قلم‌زنی، هنری آمیخته با طراحی و خطاطی

سیده فاطمه مرتضوی هنرمند فعال در رشته قلم‌زنی در گفت‌و گو با ایسنا، عنوان کرد: شش سال است که در زمینه هنر قلمزنی فعالیت دارم، قلمزنی را از اساتیدی همچون استاد محمدمهدی باباخانی و استاد ملالی یاد گرفتم؛ و حدود هشت سال است که طراحی سنتی را زیر نظر استاد اسلامی کار می‌کنم. مرتضوی بیان کرد: قلم‌زنی عبارت است از تزیین و کندن نقوش بر روی اشیای فلزی به ویژه مس، طلا، نقره، برنج یا به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم با ضربه چکش و بر روی اجسام فلزی است. وی با بیان اینکه قلم‌زنی یکی از رشته‌های هنرهای سنتی ایران است که در دسته‌بندی، در رده هنرهای صناعی و در گروه فلزکاری قرار دارد، اظهار کرد: مرتضوی پیشینه این هنر در ایران، تاریخ روشنی ندارد و از اثر مستندی که بیانگر نخستین مکان یا نخستین شی باشد که بر روی آن قلم‌زنی، چکش‌کاری یا حکاکی شده‌است، اطلاع دقیقی در دست نیست. کاربرد فلز، به ویژه مس در ایران و خاور نزدیک به چند هزار سال پیش از میلاد می‌رسد؛ از آثار با ارزش برجای مانده میتوان به جام طلای حسنلو و جام های طلای مارلیک اشاره کرد. مراحل خلق اثر وی چکش، قلم‌های مخصوص قلم‌زنی، قیر،گچ و دوده را از ابزار و مواد اولیه مورد نیاز برای خلق یک اثر قلم زنی معرفی کرد و گفت: ابتدا داخل یا بیرون ظرف مورد نظر که از جنس فلزاتی مثل برنج، مس ،طلا یا نقره است را با مخلوط گچ و قیر، که به نسبت مشخص باهم ترکیب می شوند، پر می کنند که هم مانع از سوراخ شدن ظرف می شود و هم سر و صدای قلم کمتر به گوش می رسد. سپس طرح مورد نظر رو بر روی سطح کار منتقل می کنند و سپس با قلم های مخصوص که هرکدام اسم و کاربرد خاصی دارند و ضربات چکش بر روی آن‌ها، شیارها و نقش های مورد نظر روی ظرف ایجاد شوند. بعد از آن قیر را از ظرف جدا کرده و سپس با استفاده از دوده نقش‌های ایجاد شده را سیاه می‌کنند. مرتضوی در ادامه بر سبک های قلم‌زنی را تاکید کرد و گفت: در ایران سه سبک تبریز، اصفهان و شیراز وجود دارد که در سبک تبریز از چکش استفاده نمی شود و با فشاری که دست به قلم ها وارد می کند حجم نازکی از سطح را برمی دارند. در سبک اصفهان و شیراز دو نوع قلم‌زنی برجسته و ریز قلم رواج دارد که با استفاده از چکش و قلم انجام می شوند. قلم‌زنی، هنری آمیخته با طراحی و خطاطی وی ادامه داد: این هنر در حال حاضر در شهرهای اصفهان، شیراز، اراک، تبریز و زنجان رواج بیشتری نسبت به شهرهای دیگر دارد و با توجه به اینکه هنری ماندگار است مورد توجه عموم مردم است؛ اما با توجه به وضعیت اقتصادی کشور اقبال عمومی بیشتر به کارهای بازاری و ارزان قیمت است. این هنرمند اضافه کرد: در حال حاضر شخص یا ارگان خاصی که به صورت خاص کار صادرات این هنر را به صورت گسترده داشته باشد وجود ندارد، و اکثر صادرات ها به صورت چمدانی است. با توجه به پیشینه‌ی این هنر و پتانسیل بالای هنرمندان جوان در این رشته و ارزش افزوده‌ای که دارد به نظر می‌آید جای کار کردن بیشتری در این زمینه وجود دارد. وی تصریح کرد: با توجه به تورم بالای کشور و همچنین ثابت نبودن قیمت ها و تحریم هایی که وجود دارد هر روز بازار اشتغال این هنر کمتر می شود. تهیه زیر کار خوب با قیمت مناسب، پیدا کردن بازار فروش از جمله مشکلات این رشته است. مرتضوی تاکید کرد: برای تولید یک اثر مرغوب علاوه بر دانستن اطلاعات و داشتن مهارت کافی در خود رشته قلم‌زنی، یک هنرمند قلم‌زن باید در رشته‌ی طراحی و طراحی سنتی و خطاطی نیز دارای تبحر باشد که در این صورت منجر به خلق آثار منحصر به فرد و مرغوب می شود. این هنرمند در پایان یادآور شد: از نظر آموزش با توجه به این که اساتید به نام این رشته هم در این زمینه فعال هستند، جای بسی خوشحالی و امیدواری است که این رشته به بهترین نحو زنده نگه داشته می شود.