از بازنگری نقشه جامع علمی تا لزوم بهره‌گیری از ظرفیت‌های میان‌رشته‌ای

به گزارش بازارکار، ناصر باقری‌مقدم، در اولین روز برگزاری چهاردهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با عنوان «مرجعیت علمی؛ بایدها و نبایدها» به بررسی چالش‌های تحقق مرجعیت علمی در کشور پرداخت و بر اهمیت این هدف در سیاست‌های علم و فناوری، تأکید کرد که تحقق مرجعیت علمی نه‌تنها به معنای تولید دانش، بلکه به مفهوم هدایت جریان‌های دانشی درسطح بین‌المللی است.
دانشیار مؤسسه تحقیقات سیاست علمی کشور و دبیر شورای آینده‌نگاری فرهنگستان علوم، مرجعیت علمی را یکی از شاخص‌های مهم پیشرفت ملی عنوان کرد و گفت که اسناد بالادستی کشور، از جمله سیاست‌های کلی علم و فناوری و نقشه جامع علمی کشور، به آن توجه ویژه‌ای داشته‌اند. این هدف به معنای نقش‌آفرینی محوری در تحقیقات جهانی وشکل‌دهی به جریان‌های دانشی است.
وی افزود: نظام آموزش‌عالی بر توسعه دانش بنیادین، استقلال دانشگاهی، تجاری‌سازی پژوهش و ارتقای جایگاه بین‌المللی دانشگاه‌ها متمرکز شده‌ است و در مقابل،‌ نظام آموزش پزشکی و سلامت، بیشترین تمرکز را بر گسترش فناوری‌های سلامت، پذیرش بیماران خارجی، دیپلماسی علمی سلامت و ایجاد بازار خدمات سلامت قرار داده است.
باقری‌مقدم به چالش‌های موجود در هماهنگ‌سازی سیاست‌های علمی این دو حوزه گریزی زد و گفت: تفاوت‌های ساختاری، نهادی و سیاستی میان این دو نظام آموزشی، موجب شد تا تحقق یکپارچه مرجعیت علمی با موانعی روبه‌رو شود. برای رفع این چالش‌ها، لازم است یک رهیافت جامع تدوین شود که از ظرفیت‌های مکمل هر دو حوزه بهره بگیرد.
وی تاکید دارد که تنها از طریق تعامل هدفمند میان دو نظام آموزشی و تدوین سیاست‌گذاری یکپارچه، می‌توان به ارتقای موقعیت علمی ایران در سطح جهانی دست یافت. این امر نه‌ تنها موجب رشد علمی کشور خواهد شد، بلکه نقش موثری در تثبیت جایگاه علمی ایران در عرصه بین‌المللی ایفا خواهد کرد.

