ثبت و نگهداري نمايد و در زمان بازرسي به بازرس كار ارائه دهد.
• اگر پس از بررسی، کارفرما وجود خطر را تایید نماید، کارفرما باید فوراً برای محافظت از کارکنان در برابر خطر اقدام کند.
• کارفرما باید وضعیت و اقدامات انجام شده برای رفع خطر اعلامي در كارگاه يا محل کار را به نماینده كارگران يا خود كارگر اطلاع دهد.
• چنانچه كارگر تصمیم کارفرما نپذیرد، کارگر می تواند به امتناع خود ادامه دهد و بلافاصله دلايل ادامه امتناع از كار خود را به کارفرما و مسئول ايمني و بهداشت شغلي در محل کار گزارش دهد. کارفرما یا نماینده قانونی وی باید دراسرع وقت نسبت به اطلاع به اداره کار محل برای انجام بازرسی از محل و رفع این اختلاف اقدام نماید.
• پس از اطلاع از ادامه امتناع از كار، مسئول ايمني و بهداشت شغلي كارگاه باید فوراً اقدام به تحقیق در حضور کارگر نمايد در پایان تحقیقات، بايد بلافاصله گزارش کتبی خود را به کارفرما ارائه دهد که نتایج تحقیقات و توصیه­های لازم را در صورت وجود ارائه دهد.
• مسئول ايمني و بهداشت شغلي برای انجام تحقیقات در خصوص مورد خطر اعلام شده، بايد بی‌طرفانه گزارش مكتوب خود را به کارفرما ارائه نمايد و يك نسخه از اين گزارش بايد در اختيار كارگر و نسخه دیگر برای اداره کار محل برای رسیدگی و بازرسی خارج از نوبت قرار داده شود.

فصل چهارم – ضوابط اداری و روابط کار

• مراجع حل اختلاف موضوع ماده 157 قانون کار در صورت دریافت شکایت مبنی بر اخراج نیروی کار بدلیل امتناع از کار خطرناک در شرایط و وضعیت خطر قریب الوقوع یا خطرناک مندرج در این آیین نامه به شرط دریافت گزارش بازرس کار مبنی بر تایید شرایط و وضعیت خطر قریب الوقوع اقدام به بازگشت نیروی کار مذکور به محل کار خواهند نمود.  
• انجام و اجبار هرگونه کار خطرناک توسط کارفرما مطابق با این آیین نامه در حکم ماده 6 قانون کار محسوب شده و ممنوع است و در صورت امتناع کارگر از کار خطرناک و اجبار کارفرما به کارگر در انجام و اجرای آن کار خطرناک؛ موضوع در حکم کار اجباری تلقی شده و کارفرمایان متخلف وفق ماده 172 از فصل یازدهم قانون کار به مراجع قضایی معرفی شده و تحت پیگرد قضایی قرار خواهند گرفت.

این آیین نامه مشتمل بر چهار فصل و سی و یک ماده در جلسه شماره . . . . . . . . مورخ. . . . . شورای عالی کار تدوین و در تاریخ ------- به تصویب وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی رسیده است.