تجربیات تمدنی در مرجعیت علمی
غلامحسین رحیمی؛ دیگر سخنران این کنفرانس در بخش «مرجعیت علمی؛ بایدها و نبایدها» به بررسی نقش تمدن‌ها در دستیابی به مرجعیت علمی می‌پردازد و به تجربیات تمدنی تاریخی، تاکید دارد که بهره‌گیری از شواهد تمدنی یکی از راه‌های اساسی تحقق مرجعیت علمی در دوران معاصر است.
عضو اندیشکده علم مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، مرجعیت علمی را از اهداف متعالی هر جامعه پویا و پیشرفته دانست و گفت که بررسی تاریخ تمدن بشری نشان می‌دهد که تمدن‌هایی مانند یونان، اسلامی و غربی، هر یک در دوره‌ای توانسته‌اند به موقعیت مرجعیت علمی دست یابند.
وی به پنج عامل اصلی در شکل‌گیری مرجعیت علمی نظیر دانایی و دانشوری، پرسشگری و جویشگری، پیشگامی و پیشتازی، رهبری و پیشوایی، و پایداری و دیرپایی اشاره کرد و گفت که حکمرانی علم، مدارا و سهل‌گیری اجتماعی، منش نوآورانه، انعطاف‌پذیری مداوم و مدیریت علمی مرجع‌ساز، مبانی تمدنی هستند که زمینه‌ساز تحقق مرجعیت علمی شده‌اند.
این استاد دانشگاه گفت: ایران نقش کلیدی در تحقق مرجعیت علمی در تمدن اسلامی داشته و این مواریث می‌تواند امروز از آن در سیاست‌گذاری‌های علمی کشور بهره‌برداری شود و بررسی دقیق این تجربیات تاریخی، مسیر دستیابی به مرجعیت علمی را هموار کند.
لزوم بهره‌گیری از ظرفیت‌های میان‌رشته‌ای
صمد نژادابراهیمی، دیگر سخنران کارگروه «مرجعیت علمی؛ بایدها و نبایدها» نیز به بررسی نقش مسیرهای میان‌رشته‌ای در دستیابی به مرجعیت علمی پرداخت و با اهمیت بر علوم پیچیده و اثرگذار گفت که حجم تولید علم کافی نیست، بلکه کشورها باید بتوانند به حوزه‌های میان‌رشته‌ای ورود کرده و مسیر آینده علم را نیز تعیین کنند.
استاد دانشگاه شهید بهشتی معتقد است که مرجعیت علمی در جهان امروز بیش از آنکه وابسته به تعداد مقالات علمی باشد، به توانایی کشورها در شکل‌دهی به علوم میان‌رشته‌ای و اثرگذاری بر روندهای دانش جهانی بستگی دارد و بیان داشت که پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ایران با بهره‌گیری از ظرفیت‌های میان‌رشته‌ای، می‌تواند به مرجعیت علمی نزدیک‌تر شود.
وی چهار حوزه اصلی علوم انسانی، علوم زیستی، علوم سلامت و علوم فنی- مهندسی، به‌ عنوان چارچوب تحلیل انتخاب‌شده‌، معرفی کرد و گذرگاه‌های میان‌رشته‌ای مانند حرکت از روان‌شناسی کاربردی به علوم اعصاب‌شناختی، از زیست‌شناسی مولکولی به ژنتیک سامانه‌ای و از علوم تربیتی به فناوری‌های یادگیری شناخت‌محور را نمونه‌هایی از مسیرهای ضروری برای دستیابی به مرجعیت علمی دانست که شناسایی شده‌اند.
این استاد دانشگاه به لزوم سیاست‌گذاری جامع در این زمینه پرداخت و گفت: این مسیرها حاصل تلفیق ظرفیت‌های علمی بالفعل کشور با ساختار شبکه‌ای علم جهانی‌اند. برای دستیابی به مرجعیت علمی، باید از مرزهای دانش عبور و ارتباط میان رشته‌های مختلف را تقویت کرد و تحقق این امر نیازمند بازنگری در سیاست‌های علمی کشور و ایجاد نقشه‌ای جامع برای توسعه مسیرهای میان‌رشته‌ای است.تنها از طریق این گذرگاه‌های دانشی می‌توان جایگاه علمی کشور را در سطح بین‌المللی تثبیت کرد.

نقش مسئولیت اجتماعی دانشمندان و موسسات علمی در مرجعیت
یعقوب فتح‌اللهی؛ به عنوان آخرین سخنران در کارگروه «مرجعیت علمی؛ بایدها و نبایدها» به بررسی نقش فرهنگ علمی در توسعه تمدن بشری پرداخت و گفت: علم نه‌ تنها ابزاری برای شناخت جهان، بلکه عاملی برای سعادت، کمال و تمدن‌سازی است.
استاد دانشگاه تربیت مدرس، پیدایش علم و دانش را با خلقت انسان برابر دانست، چرا که بشر همواره در جست‌وجوی فهم و درک جهان بوده است. همه ادیان آسمانی و مکاتب بشری بر اهمیت کسب علم و دانش تاکید دارند و آن را راهی برای پیشرفت و افتخار می‌دانند.
فتح‌اللهی درباره اهمیت علم به این نکته هم اشاره کرد که علم نه فقط مجموعه‌ای از تفکرات بشری، بلکه محصول کوشش جمعی انسان است که نظم خاصی یافته و مسیر سعادت، آبادانی و توسعه تمدن را فراهم می‌کند. علم، انسان را توانمند می‌سازد تا آینده را آن‌گونه که می‌خواهد بسازد و در این مسیر، مسئولیت اجتماعی دانشمندان و موسسات علمی نقشی اساسی دارد.
وی بر ضرورت بازآفرینی روابط میان علم، دین و جامعه تصریح کرد که درک جدیدی از روابط میان انسان و طبیعت و میان علم و جامعه باید ترویج شود. این امر از طریق اقدامات اجتماعی و سیاسی جدید و توسعه فرصت‌های علمی و فرهنگی میسر خواهد شد.
این استاد دانشگاه بازآفرینی نقش نهادهای علمی در فرهنگ، اجتماع و اقتصاد یکی از مراحل تقویت مرجعیت علمی بیان کرد و گفت: نهادینه‌سازی فرآیندهای علمی و گسترش ارتباط علم با سایر روش‌های فکری به مشروعیت‌بخشی علمی در حل مشکلات اجتماعی و سیاسی کمک خواهد کرد.
فتح‌اللهی با طرح این نکته که مرزهای اقتدار علمی را بازتعریف کنیم تا پرسش‌های حکمرانی را دربرگیرد و روابط میان قدرت، قانون، دین، و دانش علمی را شفاف‌سازی کند، تاکید کرد که تنها از این مسیر می‌توان به جایگاه علمی برجسته در سطح بین‌المللی دست یافت، سخن خود را پایان داد.